Emigracja wiąże się często z osłabieniem więzi rodzinnych z rodzicami i rodzeństwem w Polsce. Pozostałe w Polsce rodzeństwo często doprowadza do sytuacji, w której rodzice dokonują na ich rzecz darowizny swych nieruchomości, względnie też – do spadku powołują tylko pozostałą w Polsce część rodziny. Niekiedy, argumentując to brakiem kontaktów w okresie choroby lub konfliktami rodzinnymi, rodzice dokonują wydziedziczenia członka rodziny zamieszkującego za granicą.
Osoba wyzuta z praw do majątku spadkowego w Polsce nie pozostaje jednak bez ochrony prawnej. Przysługuje jej lub jej dzieciom zachowek po zmarłym rodzicu.
Uprawnieni i wysokość zachowku
Zgodnie z art. 991 § 1 polskiego kodeksu cywilnego zstępnym, nawet jeśli nie zostaną uwzględnieni w testamencie należy się połowa udziału spadkowego. Za zstępnych uznaje się dzieci, wnuki, prawnuki, przy czym uprawnienie pierwszego wyklucza dalszych zstępnych. Przy czym należy pamiętać, że jeżeli uprawniony jest małoletni lub niezdolny do pracy, zachowek wynosi 2/3 udziału spadkowego.
Udział spadkowy oblicza się w szczególny sposób. Nie chodzi bowiem tylko o majątek zmarłego w chwili jego śmierci. Wskutek np. dokonanych wcześniej darowizn wynosi on często „ZERO”. Dlatego też dolicza się do tego majątku dokonane na rzecz innych zstępnych darowizny oraz darowizny dokonane na rzecz innych osób przed mniej niż 10 laty od chwili śmierci.
Może się więc zdarzyć, że emigrant jest powołany do spadku, ale w spadku nie ma żadnej masy majątkowej, gdyż rodzic darował drugiemu dziecku np. mieszkanie. Wtedy i tak należny emigrantowi udział spadkowy oblicza się przy uwzględnieniu wartości darowanej nieruchomości.
Zachowku można dochodzić od innych spadkobierców lub obdarowanych. Jeżeli więc rodzic w testamencie powołał do dziedziczenia rodzeństwo emigranta, będzie on mógł dochodzić od niego należnego mu zachowku. Jeżeli w masie spadkowej nie ma żadnego majątku, zachowku dochodzi się od osób obdarowanych.
Wydziedziczenie, a uprawnienie do zachowku
Jak wspomniano na wstępie – niekiedy emigranci są wydziedziczani testamentowo przez swoich rodziców. Najczęściej jest to uzasadniane brakiem opieki nad rodzicem w okresie jego choroby lub też konfliktem rodzinnym. Skuteczne wydziedziczenie pozbawia prawa do zachowku, zaś wydziedziczonego traktuje się, „jakby nie dożył otwarcia spadku”. Jednakże wydziedziczenie nie ma skutku wobec dzieci wydziedziczonego, które zachowują uprawnienie do zachowku.
Oznacza to, że w razie wydziedziczenia dziecka, uprawnionymi do zachowku po rodzicach w Polsce stają się wnuki – dzieci wydziedziczonego. Jeżeli dzieci wydziedziczonego są małoletnie – wysokość przysługującego im zachowku wynosi 2/3 udziału spadkowego, a nie połowę tego udziału. Dlatego też, w niektórych konfiguracjach rodzinno – osobistych, ekonomicznie nieopłacalne jest kwestionowanie skuteczności wydziedziczenia.
Przedawnienie uprawnień do zachowku
Rozważając dochodzenie zachowku w Polsce, pamiętać należy o przedawnieniu. Roszczenie przeciwko pozostałym spadkobiercom przedawnia się z upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu. Natomiast roszczenie przeciwko obdarowanym przedawnia się z upływem 5 lat od dnia śmierci spadkodawcy. Zdarzają się sytuacje, że rodzina w Polsce nie informuje emigranta o sytuacji majątkowej dotyczącej spadku. W szczególności dotyczy to braku informowania o darowiznach z majątku zmarłego.
5-letni okres przedawnienia nie jest więc okresem długim. Uprawniony do zachowku musi bowiem w tym czasie pozyskać wiedzę i dane o osobach zobowiązanych do zapłaty zachowku oraz wytoczyć postępowanie sądowe.
Adwokat Jan Lech Puchalski
Partner Kancelarii Adwokackiej PDP – Pawłowska, Dębowska, Puchalski sp.p. z siedzibą w Warszawie, której jednym z profili działalności jest prowadzenie spraw osób zamieszkałych za granicą. Posiada bogate doświadczenie w prowadzeniu sporów sądowych w zakresie szeroko pojętego prawa cywilnego (w tym prawa spadkowego). Specjalizacja w zakresie sporządzania kasacji i skarg kasacyjnych zaowocowała już licznymi sukcesami adwokata Jana Puchalskiego.
Kancelaria Adwokacka PDP – Pawłowska, Dębowska, Puchalski Spółka partnerska
Poznańska 21 lok. 34, 00 – 685 Warszawa
+ 48 22-828-12-15, + 48 609 572 585, +48 500 188 483, +48 603 190 095
www.kancelariapdp.pl
Ewa Malcher
