Ustawy reformujące system sądownictwa w Polsce, dotyczące Krajowej Rady Sądownictwa, Sądu Najwyższego i ustroju sądów powszechnych, nie są zgodne ze standardami Rady Europy z zakresu walki z korupcją - ocenił antykorupcyjny organ tej instytucji.
Rada Europy przekazała PAP 15-stronicowy raport przyjęty na sesji plenarnej Grupy Państw Przeciwko Korupcji (GRECO) i wyjaśniła, że takie stanowisko opracowano w związku z "nadzwyczajnymi okolicznościami", za jakie uznano otrzymanie informacji o "poważnych naruszeniach" standardów antykorupcyjnych w polskich ustawach.
Podkreślono jednocześnie, że obecny raport, opublikowany o północy ze środy na czwartek, ma charakter wstępny, a całość oceny zostanie opublikowana w późniejszym terminie w tym roku, po bardziej szczegółowych analizach. Uwzględnią one, jak dodała GRECO, najnowsze poprawki do ustaw, zaprezentowane w ostatnich dniach.
W dokumencie Grupa kładzie nacisk na nadmierne wpływy władzy ustawodawczej na mianowanie członków Krajowej Rady Sądownictwa. Grupa Rady Europy rekomenduje, by co najmniej połowa z członków KRS była wybierana przez środowisko sędziowskie, a nie przez parlament. Obecne rozwiązania, ocenia, są niezgodne z zasadami GRECO i innymi europejskimi standardami.
Ponadto eksperci wyrażają zaniepokojenie sprawą kadencji sędziów Sądu Najwyższego. W raporcie skrytykowano system ich mianowania, będący połączeniem rezultatów obniżenia wieku emerytalnego, co dotyczy dużej części sędziów SN, i uprawnień prezydenta do przedłużenia ich mandatu.
W ocenie ekspertów GRECO pewność kadencji jest niezbędną ochroną przed wywieraniem wpływu na sędziów i system sądownictwa oraz gwarancją ich niezależności.
Dokument głosi: "GRECO zaleca, aby nowe zasady wieku emerytalnego nie były stosowane wobec sędziów Sądu Najwyższego obecnie w nim zasiadających w związku z klauzulą umożliwiającą władzy wykonawczej przedłużenie ich kadencji oraz to, by w przypadku nowych sędziów Sądu Najwyższego możliwe przedłużenie ich kadencji ponad wiek emerytalny wolne było od politycznych wpływów".
Następnie zarekomendowano, aby procedury mianowania pierwszego prezesa i prezesów izb Sądu Najwyższego oraz długość zajmowania tych funkcji zostały skorygowane w taki sposób, "by zagwarantować, że procedury te szanują niezawisłość sądownictwa i są wolne od zewnętrznych wpływów".
Kolejny apel zawarty w raporcie dotyczy konieczności wniesienia poprawek do przepisów dotyczących postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów Sądu Najwyższego po to, by wykluczyć wywieranie potencjalnego wpływu władzy ustawodawczej i wykonawczej na takie procedury.
Poza tym w raporcie skrytykowano nadmierne uprawnienia ministra sprawiedliwości wobec sądownictwa w takich kwestiach, jak przyznawanie spraw sądowych.
Grupa Rady Europy konkluduje, że podstawowe zasady sądownictwa zostały naruszone "w tak krytyczny sposób i do takiego stopnia", że wcześniej wydane przez GRECO opinie dotyczące sądownictwa w Polsce nie są już ważne w kluczowych aspektach.
W ostatnim punkcie Grupa Państw Przeciwko Korupcji zachęca władze Polski do publikacji jej raportu i jego przetłumaczenia.
Antykorupcyjny organ Rady Europy zapowiedział dokonanie nowej oceny w kwestii zapobiegania korupcji na jednym z posiedzeń plenarnych, prawdopodobnie w czerwcu.
W wypowiedzi dla PAP na temat tego raportu przewodniczący GRECO sędzia Marin Mrczela z Chorwacji oświadczył: "Nie ma prawdziwej demokracji bez niezależnego sądownictwa. Ostatnie reformy w Polsce mają negatywny wpływ na niezawisłość sądownictwa i nie odpowiadają naszym standardom".
"Muszą one zostać zrewidowane i bezzwłocznie poprawione. Będziemy pilnie przyglądać się sytuacji w Polsce i dokonamy ponownej całościowej oceny dotyczącej zapobieganiu korupcji w sądownictwie" - dodał Mrczela.
W ubiegłym tygodniu szef Komisji Europejskiej Jean Claude Juncker powiedział, odnosząc się do zaproponowanych przez PiS zmian dotyczących SN, KRS i TK, że obserwuje inicjatywy podjęte przez część polskiego parlamentu "z najwyższą sympatią". Pytany, czy może to być przełom w konflikcie polskich władz i KE dotyczącym praworządności, odparł: "Zobaczymy". Zapowiedział przy tym, że kierowana przez niego instytucja będzie analizować to, co zostanie uchwalone przez polski parlament.
PiS przygotowało projekt dotyczący zmian w ustawach o ustroju sądów powszechnych i o Sądzie Najwyższym oraz projekt nowelizacji przepisów ustaw o organizacji Trybunału Konstytucyjnego i statusie jego sędziów.
Ewa Malcher
