Serdeczny pomost ponad Atlantykiem

Związek Narodowy Polski to nasza polonijna, największa na świecie, etniczna organizacja powstała w lutym 1880 roku. Od 127 lat jako bratnia organizacja działa całkowicie dla dobra i korzyści swoich członków, stanowiących największą jej wartość. Wspiera także liczne grupy, instytucje i organizacje przeznaczając na to miliony dolarów. Dba o podtrzymywanie polskości, polskiej kultury i tradycji narodowych.

Związek Narodowy Polski i jego działalność jest szeroko znana nie tylko w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, ale także na całym świecie. Rzeczywistym tego znakiem jest fakt, że w końcu maja b.r. w Olsztynie stolicy Warmii i Mazur, powstało Koło Sympatyków Związku Narodowego Polskiego. Pomysłodawcą i założycielem jest Alek Nowacki, pełen życiowej energii emeryt. Niewątpliwie powstanie Koła jest osobliwym zdarzeniem, ponieważ na przestrzeni 127 długich lat historii ZNP, nigdy nie istniało i nie istnieje aktualnie takie stowarzyszenie.

Do Koła Sympatyków zapisały się znamienite osoby, które należy koniecznie przy tej sposobności wymienić. A więc członkami są: senator – Jerzy Szmit, posłowie – Iwona Arent i Tadeusz Plago, Radosław Nowosielski – dyrektor biura poselskiego, Zbigniew Babalski – wicemarszałek Sejmiku Wojewódzkiego, Marek Reda – dyrektor generalny Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie Józef Dziki – przewodniczący Zarządu Wojewódzkiego Solidarności, Sławomir Moćkun – dyrektor Biura Wojewody Olsztyńskiego, Andrzej Niczuk – biznesmen, właściciel Niczuk METALL-PL, Lech Śmiglewski – pełnomocnik wojewody ds. Osób Niepełnosprawnych, Krzysztof Marek Nowacki – nauczyciel historii w III Liceum Ogólnokształcącym w Olsztynie, Grażyna Bryk – właścicielka hotelu “Pod Zamkiem” i prekursorka barteru wielostronnego w regionie Warmii i Mazur, a także księża, były wieloletni proboszcz parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa, ksiądz infułat, dr Julian Żołnierkiewicz i dyrektor Instytutu Kultury Chrześcijańskiej ksiądz Stanisław Kozakiewicz.
Zadaniem Koła Sympatyków ZNP jest utrzymywanie obopólnych kontaktów, wzajemne popieranie się, przekazywanie w obie strony istotnych informacji, które na przykład mogą służyć młodzieży na lekcjach historii zarówno w Polsce jak i w USA.

Pierwszym krokiem w kierunku współpracy z Kołem Sympatyków ZNP niech będzie przybliżenie Polonusom z Chicago historii Olsztyna i dostarczenie nieco informacji o tym pięknym mieście, otoczonym lasami i jeziorami, gdzie właśnie w pełni lata, okresie wakacji i urlopów trwa sezon turystyczny.
Położenie geograficzne
Olsztyn jest największym miastem i stolicą województwa warmińsko-mazurskiego, położonym nad rzeką Łyną w środkowej jego części. Jest głównym ośrodkiem gospodarczym, siedzibą władz i najważniejszych instytucji regionu, ale także ważnym węzłem kolejowym i drogowym. Olsztyn leży w południowej części Warmi, historycznej krainy należącej w latach 1466 – 1772 do Rzeczypospolitej.

Przez Olsztyn przepływają 3 rzeki: Łyna, Wadąg i Kortówka. W granicach administracyjnych miasta leży 15 jezior, 13 powyżej 1 hektara. Najbardziej znane to: jezioro Ukiel, czyli Krzywe, Kortowskie, Skanda, Długie. Olsztyńskie lasy zajmują ponad 1800 hektarów. Ponad połowa to zwarty kompleks Lasu Miejskiego, pełniący funkcję terenów rekreacyjno-wypoczynkowych. Wszystkie formy terenów zieleni w Olsztynie stanowią ponad połowę powierzchni miasta.
Trochę historii
Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z roku 1334, kiedy to Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny drewniano-ziemną strażnicę puszczańską, nadając jej nazwę Allenstein. Prawa miejskie zostały nadane 31 października 1353 roku przez Kapitułę warmińską. Zasadźcą i pierwszym burmistrzem miasta był Jan z Łajs. Jeszcze przed nadaniem praw miejskich, w 1347 roku w miejscu strażnicy zaczęto budowę zamku, którą ukończono w 1353 roku. W późniejszych wiekach zamek był wielokrotnie przebudowywany. W drugiej połowie XIV wieku (lata 1370 – 1380) wzniesiono kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła, który uchodzi za jeden z najwybitniejszych przykładów gotyku ceglanego w Polsce. Do dnia dzisiejszego przetrwała wytyczona wtedy sieć ulic i część imponujących fortyfikacji oraz fragmenty murów miejskich z bardzo dobrze zachowaną Wysoką Bramą, a wiele istniejących do dziś na obszarze Starego Miasta domów wspiera się na średniowiecznych fundamentach.
Liczne wojny XV wieku niejednokrotnie niszczyły młode jeszcze miasto. W 1414 Olsztyn został zniszczony przez wojska króla Władysława Jagiełły. W 1440 roku miasto przystąpiło do Związku Pruskiego – konfederacji szlachty i miast pruskich skierowanej przeciwko Krzyżakom. W 1454 roku mieszczanie wzięli udział w powstaniu przeciwko zakonowi krzyżackiemu i opanowali zamek uznając zwierzchnictwo króla pruskiego. Jednak rok później miasto ponownie zajął Zakon Krzyżacki.

Na mocy traktatu pokojowego zawartego w 1466 roku w Toruniu, Olsztyn wraz z całą Warmią przeszedł pod zwierzchnictwo Polski. Kolejna wojna wywołana w latach 1519 – 1521 przez Zakon Krzyżacki spustoszyła południową Warmię. Ówczesnym administratorem dóbr kapituły warmińskiej był kanonik fromborski – Mikołaj Kopernik. Przygotował on skutecznie olsztyński zamek do obrony przed spodziewanym atakiem Krzyżaków (1521). Ponadto Kopernik podjął wielką akcję zasiedlenia rejonu sprowadzając mówiących po polsku osadników z Mazowsza.

Kolejny wiek to rozkwit miasta korzystnie położonego na ruchliwym szlaku Królewiec – Warszawa. Mieszkańcy utrzymywali się z handlu i rzemiosła. Pośredniczyli też w wymianie handlowej między Polską, a portami Bałtyku. Rozwój został powstrzymany przez wojny północne w XVII i XVIII wieku, a wielka zaraza lat 1709 – 1712 wyludniła miasteczko niemal całkowicie. W okresie rozbiorów Warmię wcielono do Królestwa Prus. Miasto i zamek stały się własnością króla pruskiego.

W czasie wojen napoleońskich miasto po raz kolejny zostało obrabowane. 3 lutego 1807 roku w Olsztynie zatrzymał się cesarz Francuzów – Napoleon Bonaparte. Druga połowa XIX wieku to dynamiczny rozwój pod rządami burmistrza Roberta Zakrzewskiego, a następnie Oskara Belina. W 1867 powstał nowoczesny jak na owe czasy szpital, w latach 1872-1873 przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem, w roku 1877 powstało gimnazjum. W tym samym okresie Olsztyn stał się ośrodkiem ruchu narodowego na Warmii. W kwietniu 1886 roku ukazał się pierwszy numer “Gazety Olsztyńskiej”, polskiego pisma wydawanego bez przerwy aż do 1939 roku przez rodziny Liszewskich i Pieniężnych. W ostatnich latach XIX wieku i na początku XX wzniesiono nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz w stylu holenderskiego renesansu, neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa, siedzibę rejęcji, zbudowano też nowoczesne dzielnice mieszkaniowe.

W roku 1890 położono instalację gazową, a w 1892 zadzwonił pierwszy telefon. Sześć lat później doszedł nowoczesny wodociąg, a w 1907 elektryczność. Na ulicach pojawiły się tramwaje, a niewiele później lotnisko. W skład komunikacji miejskiej wchodziły obok linii tramwajowych (1907-1965), także linie trolejbusowe (1939-1971). Obecnie w Strategii Rozwoju Miasta Olsztyn pojawiły się plany przywrócenia trakcji tramwajowej do 2020 roku. Jako pierwsza miałaby powstać linia łącząca Dworzec Główny z Jarotami, nową dzielnicą mieszkaniową. Dzisiaj przewozy pasażerskie realizowane są na 34 liniach komunikacyjnych.

Olsztyn nie posiada obwodnicy, a większość ruchu tranzytowego odbywa się ulicami miasta. Obecnie trwają uzgodnienia oraz prace projektowe związane z ustaleniem jej trasy. Według założeń obwodnica Olsztyna powinna powstać do 2013 roku.

Po I wojnie światowej o przyszłej przynależności państwowej południowej części Prus Wschodnich zadecydował plebiscyt z 11 lipca 1920 roku. Olsztyn wraz z Warmią pozostał przy Niemcach. Pod rządami Hitlera wokół miasta powstał krąg osiedli powiązanych ze śródmieściem terenami zielonymi. W roku 1939 mieszkało tu ponad 50,000 osób.
22 stycznia 1945 roku Olsztyn zajęła Armia Czerwona. Po kilku dniach stacjonowania żołnierze radzieccy podpalili miasto. Zniszczeniu uległo około 40% zabudowy. W 1946 roku miasto liczyło 23,000 mieszkańców, a w 1950 – 45,000.
Olsztyn współczesny
Po 1945 roku Olsztyn jako stolica województwa znacznie się rozwinął. Tu przeniesiona została z Fromborka siedziba kurii biskupiej. Zlokalizowano zakłady przemysłu gumowego – Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowy (1967), obecnie opony Michelin, spożywczego (mięsny, mleczarski, młynarski, browarniczy), drzewnego, meblarskiego, odzieżowego, środków transportu, maszynowego, materiałów budowlanych, poligraficznego (Olsztyńskie Zakłady Poligraficzne) i inne.

Przełom w życiu politycznym oznaczało powstanie NSZZ “Solidarność”. W okresie stanu wojennego w mieście czynnie działała opozycja. Po 1989 roku odtworzony został samorząd terytorialny, wybrano pierwszą demokratyczną radę i zarząd miasta. W 1999 roku z połączenia trzech szkół wyższych powstał Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.

Obecnie widoczny jest dalszy rozwój miasta – szybka rozbudowa dzielnicy mieszkaniowej Jaroty oraz dzielnicy przemysłowej (poprzez rozwój fabryki Michelin). Olsztyn jest jednym z niewielu miast posiadających dodatni współczynnik przyrostu naturalnego jak też dodatnie saldo migracji.
Największą placówką muzealną jest Muzeum Warmii i Mazur, którego siedziba mieści się w Zamku Kapituły Warmińskiej. W jego zbiorach znajdują się m.in. pamiątki, dokumenty, ikonografie, obrazy i rzeźby rodem z tutejszego regionu. W Muzeum zlokalizowana jest stała wystawa kopernikowska, której najważniejszym eksponatem jest astronomiczna tablica doświadczalna wykonana własnoręcznie przez Mikołaja Kopernika w 1517 roku.

Do grona muzeów w Olsztynie zalicza się także Dom Gazety Olsztyńskiej, której siedzibą jest budynek, będący w czasach dwudziestolecia międzywojennego redakcją Gazety Olsztyńskiej, jedynej polskiej gazety na Warmii, ukazującej się od 1886 roku. W stolicy województwa warmińsko-mazurskiego mieszczą się także muzea przyrody w secesyjnym pałacyku oraz muzeum przyrody im. Janiny Wengris w dzielnicy akademickiej Kortowo, w hali widowiskowo-sportowej Urania znajduje się muzeum sportu.

W Olsztynie funkcjonuje około 10 galerii sztuki. Jedną z nich jest Biuro Wystaw Artystycznych z siedzibą w olsztyńskim planetarium. Jest to największa, państwowa galeria sztuki w Olsztynie, powstała w 1958 roku. Wśród innych galerii znajdują się m. in. Galeria Rynek, Galeria Spichlerz MOK czy Art Deco. W Olsztynie od 1925 roku działa teatr im. Stefana Jaracza. Placówka posiada obecnie trzy sceny. W 1953 roku swoją działalność rozpoczął Olsztyński Teatr Lalek i od 1957 Pantomima Olsztyńska – teatr głuchych, zaliczany obecnie do bardziej renomowanych scen w kraju i w Europie. W Olsztynie mieści się też Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego.
W okresie wakacji w amfiteatrze organizowane są imprezy: Olsztyńskie Lato Artystyczne, Olsztyńskie Noce Bluesowe oraz Ogólnopolskie Spotkania Zamkowe “Śpiewajmy Poezję’’. Spotkania te odbywają się od 1974 roku, a głównym ich punktem jest konkurs młodych artystów poezji śpiewanej. 19 lutego 1973 roku, w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, otwarto Olsztyńskie Planetarium Astronomiczne, które jest drugim co do wielkości planetarium w Polsce.

Olsztyn jest ważnym ośrodkiem turystycznym ze względu na swoje piękne położenie wśród lasów i jezior. Wraz z innymi miastami jak np.: Giżycko, Mikołajki, Ruciane, Elbląg, Gołdap, Kętrzyn, Ełk, Nidzica, Lidzbark Warmiński, Ostróda, Węgorzewo, stanowi wspaniałe miejsce na letnie wakacje. Powodzeniem cieszą się spływy, jak np. spływ Krutynią, rzeką ok. 100 km. długości, która w swym biegu przepływa przez liczne, malowniczo położone jeziora. Szlak należy do łatwych, a ze względu na swoją urodę jest chętnie uczęszczany.

Od maja do września, w każdą sobotę i niedzielę, ruszają spod zamku trzykilometrowe spływy kajakowe “Łyną przez Olsztyn’’. Trasa ta wiedzie przez piękny przełom Łyny w olsztyńskim Lesie Miejskim i prowadzi aż do połączenia z rzeką Wadąg. Miłośnicy wioślarstwa i żeglarstwa mogą też uprawiać swoje sporty na licznych mniejszych i większych jeziorach. Największe w Polsce jeziora to Śniardwy i Mamry, które wchodzą w skład Wielkich Jezior Mazurskich. Tam też od 2002 roku pływa żaglowiec “Chopin”, który stanowi jedną z największych wodnych atrakcji. “Chopin” to wybudowany w stylu XIX-wiecznego żaglowca, największy polski statek śródlądowy.
Do odwiedzenia Olsztyna i jego pięknych okolic zachęca wszystkich powstałe tam Koło Sympatyków Związku Narodowego Polskiego, które rozpoczyna działalność dotąd nieznaną w całej historii ZNP. Ponad oceanem tworzy ono doskonały pomost zbliżający ludzi – Polonię amerykańską z krajem ojczystym.
Tekst i zdjęcia:
Krystyna Białasiewicz