Kalejdoskop
Jest jednym z najsłynniejszych artystów współczesnego świata, ale pomimo globalnej rzeszy fanów jego prawdziwa tożsamość pozostaje, przynajmniej oficjalnie, nieznana. Często opisywany jest przez media jako nieuchwytny i skryty. Ten niezwykły artysta uliczny ma wśród swoich fanów i kolekcjonerów jego dzieł ludzi powszechnie znanych, m.in. aktora Brada Pitta. Chodzi oczywiście o człowieka znanego jako Banksy...
Bohater czy wandal?
Dla niektórych Banksy jest bohaterem, dla innych wandalem, ale jego dzieła sprzedają się za oszałamiające sumy. O ile tylko można je sprzedać, gdyż znaczna część twórczości Banksy’ego to malunki na ścianach domów. Zyskał sławę, gdy na początku lat 90. ubiegłego stulecia zaczął malować sprayem swoje charakterystyczne dzieła w Bristolu. Barwna scena muzyczna i artystyczna tego brytyjskiego miasta miała być inspiracją dla jego twórczości.
Uważa się, że Banksy urodził się w pobliskim miasteczku Yate w hrabstwie Gloucestershire na początku lat 70. Jego pierwszy duży mural, zatytułowany „The Mild West”, przedstawiał misia rzucającego koktajlem Mołotowa w trzech policjantów, a został namalowany w dzielnicy Stokes Croft w Bristolu w 1999 roku. Na początku XXI wieku Banksy przeprowadził się do Londynu i nadal przyciągał uwagę swoją satyryczną sztuką uliczną. Jego prace stały się bardziej ambitne i zaczęły pojawia się w miastach na całym świecie.
Każde nowe dzieło Banksy’ego stawało się wydarzeniem medialnym. Jego mityczny status zamaskowanego artysty, który kpi z autorytetów, przyniósł mu międzynarodowe uznanie. Wystawy jego prac w miastach takich jak Los Angeles i Londyn stały się niezwykłymi wydarzeniami kulturalnymi. W 2009 roku wystawa Banksy’ego w Bristolu przyciągnęła ogromne tłumy, a film dokumentalny z 2010 roku pt. „Exit Through The Gift Shop”, pokazujący artystę przy pracy, został nominowany do Oscara i brytyjskiej nagrody BAFTA.
W przeszłości – w poszukiwaniu prawdziwej tożsamości tajemniczego artysty – wymieniano takie nazwiska jak Robert Del Naja, Robin Gunningham, Neil Buchanan. Spekulowano nawet, że pod pseudonimem Banksy kryje się cała grupa artystów z Bristolu. Gazeta „The Mail on Sunday” utożsamiła Banksy’ego z Gunninghamem i stwierdziła, że jest on byłym uczniem szkoły publicznej na przedmieściach Bristolu. Jednak nikt tego nigdy nie potwierdził. Banksy miał rzekomo zacząć rysować w wieku 14 lat i został wyrzucony ze szkoły za jakieś drobne przestępstwa.
Robert Del Naja z bristolskiej grupy hip hopowej Massive Attack również został powiązany z artystą. Wokalista zaprzeczył temu, chociaż twierdzi, że zna tożsamość prawdziwego Banksy’ego, nazywając go przyjacielem. Inna możliwość jest taka, że Banksy to nie jedna osoba, ale grupa ludzi, działająca jako zespół artystyczny. Oczywiście wszystkie powyższe teorie mogą być fałszywymi tropami, mającymi na celu zmylenie szerszej publiczności.
Księżna Diana, wilk i piranie
Z czasem, w miarę jak Banksy wkracza w średni wiek, jego twórczość staje się bardziej wyrazista i polityczna. Wojna na Ukrainie, gdzie Banksy pojawił się w listopadzie 2022 roku, oraz imigracja to tylko dwa z problemów, którymi ostatnio zajął się artysta.
Wcześniej, w sierpniu 2004 roku, Banksy rozpowszechnił fałszywe banknoty 10-funtowe z wizerunkiem księżnej Diany zamiast królowej Elżbiety oraz napisem „Bank of Banksy” zamiast „Bank of England”. Technicznie rzecz biorąc produkcja fałszywej waluty, nawet jeśli jest żartem, stanowi przestępstwo, ale autor tych banknotów nie poniósł żadnych konsekwencji.
Wraz z rosnącą sławą Banksy’ego pojawili się naśladowcy, a problemem stały się kradzieże. W grudniu ubiegłego roku dwóch mężczyzn zostało aresztowanych w Londynie pod zarzutem kradzieży i uszkodzenia mienia po usunięciu dzieła sztuki Banksy’ego w południowej części miasta. Był to czerwony znak stopu z trzema wojskowymi dronami.
Nie wszystkie prace Bansky’ego są wyraźnie polityczne, chociaż wiele z nich zawiera komiczny lub sarkastyczny przekaz odnoszący się do współczesnego społeczeństwa. W 2021 roku w Suffolk i Norfolk pojawiło się dziesięć dzieł sztuki ulicznej, wśród nich obrazy przedstawiające mewy nurkujące po chipsy, dzieci bawiące się piaskiem, a także szczura rozciągniętego na leżaku i delektującego się koktajlem.
Latem tego roku dzieła sztuki Banksy’ego przedstawiające dziką przyrodę pojawiły się w Londynie – osiem z nich zostało odsłoniętych w ciągu kilku dni. Seria rozpoczęła się od kozy siedzącej na budynku oraz wizerunków dwóch słoni sięgających do siebie trąbami. Następnie pojawiły się trzy małpy wiszące na moście w Brick Lane oraz wyjący wilk, namalowany na antenie satelitarnej w dzielnicy Peckham. Kolejne dzieło to para pelikanów nad barem rybnym z frytkami w Walthamstow. Jest jeszcze przeciągający się leniwie kot w Cricklewood, pływające piranie, namalowane na bocznej ścianie budki wartowniczej policji City of London, oraz nosorożec jadący samochodem Nissan Micra.
Niestety, jak to często ostatnio bywa, nie wszystkie dzieła sztuki przetrwały w stanie nienaruszonym. Słonie zostały wkrótce oszpecone domalowanymi paskami, wilk został skradziony w ciągu kilku godzin od czasu potwierdzenia, że jest dziełem Banksy’ego, kota skradziono tego samego dnia, w którym został pokazany, a zamaskowany mężczyzna zamalował sprayem etykietę na nosorożcu. W sumie w ciągu zaledwie ośmiu dni zniszczono siedem dzieł Banksy’ego. Nie wiadomo na razie, dlaczego malunki Banksy’ego są systematycznie niszczone, ale londyńska policja zapowiada energiczne śledztwo i ukaranie winnych.
Co by było, gdyby Banksy został zdemaskowany? John Brandler, dyrektor Brandler Galleries, uważa, że artyście wygodnie jest pozostawać anonimowym. Brandler dodaje, że marka Banksy’ego przetrwałaby, nawet gdyby jego tożsamość została ujawniona: „Dla świata sztuki nie ma to już znaczenia. Marka jest teraz tak duża, że jego zdemaskowanie niczego by nie zmieniło”. Być może Banksy wkrótce sam się ujawni. Plotki na ten temat krążą od kilku lat.
Andrzej Malak
