Wpływ pandemii na psychikę dzieci i młodzieży

Zuzanna późnym wieczorem dostała telefon ze szkoły swojego dziecka. Po wnikliwym śledztwie władze szkoły stwierdziły, że jej córka, sześć dni wcześniej miała bliski kontakt w klasie z kimś, kto zachorował na Covid-19. Wobec tego, według zaleceń CDC (Centers for Disease Control and Prevention) idzie na przymusową kwarantannę. A wszystko to dzieje się w ostatnim tygodniu semestru, do którego przygotowywała się tak sumiennie – na egzaminy końcowe. Nieprzewidywalność sytuacji, zmiana dyrektyw, życie w ciągłej niepewności. Jaki wpływ ma obecnie i będzie miało w przyszłości na naszą młodzież doświadczanie pandemii?

Obowiązek noszenia maseczki w szkołach, dystans społeczny, kwarantanny, nieoczekiwane zmiany, komunikaty telewizyjne i radiowe, kampanie społeczne i mnóstwo napływających z portali internetowych informacji, wpływają na stan psychiczny, samopoczucie, a także rozwój młodego pokolenia. Dzieci słyszą i zapamiętują najnowsze doniesienia – o chorobie, o śmiertelności, o nowych restrykcjach. Śledzą wiadomości, obserwują zachowania rodziców, powtarzają zasłyszane sensacje w rozmowach z rówieśnikami. Informacyjny chaos wprowadza dyskomfort psychiczny. Młodzi ludzie, tak jak ich rodzice, podzieleni są na tych szczepionych i nieszczepionych, mających kogoś bliskiego, kto zmarł na Covid lub wskutek szczepień na Covid, niewierzących w pandemię lub wręcz przeciwnie, podejmujących największe środki ostrożności, aby się nie zarazić. Obserwują swoich rodziców, martwią się o nich, przeżywają ich rozterki, nie pytają… bo po co wywoływać burzę. Zachwianie stabilizacji w domu rodzinnym, pojawiające się coraz częściej konflikty pomiędzy rodzicami, niepewna sytuacja finansowa, jest przyczyną nasilającego się stresu. Efekty długotrwałego kryzysu mogą objawiać się następującymi zaburzeniami:

Syndrom stresu pourazowego

Doświadczenie silnego stresu, sytuacji przerastającej zwykłe przeżycia – może być przyczyną rozwoju PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder). Śmierć bliskiej osoby, diagnoza choroby, kwarantanna związana z przebywaną chorobą, nieznane wcześniej środki ostrożności jak noszenie maseczek i dystans społeczny to sytuacje, nad którymi nie jesteśmy w stanie zapanować. Pojawia się bezsilność i poczucie braku kontroli. To powoduje silny stres, a gdy on z czasem nie mija, pojawia się syndrom stresu pourazowego:

objawy fizyczne: bóle głowy i innych części ciała, poczucie paniki i strachu, biegunka, depresja,
nawroty wspomnień, odtwarzanie wydarzeń,
ciągłe podenerwowanie, napięcie, brak snu, nadmierna czujność.

Depresja

Izolacja, dystans społeczny, zdalne nauczanie, brak kontaktu z rówieśnikami, brak doświadczeń ułatwiających rozwój umiejętności społecznych prowadzą do uczucia osamotnienia, beznadziei i nudy. U dzieci występuje osłabienie wzajemnej życzliwości i integracji, co prowadzi do poczucia obcości i narastającej niechęci między jednostkami i grupami. Stąd już tylko jeden krok od zachowań antyspołecznych, w tym znęcania się nad słabszymi jednostkami. Prowadzi to nieuchronnie do depresji, która u młodych ludzi objawia się:

nadmiernym poirytowaniem, frustracją, wybuchami złości,
uczuciem smutku, strachu i beznadziei
zmianą zainteresowań, brakiem energii i pragnień,
trudnościami w koncentracji i podejmowaniu decyzji,
bezsennością,
zmniejszeniem apetytu lub wręcz przeciwnie, objadaniem się, co prowadzi do otyłości i dalszej utraty poczucia własnej wartości,
pojawianiem się objawów fizycznego bólu: głowy, bólu innych części ciała, problemy żołądkowe.

Uzależnienie od technologii

Samotność, niepokój, nuda, wymuszone sytuacją kryzysową zdalne nauczanie przyczyniają się do nadmiernego korzystania z technologii. Aby zrekompensować brak ruchu, zajęć i kontaktu z rówieśnikami, dzieci i młodzież wpadają w kompulsywne korzystanie z gier komputerowych, niekontrolowane życie w mediach społecznościowych i stałe surfowanie po internecie. Absorbujące aplikacje na telefonie, TikTok, sprawdzanie popularności na instagramie – to wszystko wciąga dzieci i młodzież w uzależnienie, które u młodych ludzi objawia się:

utratą snu na rzecz korzystania z internetu,
coraz dłuższym przesiadywaniem przed komputerem (40-80 godzin tygodniowo),
uczuciem lęku lub depresji, gdy odebrany jest telefon lub komputer,
zwiększoną frustracją i zmianami nastrojów,
pogorszeniem wyników w nauce,
wycofaniem z życia towarzyskiego i zajęć pozalekcyjnych.

Jak sobie radzić?

Nie od dziś wiadomo, że w czasach największego stresu i niepewności, bezpieczne i stabilne środowisko rodzinne spełnia rolę czynnika ochronnego. Od stabilności psychicznej, siły osobowości i pewności siebie, jak również od okoliczności i rodzaju problemu zależy, jak osoba będzie sobie radzić z narastającym kryzysem i dysfunkcją. Choć pandemia zaskoczyła świat i uczyniła wiele złego, wykształca jednak w dzieciach większą samodzielność, uczy kreatywnego i krytycznego myślenia. By zneutralizować skutki pandemii u naszego młodego pokolenia należy przekazać im naszą równowagę psychiczną, nad którą sami musimy popracować jako rodzice. Czasem zwykła rozmowa, słuchanie dziecka, jego emocji, wątpliwości i lęków, pozwala rozładować nadmiar trudnych emocji. Wspólne spędzanie czasu, gotowanie, aktywność fizyczna, odpowiednia higiena snu i dieta wpływają korzystnie na psychikę i dają poczucie kontroli nad tym, co możemy kontrolować. Życzliwość i pomoc innym, wyjście z psem sąsiada, rozmowa telefoniczna ze znajomymi, zakupy dla dziadków – to wszystko pozwala wyjść poza granice kryzysu i skupić się na pozytywnych stronach życia.

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC

doktor psychologii i specjalista od uzależnień. Ukończyła Adler University w Chicago w dziedzinie psychologii klinicznej. Doktorat obroniła w Walden University zajmując się wpływem psychologii pozytywnej na poprawę stanu psychiki człowieka. Autorka licznych publikacji popularnonaukowych w dziedzinie psychologii i higieny psychicznej w amerykańskim wydaniu Magazynu „Polonia” i w “Dzienniku Związkowym” w Chicago. Prowadzi swoją klinikę w trzech lokalizacjach na przedmieściach Chicago, gdzie prowadzi psychoterapię dla młodzieży oraz dorosłych z problemami natury psychologicznej, pomagając w powrocie do wyższej jakości życia.