Miasto Brzesko, położone pomiędzy Krakowem a Tarnowem, dość długo nie miało szkoły średniej. Młodzież musiała dojeżdżać do Krakowa, Bochni, Tarnowa lub Nowego Sącza. Dopiero w roku 1910 rada miejska postanowiła założyć gimnazjum. W rok później, we wrześniu 1911 roku, rozpoczęła się nauka w dwóch klasach gimnazjalnych. Była to szkoła prywatna, gdzie naukę pobierało około 30 chłopców i dziewcząt. Równocześnie powstało towarzystwo poparcia szkoły, któremu przewodniczył baron Jan Goetz, właściciel browaru okocimskiego. Założony w 1845 roku browar w Okocimiu był największym zakładem przemysłowym Brzeska. Jan Ewangelista Goetz był Niemcem, pochodził z Badenii-Wirtembergii, ale brał czynny udział w polskim życiu społecznym i politycznym. Swoje dzieci wychowywał po polsku. W latach 1919-1921 był posłem na Sejm Konstytucyjny odrodzonej Polski a w latach 1928-1930 senatorem. Goetz zawsze solidaryzował się z polskim społeczeństwem, spolszczył swoją rodzinę, cieszył się szacunkiem i zaufaniem społecznym.
Wybuch pierwszej wojny światowej w 1914 roku przerwal naukę w gimnazjum. Wielu uczniów znalazło się na licznych frontach wojennych. Naukę wznowiono we wrześniu 1915 roku, a pierwszy egzamin maturalny abiturienci zdali w 1918 roku. Stanowisko dyrektora szkoły objął Kazimierz Missona, znakomity filolog klasyczny, germanista, literat i publicysta. Pod jego kierownictwem gimnazjum w Brzesku przeżywało intensywny rozwój, skupiając znakomitych pedagogów, wydając własną gazetkę i zakładając szkolne Muzeum Wojenne.
Muzeum Wojenne gromadziło pamiątki z okresu pierwszej wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku. Zbiory były pomnażane przez uczniów, ich rodziny, weteranów wojennych, profesorów. W 1921 roku muzeum liczyło ponad 1000 eksponatów, miało się stać zalążkiem muzeum powiatowego. W zbiorach był, między innymi, obraz „Rok 1920” dzieło malarza i poety Stefana Kołomłockiego, byłego nauczyciela gimnazjum w Brzesku. Obraz przedstawiał triumfującą Polskę, u stóp której uczniowie gimnazjum składają zdobyte na bolszewikach sztandary. Wśród ofiarodawców był baron Jan Goetz Okocimski i wielu innych obywateli miasta Brzeska.
Od 1916 roku patronem szkoły był Jan Albin Goetz, ale po śmierci 12 maja 1935 roku Józefa Piłsudskiego, pierwszego marszałka Polski, szkoła otrzymała nazwę Państwowe Gimnazjum imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego. Po drugiej wojnie światowej nie mogło o tym być mowy. Był to okres „błędów i wypaczeń”. Wznosiliśmy hymny ku chwale „uwielbianego wodza”, „najwierniejszego przyjaciela narodu Polskiego”, Józefa Stalina. Zdawaliśmy sobie sprawę z kłamstw, które wtłaczano nam do głów. Mieliśmy jednak wspaniałych pedagogów, którzy dbając o nasze wykształcenie potrafili również wpoić nam poczucie piękna, prawdy i uczciwości. Dopiero w 1973 roku, w 500. rocznicę urodzin genialnego astronoma, oficjalnym patronem szkoły został Mikołaj Kopernik.
Wybuch drugiej wojny światowej ponownie przerwał działalność gimnazjum w Brzesku. W pierwszych dniach września 1939 roku harcerze gimnazjalni pracowali w punktach sanitarnych Polskiego Czerwonego Krzyża oraz w punktach żywieniowych na szosie łączącej Kraków z Tarnowem. 5 września harcerze i harcerki pomagali ofiarom zbombardowanego pociągu ewakuacyjnego w pobliżu stacji Słotwina-Brzesko. Po wkroczeniu Niemców budynek szkolny zajęło wojsko. Zniszczono sprzęt szkolny, spalona została biblioteka, przepadły zbiory muzeum szkolnego. Działalność brzeskiego gimnazjum przeszła do podziemia.
Tragiczny był los wielu uczniów i absolwentów gimnazjum. Około stu zginęło w walkach z okupantem na różnych frontach, inni zostali zamordowani w więzieniach i obozach koncentracyjnych. Kilku zginęło w łagrach sowieckich i w Katyniu. Wśród nich był poeta Andrzej Hałaciński, który w latach 1925-1929 był burmistrzem miasta Brzeska. Ostatnie swoje wiersze pisał w obozie jenieckim w Kozielsku. W grobach katyńskich znaleziono notatnik porucznika Zbigniewa Przystasza, który pod datą 6 stycznia 1940 roku zapisał: “Ciekawy wieczór poezji pułkownika Hałacińskiego”. Andrzej Hałaciński był współautorem „Pierwszej Brygady”, pieśni Legionów Polskich, którą Józef Piłsudski nazwał najdumniejszą pieśnią, jaką kiedykolwiek Polska stworzyła.
Gehenna pięcioletniej okupacji niemieckiej zakończyła się 19 stycznia 1945 roku wraz z wkroczeniem do Brzeska wojsk sowieckich. Pierwszy rok gimnazjalny rozpoczął się już w lutym 1945, w dawnym przedwojennym budynku. Jednak, ze względu na ciasnotę (do gimnazjum przyjęto znacznie więcej uczniów niż w latach międzywojennych) oraz konieczność zagospodarowania opuszczonego pałacu barona Goetza, władze miejskie zdecydowały się przenieść szkołę do tej eleganckiej, ale obrabowanej ze wszystkiego co dało się wynieść, rezydencji byłego właściciela browaru okocimskiego (ostatni z Goetzów, Antoni Jan, opuścił Brzesko przed wejściem Niemców w 1939 roku, działał w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie i zmarł bezpotomnie w roku 1962 w Nairobi).
Piękny zespół pałacowo-parkowy powstał w latach 1898-1900, był wzorowany na cesarskim pałacu w wiedeńskim Schonbrunie. W rozległym, kilkunastohektarowym parku utrzymanym w stylu angielskim, wkomponowany został pałac z oranżerią i budynkami gospodarczymi. Wnętrze pałacu zdobią zachowane do dziś piękne boazerie, drewniane okładziny, szafy wbudowane w ściany, podłogi z wzorzystego parkietu, kasetonowe stropy, marmurowe kominki, ceramiczne piece, lustra.
Od strony zachodniej do pałacu przylega kaplica o marmurowych ścianach i kamiennej posadzce. Kopułę kaplicy zdobi malowidlo Tadeusza Popiela przedstawiające Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Po wschodniej stronie pałacu znajduje się palmiarnia oraz ogród zimowy z basenem dla wodnych roślin i skałkami z tufu wulkanicznego. Ściany pałacowych wnętrz zdobiły obrazy znanych włoskich i polskich artystów. Były wśród nich dzieła Jacka Malczewskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Juliusza i Wojciecha Kossaków i innych. Przetrwały jedynie nieliczne.
Gimnazjum zajmowało pałac Goetzów przez 44 lata. Dla ucznów były to „Złote Czasy Pałacowe”. We wrześniu 1989 roku szkołę przeniesiono do nowego budynku przy ulicy Czarnowiejskiej. W maju 1991 roku odbyła się uroczystość nadania sztandaru Liceum Ogólnokształcącemu imienia Mikołaja Kopernika, a 1 września 2002 roku Gimnazjum przeniesiono do obszerniejszego, nowoczesnego gmachu Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych przy ulicy Generała Okulickiego. Budynek ten jest wyposażony w liczne pomoce dydaktyczne, pracownie językowe, komputerowe. W tym budynku znajdują się również świetlice, biblioteka z kącikiem multimedialnym oraz duża sala sportowa.
Gimnazjum prowadzi od przeszło 20 lat wymianę polsko-niemiecką, która daje możliwość rozwijania umiejętności językowych. Dużym wydarzeniem było założenie w 2001 roku Szkolnego Klubu Europejskiego „Copernicus”, w którym działa młodzież zainteresowana ideą integracji europejskiej. Uczniowie brali udział w olimpiadach i konkursach Wiedzy o Unii Europejskiej, zdobywając nagrody i wyróżnienia. Klub organizował wycieczki naukowe do Sejmu RP oraz spotkania z politykami lokalnymi, szczebla wojewódzkiego i centralnego.
Od lutego 2000 roku uczniów osiągających najlepsze wyniki w nauce nagradza się medalem „Sapere auso” (Temu kto odważył się być mądrym). Uczniowie brzeskiego gimnazjum biorą aktywny udział w olimpiadach przedmiotowych, konkursach, zawodach sportowych. Do wyjątkowych wydarzeń należał udział ucznia Tomasza Klausa w Międzynarodowej Olimpiadzie Biologicznej, w której dwukrotnie odniósł sukces, uzyskując brązowy medal w Indiach w 2008 roku i srebrny w Japonii w 2009 roku.
Wśród absolwentów szkoły jest wielu pracowników naukowych, duchownych, prawników, inżynierów, lekarzy, nauczycieli. Są także aktorzy, muzycy, politycy, dziennikarze. Pracują w różnych miejscach w Polsce oraz poza granicami kraju, dając dowód dobrego przygotowania zawodowego oraz dojrzałego stosunku do życia.
Uroczystości jubileuszowe rozpoczęto już w lutym 2011 roku akademią otwierającą obchody stulecia szkoły. Zorganizowano spotkania z profesorami uniwersyteckimi, absolwentami Gimnazjum. Wydano okolicznościową publikacją dotyczącą historii gimnazjum oraz pięknie ilustrowany Kalendarz Wspomnień na rok 2012. Zakończeniem obchodów był październikowy zjazd wszystkich roczników, który rozpoczęto uroczystą mszą św. w intencji profesorów, pracowników i absolwentów gimnazjum. Mszę koncelebrowała duża grupa kapłanów, absolwentów brzeskiego gimnazjum, w kościele św. Jakuba. Po złożeniu kwiatów na grobach zmarłych profesorów, uczestnicy zjazdu wzięli udział w uroczystej akademii szkolnej przygotowanej przez młodzież gimnazjum. W akademii wzięli udział przedstawiciele lokalnych władz oraz kilku posłów na Sejm RP. Po akademii uczestnicy zjazdu mieli możność zapoznać się z postępem robót przy renowacji starego budynku naszej szkoły, byłego pałacu barona Goetza Okocimskiego. Pałac jest odbudowywany przez lokalnych inwestorów z pomocą Unii Europejskiej. Już wkrótce piękny pałac będzie służył jako ośrodek wypoczynkowy, szkoleniowy. Będą tam również sale bankietowe, restauracje oraz pokoje gościnne.
W godzinach wieczornych uczestnicy zjazdu wzięli udział w balu absolwentów zorganizowanym w restauracji „August”. Zabawa, wspólne rozmowy i wspomnienia trwały do późnych godzin nocnych. Wracaliśmy do minionych chwil zgodni, że gimnazjum w Brzesku jest chlubą wielu pokoleń absolwentów, którzy rozsławili imię szkoły tak w kraju, jak i poza jego granicami.
Opracowali:
Andrzej Kurtyka i Jan Płachta
