Kalejdoskop
Panuje dość powszechne przekonanie, że proces starzenia się prowadzi nieuchronnie u wielu ludzi do pojawienia się symptomów demencji. Czasami są to objawy dość łagodne, takie jak kłopoty z pamięcią lub trudności z podzielnością uwagi i koncentracją. Jednak w wielu przypadkach chodzi o schorzenia znacznie poważniejsze, np. te, które związane są z chorobą Alzheimera, prowadzącą zwykle do całkowitej utraty pamięci i kontroli motorycznej nad ciałem...
Medycyna nie zna na razie przyczyn występowania u niektórych ludzi tzw. otępienia. Spekuluje się, że sporą rolę odgrywają predyspozycje genetyczne. Nie ma też żadnych skutecznych leków na tę przypadłość, z wyjątkiem tych, które spowalniają nieco tempo rozwijania się choroby. Innymi słowy zakłada się, że w niektórych przypadkach demencja jest po prostu nieunikniona, a gdy do niej dochodzi, jest ona w zasadzie nieuleczalna.
Praktykujący neurochirurg, a jednocześnie znany korespondent medyczny sieci telewizyjnej CNN, doktor Sanjay Gupta, wydał ostatnio książkę pt. Keep Sharp, w której stawia kilka ciekawych tez. Nie jest to praca naukowa, lecz dzieło poradnicze, adresowane do wszystkich. Teza wyjściowa książki jest dość oczywista – wszystkie odmiany demencji wynikają z faktu zanikania pewnej części komórek mózgowych oraz połączeń między nimi. Ponadto wiadomo, że pierwsze oznaki otępienia pojawiają się na wiele lat przed ostateczną diagnozą. W związku z tym Gupta zadaje proste pytanie – czy przez te lata można robić coś, co zahamuje rozwój choroby, a może nawet całkowicie ją zatrzyma? Jego zdaniem są co najmniej cztery kluczowe obszary ludzkiej działalności, które mogą stanowić obronę przed demencją.
Ważna rola snu
Po pierwsze, ważne jest to, by spać od 7 do 9 godzin dziennie. Jest to czas, w którym w naszym mózgu „konsoliduje się” pamięć, a jednocześnie usuwane są z niego wszelkie „zanieczyszczenia mentalne”. Niestety we współczesnym świecie ludzie często śpią znacznie krócej i zwykle twierdzą, że to im wystarcza. Nie wiedzą jednak o tym, jak zbyt krótki sen wpływa na kondycję ich mózgu.
Specjaliści zajmujący się tzw. psychoterapią poznawczo-behawioralną (CBT) twierdzą, iż związki między bezsennością i problemami kognitywnymi są doskonale udokumentowane. Zostało to wykazane na podstawie badań ludzi cierpiących na chroniczną insomnię.
Aktywność fizyczna
Gupta dzieli aktywność fizyczną na normalne, codzienne czynności oraz na ćwiczenia. Do tych pierwszych zalicza spacery w szybkim tempie, które jego zdaniem mogą mieć duże znaczenie, gdyż powodują powstawanie w mózgu nowych komórek i regenerację starych. Innymi słowy, jest to metoda rozwoju mentalnego nawet w przypadku ludzi w mocno zaawansowanym wieku.
Z drugiej strony intensywne ćwiczenia fizyczne – takie jak jazda na rowerze, biegi, pływanie, etc. – też są pożyteczne, ale nie w sensie psychoterapeutycznym. Wpływają one przede wszystkim na układ krążenia i pracę serca, lecz nie dają żadnych korzyści mentalnych. Najlepiej zatem robić codzienne spacery w dziarskim tempie i odbywać kilka godzin innych ćwiczeń tygodniowo.
Zdrowy tryb życia
Psychoterapeuci od dawna zalecają, by ludzie prowadzili tzw. clean living, czyli „czyste życie”, na które składają się między innymi: odpowiednia dieta, codzienny relaks, medytacje oraz utrzymywanie częstych kontaktów towarzyskich z innymi ludźmi. Jeśli chodzi o dietę, nie chodzi o stosowanie jakichkolwiek programów odchudzania się, lecz o jedzenie mniejszych porcji, unikania nieustannych zakąsek, ograniczania konsumpcji cukru, itd. Gupta urodził się w Stanach Zjednoczonych, ale jego rodzice są imigrantami z Indii, czyli kraju, w którym niektóre orientalne przyprawy odgrywają znaczną rolę w przyrządzaniu rozmaitych potraw. Jedną z tych przypraw jest kurkuma (turmeric), którą Sanjay – jak sam przyznaje – spożywa w dużych ilościach. Konkretnych danych naukowych na ten temat na razie nie ma, ale istnieją przypuszczenia, że kurkuma wpływa pozytywnie na działanie mózgu.
Dr Gupta zaleca ponadto jedzenie jak największych ilości takich owoców jak jagody, truskawki, maliny, jeżyny, itd. Zawierają one składniki, które mogą wspomagać sprawne działanie mózgu, choć również w tym przypadku nie ma jeszcze konkretnych, potwierdzonych naukowo, danych.
Utrzymywanie bogatych więzów towarzyskich z przyjaciółmi i rodziną ma zasadnicze znaczenie, ponieważ prowadzenie rozmów, a nawet sprzeczanie się na jakiś temat to dla mózgu świetny trening. Niestety, w okresie pandemii liczne więzi społeczne prawie zamarły, a ich odbudowa zabierze zapewne wiele miesięcy.
Stymulacja intelektu
Zwykle ludzie mają swoje ulubione zajęcia mentalne. Niektórzy lubią rozwiązywać krzyżówki, inni czytać, a jeszcze inni grać w szachy czy uczyć się gry na instrumentach muzycznych. Gupta podkreśla, że wszystko to jest ważne dla zachowania zdrowia psychicznego, ale wymaga pewnej modyfikacji. Jeśli ktoś gra całe życie w szachy, wykorzystuje tylko pewną część mózgu. Ważne jest zatem to, żeby od czasu do czasu zajmować się czymś zupełnie nowym, by w ten sposób zmienić codzienną rutynę. Może to być na przykład pisanie pamiętników, gotowanie czy nauka języka obcego. Takie urozmaicenie aktywności powoduje, że pobudzane są nieustannie różne grupy komórek mózgowych.
Szacuje się, że do roku 2050 liczba ludzi z chorobą Alzheimera wzrośnie o 200 procent i osiągnie poziom 160 milionów. Jest to w zasadzie nieuniknione, chyba że badania naukowe przyniosą jakieś skuteczne leki. W związku z tym wskazania dr. Gupty mogą być bardzo pomocne, choć nie stanowią one oczywiście terapii czy też absolutnie skutecznego mechanizmu prewencyjnego.
Andrzej Malak
