Samotne kobiety nie mogą korzystać z in vitro, nawet jeśli chcą użyć zarodków już utworzonych z ich komórek jajowych - wynika z ustawy, która wchodzi w Polsce w życie z początkiem listopada. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy te mogą być niekonstytucyjne.
Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar zaskarżył w czwartek do Trybunału Konstytucyjnego brak przepisów przejściowych w ustawie o leczeniu niepłodności - co powoduje, że samotne kobiety, które zdecydowały zamrozić zarodki, musiałyby znaleźć partnera, aby z nich skorzystać.
RPO zwracał uwagę, że ustawa przewiduje odpowiedzialność karną za niezgodne z nią wykorzystywanie zarodków. Jego zdaniem mogłoby to się odnosić m.in. właśnie do kobiet będących w takiej sytuacji. Ponadto kliniki obawiałyby się przeprowadzać zabiegi wobec nich, choć wcześniej zawarły z nimi odpowiednie umowy.
Zdaniem Bodnara oddzielnego rozważenia wymaga kwestia braku dostępności w ustawie procedury in vitro dla samotnych kobiet, ale na razie za wcześnie na decyzje w tej sprawie.
Już w połowie sierpnia Stowarzyszenie "Nasz Bocian", zwróciło uwagę, że zgodnie z ustawą o in vitro kobiety nieposiadające partnera nie będą mogły skorzystać ze zdeponowanych wcześniej przez siebie zarodków, choć są one utworzone z ich komórek jajowych. Stowarzyszenie podkreślało przy tym, że zarodki te powstały przed wprowadzeniem nowych regulacji w życie, a pacjentki nie były świadome, że z chwilą wejścia w życie nowej ustawy utracą do nich prawa. W myśl ustawy zarodki takie po 20 latach zostaną przekazane do anonimowego dawstwa.
Odnosząc się do tych zastrzeżeń resort zdrowia wskazywał, że ustawa o in vitro rozstrzygnęła, że prawo samotnych kobiet do posiadania potomstwa zajmuje w hierarchii wartości pozycję podrzędną względem prawa dziecka do posiadania obojga rodziców.
Wiceminister zdrowia Igor Radziewicz-Winnicki w piśmie przesłanym Stowarzyszeniu "Nasz Bocian" przyznawał, że ustawa zmienia sytuację osób samotnych, które zdecydowały się na in vitro. Od listopada transfer zarodka jest możliwy "jedynie w przypadku zapewnienia przyszłemu dziecku prawa do przyjścia na świat i wychowywania w pełnej rodzinie, tj. w sytuacji pozostawania przez biorczynię w związku małżeńskim lub we wspólnym pożyciu". Wyjątkiem od tej zasady jest jedynie śmierć jednego z partnerów, która nastąpi po utworzeniu zarodków - wówczas wdowa może wykorzystać utworzone wspólnie zarodki.
Radziewicz-Winnicki wyjaśniał też, że nie ma możliwości, aby pacjenci sami odbierali komórki rozrodcze lub zarodki z banków, ponieważ taki transport może być prowadzony tylko przez ośrodki lub banki stosujące odpowiednie procedury. Zaznaczał jednocześnie, że osoby takie mogą jednak zadecydować, w jakim banku będą przechowywane ich komórki rozrodcze lub zarodki. Dodał, że może to być bank poza granicami Polski.
Prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu oraz zastępczyni dyrektora ds. medycznych jednej z warszawskich klinik in vitro dr Katarzyna Kozioł powiedziała PAP, że liczy na znalezienie takiego rozwiązania prawnego, które umożliwi samotnym kobietom wykorzystanie zarodków utworzonych z ich materiału genetycznego.
Przyznała, że w klinice, w której pracuje, problem ten nie dotyczy dużej liczby pacjentek, jednak wszystkie one są zaniepokojone i szukają rozwiązania, które zabezpieczyłoby interesy ich i przyszłych dzieci
"Liczę, że nastąpi taka interpretacja tej ustawy, która umożliwi tym kobietom dokończenie leczenia, które teraz jest przerwane na etapie mrożenia zarodków. Nie wyobrażam sobie, że kobiety mogłyby być zmuszone do wywozu zarodków za granicę, bo byłaby to jawna niesprawiedliwość i dyskryminacja" - podkreśliła.
Na początku października podczas sejmowej debaty o in vitro prawniczka dr Joanna Koronkiewicz przekonywała, że zgodnie z zapisami ustawy kobieta samotna nie potrzebuje zgody mężczyzny na przeprowadzenie in vitro. Przyznała, że resort przekonuje, że jego intencje były inne, ale jej zdaniem to "nie znajduje odzwierciedlenia w treści ustawy".
"Jednym z warunków rzeczywiście jest zgoda mężczyzny, z którym (biorczyni) pozostaje w związku małżeńskim lub samym pożyciu, na poddanie się procedurom, natomiast ustawa przewiduje, że taka zgoda jest potrzebna tylko w przypadku, gdy kobieta pozostaje w związku małżeńskim i w przypadku, gdy kobieta pozostaje we wspólnym pożyciu" - argumentowała Koronkiewicz. Dodała, że za taką interpretacją przemawia też brak przepisów przejściowych.
Z opinią Koronkiewicz nie zgadza się prof. Teresa Gardocka z Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu SWPS. "Prawo reguluje zapłodnienie in vitro w dwóch sytuacjach: w związku małżeńskim i związku partnerskim, i z tego, że prawo reguluje te dwie sytuacje wynika, że trzeciej nie ma. To znaczy, że nie można (...) utworzyć zarodka w procedurze in vitro, jeżeli nie ma albo męża, albo oświadczenia o ojcostwie" - wyjaśniała w rozmowie z PAP.
Zgodnie z ustawą zarodki utworzone i przechowywane przed jej wejściem w życie są przekazywane do dawstwa na rzecz anonimowej biorczyni - po upływie 20 lat od dnia wejścia w życie ustawy. Dawcy mogą też wcześniej sami przekazać zarodek do dawstwa.
Do anonimowego dawstwa zostaną też przekazane zarodki wytworzone przez 1 listopada br., których dawcy zmarli (oboje lub - jeżeli zarodek został utworzony w wyniku dawstwa innego niż partnerskie - w przypadku śmierci biorczyni i jej męża lub osoby pozostającej z nią we wspólnym pożyciu).(PAP)
Ewa Malcher
