Pamiętam jedną z ostatnich rozmów z moją mamą o wojnie – jej wojnie, czyli tej, która zaczęła się, kiedy Niemcy napadły na Polskę 1 września 1939; i tej, która nigdy się nie skończyła.
Mama miała wtedy 83 lata i były to ostatnie momenty jej życia. Wieczorem siedzieliśmy w jej pokoju gościnnym w Sun City w Arizonie i opowiadała mi o wojnie i jej niewolniczym życiu w obozach pracy w Niemczech.
Zaczęła od opowiedzenia mi po raz kolejny o strasznych rzeczach, które miały miejsce tego dnia, gdy Niemcy wkroczyli do jej wioski we wschodniej Polsce, położonej na zachód od Lwowa. Słyszałem te historie już wcześniej zarówno od niej i od ojca. Były to opowieści o gwałtach i morderstwach, o zabijaniu dzieci i matek. Słyszałem już te opowieści i opisałem je w swojej książce „Echo of Tattered Tongues”.
Jak złe są to opowieści? Kiedy podczas wykładów w szkołach opowiadam o tym, co działo się wtedy i w dniach następnych, to nauczyciele na ogół ostrzegają uczniów przed moim wykładem, mówiąc, że to, co usłyszą jest brutalne i pełne przemocy, ale muszą tego wysłuchać, żeby zrozumieć, co to znaczy wojna.
Tego wieczoru w pokoju gościnnym w Sun City mama opowiadała mi jak to było tuż przed przybyciem Amerykanów, którzy wyzwolili więźniów obozu pracy w Niemczech, w którym przebywała. Opowiadała mi, co Niemcy robili dziewczynom w obozie. To była jedna straszna rzecz po drugiej.
Nagle moja mama przestała mówić. Spojrzałem znad notatek, które robiłem i zobaczyłem najzimniejszy, najostrzejszy wyraz jej twarzy, jaki kiedykolwiek widziałem i byłem pewny, że zaraz powie mi coś tak strasznego, że będzie to najgorsza rzecz, jaką kiedykolwiek słyszałem – o tym, co jedna osoba może zrobić drugiej. To byłoby jak ostatni błysk i uderzenie pioruna, więc powiedziałem jej: „Mamo, chyba nie chcę tego słuchać”.
Przez chwilę nic nie mówiła, a potem powiedziała: „Opowiem ci. Mówiłeś, że chcesz wiedzieć, jak to było w Niemczech podczas wojny i powiem ci”.
Odpowiedziałem, że proszę, żeby mi o tym nie opowiadała. A ona na to: „Powiem ci”. Ja znów potrząsnąłem głową i odpowiedziałem: „Jeśli to zrobisz, odejdę i nie wrócę. Wstanę, wyjdę i już mnie nie zobaczysz”.
A ona powiedziała: „Dobrze, Johnny, masz 58 lat i nadal jesteś dzieckiem, więc ci nie powiem”.
Talking to My Mother about the War
I remember one of the last conversations my mom and I had about the war, her war, the one that began when the Germans invaded Poland on September 1, 1939, the war that never ended.
She was 83 years old at the time and dying of all the things she was dying from, and we were sitting in her living room in Sun City, Arizona, in the evening, and she was telling me about the war, her life in the slave labor camps in Germany.
She had started out by telling me again about the terrible things that happened the day the Germans came to her village in eastern Poland, just west of Lwow. I had heard those stories before from both her and my dad. They were stories about rape and murder, babies and mothers being killed. I had heard the stories before, and in fact I had written about them in my book Echoes of Tattered Tongues.
How bad are these stories? When I give lectures in schools about what happened that day and the days that followed, teachers generally warn the students before I start talking that what they’ll hear is filled with terror and brutality but that they need to listen to learn what war is like.
This evening in her living room in Sun City, my mom was telling me about what it was like just before the Americans came and liberated the slave labor camp she was in. She was telling me what the Germans were doing to the girls in the camps. It was one terrible thing after another.
Suddenly, my mom stopped talking. I looked up from the notes I was taking, and I saw the coldest, hardest look on her face that I had ever seen, and I knew that she was about to tell me something so terrible that it would just about be the worst thing I’ve ever heard about what one person can do to another. It would be the last flash and stroke of lightning, and I said to her, “Mom, I don’t think I want to hear it.”
She didn’t say anything for moment, and then she said, “I’m going to tell you. You said you wanted to know what it was like in Germany during the war, and I’m going to tell you.”
And I said, “Please don’t tell me.”
And she said, “I’m going to tell you,” and I shook my head again and said, “If you do, I’ll leave and not come back. I’ll stand up and leave and you won’t see me again.”
And she said, “Okay, Johnny, you’re 58 years old and still a baby, so I won’t tell you.”
John Guzlowski
amerykański pisarz i poeta polskiego pochodzenia. Publikował w wielu pismach literackich, zarówno w USA, jak i za granicą, m.in. w „Writer’s Almanac”, „Akcent”, „Ontario Review” i „North American Review”. Jego wiersze i eseje opisujące przeżycia jego rodziców – robotników przymusowych w nazistowskich Niemczech oraz uchodźców wojennych, którzy emigrowali do Chicago – ukazały się we wspomnieniowym tomie pt. „Echoes of Tattered Tongues”. W 2017 roku książka ta zdobyła nagrodę poetycką im. Benjamina Franklina oraz nagrodę literacką Erica Hoffera, za najbardziej prowokującą do myślenia książkę roku. Jest również autorem dwóch powieści kryminalnych o detektywie Hanku Purcellu oraz powieści wojennej pt. „Road of Bones”. John Guzlowski jest emerytowanym profesorem Eastern Illinois University.
―
John Guzlowski's writing has been featured in Garrison Keillor’s Writer’s Almanac, Akcent, Ontario Review, North American Review, and other journals here and abroad. His poems and personal essays about his Polish parents’ experiences as slave laborers in Nazi Germany and refugees in Chicago appear in his memoir Echoes of Tattered Tongues. Echoes received the 2017 Benjamin Franklin Poetry Award and the Eric Hoffer Foundation's Montaigne Award for most thought-provoking book of the year. He is also the author of two Hank Purcell mysteries and the war novel Road of Bones. Guzlowski is a Professor Emeritus at Eastern Illinois University.
John Guzlowski
