Neuropatia jest chorobą nerwów obwodowych, określana też jako zapalenie nerwów obwodowych. Uszkodzenie lub stan zapalny zaburza przewodzenie informacji ruchowych i czuciowych wzdłuż włókien nerwowych i oprócz bólu wywołuje takie objawy jak drętwienie, mrowienie, palenie kończyn oraz osłabienia kończyn.
Miejsce występowania tych zaburzeń jest ściśle związane z lokalizacją uszkodzonego nerwu – powodując w obszarze jego unerwienia objawy, jak ból czy uczucie mrowienia. Można wyróżnić neuropatie dotyczące tylko jednego nerwu, nazywane mononeuropatią, albo dotyczące większej liczby nerwów – te nazywane są polineuropatiami.
Objawy neuropatii
Większość nerwów obwodowych składa się zarówno z włókien czuciowych, jak i z włókien ruchowych, dlatego też objawy, które towarzyszą neuropatii, są różne. Przez uszkodzone nerwy do mięśni nie docierają impulsy, co z kolei powoduje ból, drętwienia i mrowienia w kończynach, często występujące w nocy. W miarę postępowania neuropatii siła mięśni, np. rąk – ulega osłabieniu, co może powodować trudności z otwieraniem wieczka słoika, zapinania guzików oraz wypadanie przedmiotów z rąk. W zaawansowanych stadiach neuropatii mięśnie mogą ulec zanikowi.
Przyczyny neuropatii
Przyczyny neuropatii mogą być zarówno miejscowe, jak i ogólne. Miejscowe neuropatie dotyczą ucisku nerwu w predysponowanych do tego miejscach – jak nadgarstek, łokieć lub okolica kostki. Natomiast przyczyny ogólne dotyczą stanów chorobowych takich jak cukrzyca, choroby tarczycy, zaawansowane choroby nerek, alkoholizm, itd. Często neuropatie uciskowe pojawiają się w okresie ciąży. Inną przyczyną może być efekt przyjmowania leków immunosupresyjnych, przeciwpadaczkowych, przeciwgruźliczych oraz niedobory żywieniowe (na przykład u alkoholików), lub przedawkowanie witamin z grupy B, najczęściej B6. Wiele neuropatii ma charakter idiopatyczny – oznacza to, że przyczyna choroby jest nieznana. Często pacjenci potwierdzają występowanie neuropatii u bliskich członków rodziny.
Rodzaje neuropatii
Zespół cieśni nadgarstka – najczęściej występująca neuropatia uciskowa. Dotyczy ona ucisku na nerw pośrodkowy w miejscu jego przebiegu przez wąski kanał nadgarstka. Pierwsze objawy, jakie się pojawiają, to ból oraz drętwienie palców. Typowo występują w nocy, często budząc pacjenta, jak również z rana, a zanikają w trakcie dnia. Wraz z postępem neuropatii może dojść do osłabienia czucia oraz siły mięśni ręki, aż do zaniku mięśni włącznie. Przyczynami tego zespołu są choroby takie jak cukrzyca , choroby tarczycy lub choroby reumatyczne. Szczególnie narażone są kobiety w wieku 50-60 lat, zaangażowane w prace wymagające wielokrotnego i powtarzalnego użycia rąk i nadgarstków (sekretarki, kucharki, sprzątaczki) oraz osoby wykonujące prace powodującą obciążenie kończyny górnej – muzycy grający na instrumentach klawiszowych, rzeźnicy, osoby pracujące wiele godzin dziennie z użyciem klawiatury komputerowej. Neuropatia uciskowa może też dotyczyć młodszych kobiet, szczególnie w okresie ciąży.
Zespół rowka nerwu łokciowego – druga najczęściej występująca neuropatia uciskowa. Nerw łokciowy, przebiegający w stawie łokciowym w swoim rowku jest chroniony, jednak mimo to może powodować dolegliwości powstałe wskutek urazu, stanu zapalnego lub zwyrodnienia. W tym schorzeniu początkowymi objawami są ból i drętwienie, dotyczące palca IV i V, nasilającymi się w nocy oraz przy zginaniu ręki w stawie łokciowym. Występuje osłabienie siły mięśniowej ręki, co skutkuje wypadaniem trzymanych przedmiotów. W dalszych etapach, w związku z zanikiem mięśni, ręka przybiera kształt “szponiastej”.
Neuropatia uciskowa nerwu strzałkowego wspólnego – powstaje najczęściej w okolicy głowy kości strzałkowej, czyli po zewnętrznej stronie podudzia, kilka centymetrów poniżej stawu kolanowego. Spowodowana jest najczęściej długotrwałym uciskiem okolicy głowy kości strzałkowej np. w wyniku pracy wymagającej klęczącej pozycji, wskutek zakładania nogi na nogę lub z powodu ucisku w połowie podudzia przez wysokie obuwie noszone przez np. policjantów czy robotników na budowach. Neuropatia charakteryzuje się najczęściej ograniczeniem zgięcia grzbietowego stopy lub, w stanach zaawansowanych, opadaniem oraz osłabieniem funkcji nawracania stopy.
Występują również zaburzenia czucia w obrębie łydki i stopy.
Zespół cieśni stępu – jest to zespół wywołany uciskiem na nerw piszczelowy w miejscu jego przebiegu przez wąski kanał stępu, który znajduje się między kostką przyśrodkową a piętą. Neuropatia ta jest najczęściej wywołana przez długotrwały ucisk, powstały w wyniku urazu, cukrzycy, zmian zwyrodnieniowych lub zapalnych. Inną przyczyną może być powtarzające się drażnienie mechaniczne, powodujące uszkodzenie czynności włókien nerwowych. Objawy dotyczą palucha i dwóch sąsiadujących palców stopy, jak również pięty i podeszwy stopy. Charakteryzują się piekącym bólem i drętwieniem, które występują najczęściej w nocy i promieniują do palców stopy. W stanach zaawansowanych może dojść do osłabienia siły mięśni stopy i trudności w chodzeniu.
Polineuropatia – objawy takie jak ból i drętwienie pojawiają się symetrycznie, często jednocześnie w obrębie rąk. Mogą narastać powoli lub gwałtownie. Polineuropatie charakteryzują się bólem piekącym i rozlanym, który nasila się przy dotyku i zazwyczaj nie ustępuje po podaniu podstawowych leków przeciwbólowych. Przykładem typowej polineuropatii jest polineuropatia cukrzycowa, spowodowana zarówno zaawansowaniem cukrzycy, jak również nieprawidłową kontrolą poziomu cukru.
Leczenie neuropatii
Wybór terapii zależy od czynnika powodującego neuropatię. Jeśli czynnikami wywołującymi neuropatię jest ucisk mechaniczny, toksyczne działanie leków lub niekontrolowany poziom cukru w przypadku cukrzycy, to w pierwszej kolejności należy usunąć przyczynę. Następnie, po ustaleniu diagnozy, w przypadkach mniej zaawansowanej neuropatii, podejmuje się leczenie zachowawcze – takie jak zabiegi fizjoterapeutyczne, zalecenie noszenia szyny na noc oraz okresowe podawanie leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. W przypadkach bardziej zaawansowanych stosuje się iniekcje leków sterydowych w okolice ucisku nerwu, w celu zmniejszenia reakcji zapalnej i obrzęku tkanek. Jest to jednak najczęściej rozwiązanie tymczasowe, łagodzące dolegliwości, nie zapobiega jednak nawrotom.
Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy, a objawy neuropatii narastają i dochodzi do ubytków czuciowych i ruchowych – stanowi to wskazanie do leczenia operacyjnego. Polega ono na „uwolnieniu” uciśniętego nerwu, w miejscu jego ucisku, np. w kanale nadgarstka, poprzez przecięcie więzadła lub powięzi i stworzenie otwartej przestrzeni, gdzie nie dochodzi już do ucisku nerwu. Pozwala to na regenerację uszkodzonego przez neuropatię nerwu. Po operacji pacjenci obserwowali znaczną poprawę objawów bólowych, zmniejszenie lub ustąpienie drętwienia oraz powrót sprawności rąk i stóp.
Maria Siemionow, MD, PhD, DSc
profesor ortopedii, dyrektor ośrodka badań mikrochirurgicznych departamentu ortopedii
University of Illinois at Chicago
900 S. Ashland Ave., 3356 MCBRB
Chicago, Illinois 60607
tel. 1 (312) 413-3252
Ewa Malcher
