Czy niepłodności da się zapobiec?

Mimo postępów we współczesnej medycynie, powinniśmy zdawać sobie sprawę, że do niepłodności przyczynia się dzisiaj fakt, ze kobiety odkładają małżeństwo i macierzyństwo „na później” i przeczekują swój biologicznie najpłodniejszy okres życia. Współczesne 30- i 40-latki mogą się nadal czuć młode i zdrowe, ale obniża się tzw. rezerwa jajnikowa.

Komórek jajowych, które znajdują się w ich organizmach ubywa i nie mają one już takiej jakości, co 10 lat wcześniej. Do niepłodności mogą też przyczyniać się otyłość i różne choroby ginekologiczne, które czasami rozwijają się z upływem czasu. Radzę więc kobietom, aby jeżeli mogą sobie na to pozwolić, decydowały się na macierzyństwo przed trzydziestką. Jeżeli nie jest to możliwe, wtedy niestety trzeba wziąć pod uwagę pojawienie się problemów i związany z nimi stres, koszty i malejące wraz z upływem czasu szanse na powodzenie leczenia.

Można oczywiście próbować zapobiegać niepłodności. Na pewno należy zrezygnować z palenia papierosów i starać się zachować właściwą wagę. Należy dbać o zdrową dietę i dodatkowo zażywać multiwitaminy z kwasem foliowym. Koniecznie trzeba też zbadać czynność tarczycy. Niedoczynność tarczycy, stosunkowo częsta u kobiet, nawet bezobjawowa, może powodować niepłodność lub poronienia i powinna być leczona podawaniem hormonu tarczycy.

Jeżeli nie ma przeciwwskazań, dobrą strategią dla kobiet planujących późne macierzyństwo, jest zażywanie tabletek antykoncepcyjnych. Pigułki te są preparatami estrogenno-progestagennymi i mają właściwości regulujące miesiączki, zapobiegające bolesnym krwawieniom oraz rozwijaniu się endometriozy i torbieli jajników, które czasem usuwane są chirurgicznie – a takie zabiegi mogą powodować zrosty pooperacyjne i niepłodność. Tabletki antykoncepcyjne w pewnym stopniu obniżają też ryzyko zakażeń drogą płciową. Ciekawe jest, że zażywanie tych preparatów łączy się z obniżonym ryzykiem raka jajnika i macicy w późniejszym wieku.

Każda kobieta, która nie może zajść w ciążę przez 6-12 miesięcy powinna udać się do specjalisty. Obecnie leczenie niepłodności i endokrynologia reprodukcji jest wyspecjalizowaną dziedziną ginekologii i tacy specjaliści mają uprawnienia i dostęp do najnowocześniejszych metod leczenia, które są czasem skomplikowane (np. IVF), ale najbardziej skuteczne.

Postępy w leczeniu niepłodności

Często się słyszy, że we współczesnych społeczeństwach niepłodność osiąga już rozmiary epidemii mimo postępów medycyny i technologii. W przeszłości głównym zmartwieniem były choroby zakaźne przenoszone drogą płciową, które często prowadziły do niedrożności jajowodów. W związku z tym, w latach 70. rozwinęła się technika mikrochirurgii w nadziei, że uda się je udrożnić. Ponieważ pozapalne zmiany chorobowe w jajowodach zwykle są zaawansowane, technika ta zawiodła oczekiwania i nieraz prowadziła do dalszych powikłań np. ciąż pozamacicznych.

Natomiast u kobiet z zaburzeniami miesiączkowania i jajeczkowania, medycyna poradziła sobie lepiej. Już w latach 60. dostępny był clomifen – lek skuteczny w wywoływaniu owulacji. Jednak wiele przypadków było opornych na to leczenie. Przełomem było wyizolowanie i wprowadzenie do terapii gonadotropin, bardzo skutecznych w wywoływaniu owulacji, lecz też nie bez powikłań, głównie w postaci zagrożenia ciążą mnogą.

Na szczęście w latach 70. opracowano nowoczesną metodologię oznaczania hormonów i możliwe stało się monitorowanie leczenia przy jednoczesnym zapobieganiu powikłaniom. Do sukcesów w diagnostyce i monitorowaniu leczenia niepłodności przyczynił się także rozwój ultrasonografii, bez której dalszy postęp nie byłby możliwy.

Kiedy w latach 80. wprowadzono do medycyny rewolucyjną technologię zapłodnienia pozaustrojowego (ang. in vitro fertilization, IVF), okazało się, że niedrożność jajowodów przestała być przeszkodą, bo w procesie IVF jajowody można ominąć i interwencja chirurgiczna nie jest już konieczna. Wystarczy pobrać komórki jajowe, połączyć je z plemnikami w inkubatorze i zapłodniony embrion wprowadzić do macicy. Metoda ta szybko stała się popularna na całym świecie, a jej wynalazca otrzymał Nagrodę Nobla.

Przygotowanie cyklu gonadotropinami i staranne monitorowanie też znalazły nowe zastosowanie i stały się niezbędne w tym procesie. Z kobiecymi problemami nauka sobie poradziła. Pozostał jednak „czynnik męski”, który uniemożliwia zajście w ciążę blisko połowie niepłodnych par, nawet w warunkach laboratoryjnych. Jeżeli plemników jest mało lub są nieprawidłowo rozwinięte – IVF może być nieskuteczne.

W latach 90. nastąpiła kolejna rewolucja w leczeniu niepłodności – wstrzyknięcie pojedynczego plemnika do komórki jajowej w laboratorium. Ten mikroskopowy zabieg prawie zawsze umożliwia zapłodnienie w przypadkach niepłodności męskiej, nawet gdy liczba plemników jest znikoma.

Oczywiście postęp nadal trwa. Wiele innowacji diagnostycznych (MRI, ultrasonografia 3D, hysteroskopia), farmakologicznych (agonisty i antagonisty GnRH), badania genetyczne, chirurgiczne pobieranie plemników, zamrażanie komórek jajowych, plemników lub embrionów – przyczynia się do walki z niepłodnością.

Dr Ewa Radwańska

ukończyła Akademię Medyczną w Warszawie, gdzie się również doktoryzowała. Specjalizację z ginekologii i endokrynologii zrobiła w Londynie. Na Uniwersytecie Północnej Karoliny, założyła program leczenia niepłodności. Od 35 lat pracuje w chicagowskim Uniwersytecie Medycznym Rush jako profesor i kierownik kliniki endokrynologii reprodukcji, leczenia niepłodności i programu in vitro. Dr Radwańska wykształciła przeszło 20 endokrynologów, jest autorem ponad 100 publikacji naukowych, otrzymała też doktorat honoris causa Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Od lat zasiada w Radzie Nadzorczej Fundacji Kościuszkowskiej i jest wiceprezesem Polskiego Związku Lekarzy w Chicago.
Prof. Ewa Radwanska, MD, PhD, FACOG. FRCOG , Gynecology, Reproductive Endocrinology and Infertiliy
Rush University Medical Center
Women’s Health Consultants, 1725 W. Harrison St. Suite 408. Chicago, IL 60612
Tel: 312-997-2229
[email protected]