Idąc z Placu Bankowego w kierunku Teatru Wielkiego skręcamy w ul. Senatorską, gdzie pod numerem 31/33 znajduje się barokowy kościół z prostą fasadą pw św. Antoniego Padewskiego. Świątynia posiada jednonawowe, prostokątne wnętrze i dwie kaplice boczne. Kruchta oddzielona jest kratą (z XVIII wieku). W ołtarzach bocznych znajdują się obrazy świętego Franciszka i świętego Antoniego z Padwy namalowane przez Rafała Hadziewicza, a także obraz zdjęcia Chrystusa z Krzyża pędzla Annibala Vinici.
We wnętrzu krużganków znajdują się epitafia zasłużonych osób (m.in. pisarki Klementyny Hoffmanowej, malarza Rafała Hadziewicza, poety Stanisława Jachowicza, prezydenta Wilna Wiktora Malaszewskiego, Stanisława Englerta), a także poległych podczas II wojny światowej, zmarłych w hitlerowskich obozach koncentracyjnych i polskich żołnierzy walczących w obronie kraju.
Reformatów sprowadził do Polski w roku 1623 król Zygmunt III Waza, który interweniował w tej sprawie u papieża Grzegorza XV. Król osobiście, wraz z audytorem papieskim Giovannim Altierim, późniejszym papieżem Klemensem X, rozpoczął budowę pierwszego drewnianego kościoła. Była to świątynia dziękczynna wzniesiona w podzięce za zdobycie Smoleńska (1611). Data tego wydarzenia, 13 czerwca, zasugerowała wybór patrona kościoła św. Antoniego Padewskiego. Już wtedy uchwałą sejmu powierzono go zakonowi reformatów.
W październiku 1623 roku kanclerz koronny bp kujawski Andrzej Lipski uroczyście poświęcił na tym terenie krzyż. W uroczystości tej uczestniczyła para królewska, nuncjusz papieski Jan Lancellotti i wielu dostojników. Następnie zbudowano tam klasztor i mały kościół, który był konsekrowany w roku 1635 przez bpa Jana Baltazara Liescha (świątynia ta została zniszczona w roku 1657 przez wojska Jerzego II Rakoczego).
W latach 1668–1680, z fundacji kasztelana Stanisława Leszczyc-Skarszewskiego wzniesiono nowy kościół, na miejscu wcześniejszego drewnianego, zniszczonego przez Szwedów. W roku 1679 wzniesioną świątynię konsekrował bp poznański Stefan Wierzbowski. Kościół wybudowano najprawdopodobniej według projektu Józefa Belottiego. W latach 1734–1735, za sprawą króla Augusta III Sasa, wybudowano tam – po prawej stronie prezbiterium lożę – dla niego i jego małżonki. W latach 1767 – 1781 dobudowano kaplicę Matki Boskiej. W roku 1851 ustawiono przed kościołem figurę Matki Bożej wykonaną przez Antoniego Messinga.
Kościół św. Antoniego zniszczony został następnie przez wojska niemieckie podczas walk powstańczych w roku 1944. Szczególnie ucierpiał wówczas ołtarz główny i boczne, ambona i organy. Kościół został odbudowany dopiero w latach 1950-1956 według projektu Karola Szymańskiego. Ołtarz główny był konsekrowany przez kardynała Stefana Wyszyńskiego w dniu 18 stycznia 1969 roku.
Leszek Wątróbski
