Cichy zabójca kości

Poważnym problemem społecznym naszej cywilizacji jest osteoporoza. Statystyki podają, że tylko w samych Stanach Zjednoczonych choruje na nią ponad dwadzieścia milionów osób, a około jednego miliona trzystu tysięcy cierpi co roku z powodu złamań kości będących jej następstwem.

Osteoporoza, dawniej nazywana zrzeszotnieniem kości, to schorzenie charakteryzujące się postępującym powoli (w ciągu wielu lat) osłabieniem układu kostnego, który jest wynikiem zachwiania równowagi pomiędzy budowaniem nowej tkanki kostnej a obumieraniem starej. W rezultacie dochodzi do ubytku masy kostnej i osłabienia mikroarchitektury przestrzennej kości, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia ich łamliwości i podatności na złamania.

Ze względu na rozległość i lokalizację zaniku kostnego rozróżnia się osteoporozę miejscową, występującą np. w reumatoidalnym zapaleniu stawów, oraz osteoporozę uogólnioną, w obrębie której wyróżnia się osteoporozę pierwotną, stanowiącą około 80% przypadków oraz osteoporozę wtórną, stanowiącą około 20% przypadków.

Istnieje kilka rodzajów osteoporozy pierwotnej:

• osteoporoza idiopatyczna (występuje bardzo rzadko),

• osteoporoza inwolucyjna (występująca najczęściej):

• oteoporoza pomenopauzalna (wywołana przede wszystkim niedoczynnością jajników, która nasila się po 50 roku życia, co w efekcie prowadzi do zwiększonej resorpcji kości i nadmiernej utraty wapnia), osteoporoza w wieku podeszłym (dotyczy przede wszystkim osób w wieku powyżej 65 roku życia, jej rozwój powodowany jest przez niedobory wapnia, co ma związek z gorszym wchłanianiem z jelit).

Podział w obrębie osteoporozy wtórnej uzależniony jest od przyczyn jej występowania. Są to przede wszystkim: zaburzenia hormonalne, przewlekłe choroby układu pokarmowego, choroby narządu ruchu, choroby nerek i wątroby oraz szereg chorób wrodzonych.

Lekarze używają również podziału na: osteoporozę z szybkim obrotem kostnym (utrata masy kostnej z szybkością powyżej 3,5% rocznie) i osteoporozę z wolnym obrotem kostnym (utrata masy kostnej z szybkością poniżej 3,5% rocznie).

Wbrew powszechnie panującemu przekonaniu, osteoporoza dotyka ludzi w każdym wieku, a nie głównie kobiety w okresie przekwitania. Znacznie częściej chorują osoby białe i żółte, niż przedstawiciele rasy czarnej.

Czynniki ryzyka

• uwarunkowania genetyczne – skłonność do zachorowania dziedziczymy po matce, więc jeśli nasza matka lub babcia chorowały na tę chorobę, ryzyko wystąpienia jej u nas jest znacznie większe niż u innych osób,

• budowa ciała – osoby wątłe o drobnych kościach są znacznie bardziej narażone na osteoporozę, niż te o masywnej budowie ciała,

• nieprawidłowa dieta (ubogobiałkowa oraz ubogowapniowa),

• siedzący tryb życia lub długotrwałe unieruchomienie spowodowane np. inną chorobą – może spowodować zmiany osteoporotyczne nawet u młodych osób,

• różnego rodzaju używki, w tym alkohol i tytoń,

• choroby: cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, kamica nerkowa,

• zaburzenia miesiączkowania lub pierwotny albo wtórny jej brak,

• niedobór wapnia i witaminy D,

• niedobór hormonów: estradiolu i progesteronu u kobiet oraz testosteronu u mężczyzn,

• nadmiar sodu,

• niektóre leki, w tym kortykosterydy (osteoporoza steroidowa), środki nasenne, hormony tarczycy, heparyna.

Ryzyka rozwoju osteoporozy nie zwiększa picie kawy.

Symptomy

We wczesnej fazie rozwoju w większości przypadków osteoporoza przebiega bez widocznych objawów (z tego powodu bywa nazywana cichym przestępcą kości). Te ostatnie pojawiają się z rozwojem choroby. Są to najczęściej: bóle kości długich pod wpływem obciążenia, bóle kręgosłupa zwłaszcza na odcinku krzyżowym, lędźwiowym, piersiowym i między łopatkami, obniżenie wzrostu (złamania kompresyjne kręgów) i złamania (świadczą o zaawansowanym stadium choroby). Jeśli chodzi o te ostatnie to do najbardziej powszechnych należy zaliczyć: złamania nadgarstka, szyjki kości udowej, kości ramiennej i kręgów kręgosłupa oraz złamania żeber. Warto podkreślić, że do złamań osteoporotycznych dochodzi bez wyraźnych, znaczących przyczyn, wystarczy niewielki upadek, nawet z wysokości własnego ciała.

Leczenie

Po stwierdzeniu występowania osteoropozy – najczęściej w wyniku badania densytometrycznego kośćca, które określa gęstość mineralną kości, BMD zwykle odcinków układu kostnego, które najczęściej ulegają złamaniom w przebiegu osteoporozy, a więc szyjki kości udowej i odcinka lędźwiowo-krzyżowego, podejmowane jest leczenie. W jego trakcie stosuje się kombinację dwóch rodzajów leków, które dzięki swojemu odmiennemu działaniu doskonale się uzupełniają: hamujących komórki odpowiedzialne za niszczenie kości (estrogeny, kalcytoninę, raloksifen i bifosofniany) i pobudzających odbudowę kości (różnego rodzaju preparaty wapnia i witaminy D, fluorki i parahormon).

Głównym celem leczenia, które jest długotrwałe (często do końca życia pacjenta) jest zapobieganie złamaniom.

Profilaktyka

Ryzyko wystąpienia osteoporozy w sposób najbardziej istotny zmniejszają:

• właściwie zbilansowana dieta, która powinna dostarczać organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mineralnych (oczywiście, należy brać pod uwagę zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, co uzależnione jest od płci, wieku i trybu życia). Szczególnie ważne jest spożywanie pokarmów bogatych w wapń (w okresie menopauzy i u osób starszych dzienne zapotrzebowanie wynosi około 1500mg) i witaminę D (we wcześniej wymienionych grupach dzienne zapotrzebowanie wynosi do 2000 IU), a zwłaszcza wzbogaconego mleka sojowego, kiełków, selera naciowego, pietruszki, rabarbaru, szczypioru, porów, zielonych warzyw liściastych (niekoniecznie nabiału), przy równoczesnym ograniczeniu produktów, które kościom nie służą, np. napojów gazowanych,

• aktywność fizyczna – wskazane są ćwiczenia z obciążeniami, ale także i aerobikowe, w tym jazda na rowerze, pływanie a nawet codzienny zwykły spacer,

• ograniczenie używek – szczególnie istotne jest zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu,

• eliminowanie upadków – leczenie zaburzeń krążenia i równowagi.