Kościół św. Wojciecha na długiej drodze do uzyskania statusu zabytku w Chicago (WIDEO)

Po głosowaniu miejskiej komisji obrońcy świętują pierwsze zwycięstwo

Sprawa ocalenia kościoła św. Wojciecha, przez wielu uznana już za przegraną, wróciła w pierwszym tygodniu sierpnia w spektakularnym stylu. Miejska komisja ds. zabytków, Commission on Chicago Landmarks, na specjalnym poniedziałkowym posiedzeniu, przy wypełnionej Polonią sali obrad, zarekomendowała wstępne nadanie statusu zabytku budynkom dawnego kościoła św. Wojciecha w chicagowskiej dzielnicy Pilsen. Choć to dopiero początek długiej drogi do oficjalnego przyznania statusu zabytku, obrońcy kościoła, o którego walka toczy się od 2016 roku, entuzjastycznie świętowali pierwsze zwycięstwo.

Publiczność śpiewa "Barkę" podczas posiedzenia Miejskiej komisji ds. zabytków (Commission on Chicago Landmarks) w Chicago. Poniedziałek, 7 sierpnia 2023 r. WIDEO: Joanna Marszałek

Posiedzenie Miejskiej komisji ds. zabytków (Commission on Chicago Landmarks) w Chicago. Poniedziałek, 7 sierpnia 2023 r. WIDEO: Joanna Marszałek

Biało-czerwone flagi, góralskie stroje, plakaty ze zdjęciami wystroju świątyni, w tym wymontowanej statuy Piety i usuniętych niedawno witraży, oraz transparenty wzywające do ocalenia kościoła – taki widok wypełnił w poniedziałek, 7 sierpnia po południu galerię sali obrad ratusza w centrum Chicago. Blisko dwieście osób, w większości przedstawicieli Polonii, wypełniło galerię, aby okazać swoje poparcie dla nadania przez miejską komisję, Commission on Chicago Landmarks, wstępnego statusu zabytku kościołowi św. Wojciecha przy 1650 W. 17th Street w dzielnicy Pilsen.

O specjalnym posiedzeniu poinformowano na zwołanej w pośpiechu w czwartek, 3 sierpnia konferencji prasowej. Według Daniela Pogorzelskiego, polonijnego działacza, historyka i komisarza Wydziału Gospodarki Wodnej Metropolii Chicagowskiej, zostało ono zwołane w trybie pilnym po osobistej interwencji burmistrza Brandona Johnsona. W poprzedzających dniach poruszenie miało wywołać wymontowywanie z zamkniętego kościoła witraży – zdaniem archidiecezji w celu zabezpieczenia ich przed wandalizmem i przeniesienia do pobliskiej parafii St. Paul.

Wstępna rekomendacja

Na poniedziałkowym posiedzeniu omawiano kryteria kwalifikujące kościół św. Wojciecha do nadania mu statusu zabytku. Obejmowały one szczegółową historię kościoła, jej znaczenie dla społeczności polskiej, latynoskiej i mieszkańców Pilsen, unikalną architekturę i architektów, którzy go budowali.

Po kilkudziesięciu entuzjastycznych i emocjonalnych wystąpieniach, i przy wypełnionej przedstawicielami Polonii sali obrad, 9-osobowa miejska komisja ds. zabytków, Commission on Chicago Landmarks, jednogłośnie przegłosowała rekomendację nadania wstępnego statusu zabytku („preliminary landmark recommendation”) dawnemu kościołowi św. Wojciecha i otaczającym go na posesji budynkom. Rekomendacja dotyczy czterech budynków: kościoła, plebanii, zakonu i szkoły.

Decyzja komisji, choć nie odwróci dekonsekracji kościoła dokonanej przez Archidiecezję Chicagowską w 2019 r., to częściowo chroni go przed rozbiórką oraz sprzedażą.Jednak decyzja komisji to dopiero początek długiego i wielofazowego procesu oficjalnego nadania statusu zabytku, który to proces – jeżeli potoczy się pomyślnie – zakończy się głosowaniem Chicagowskiej Rady Miejskiej w pełnym składzie i to ona ostatecznie zadecyduje o dalszych losach obiektu.

Według dokumentacji miejskiej, poniedziałkowa decyzja jest drugim spośród ośmiu kroków, które muszą być podjęte, by budynek uzyskał status zabytku. Kolejnym krokiem jest uzyskanie raportu miejskiego Departamentu ds. Mieszkalnictwa i Rozwoju Gospodarczego (Department of Housing and Economic Development), a następnymi: zgoda właściciela lub przesłuchanie publiczne, ostateczna rekomendacja komisji, przesłuchania w komisji Rady Miejskiej ds. zagospodarowania przestrzennego, zabytków i standardów budowlanych (Committee on Zoning, Landmarks and Buildings Standards). Ostatnim, ósmym krokiem jest głosowanie nad projektem wszystkich 50 radnych miejskich. Dopiero wówczas status zabytku może być nadany odpowiednim aktem prawnym.

Ramy czasowe tego procesu są nieznane, choć niektórzy przewidują, że może on potrwać co najmniej rok.

„Przesłanie jedności”

Radny Byron Sigcho-Lopez z 25. okręgu miejskiego, gdzie znajduje się zbudowany przez polskich imigrantów kościół, w żarliwym przemówieniu poprzedzającym głosowanie mówił o „nowym początku” w walce o kościół św. Wojciecha. Ten początek, jego zdaniem, trzeba zawdzięczać nowej administracji miasta, dlatego dziękował burmistrzowi Brandonowi Johnsonowi i polonijnemu działaczowi Danowi Pogorzelskiemu. Podkreślał przesłanie jedności między polskimi i meksykańskimi imigrantami, znaczenie dzielnicy Pilsen jako „gościnnego portu wjazdowego na przestrzeni lat” i konieczność ochrony dziedzictwa wszystkich mieszkańców Chicago.

„Czy jesteś polskim mieszkańcem, czy meksykańskim wyborcą, zasługujesz na tę samą godność, szacunek i uwagę ze strony miasta. Nasze przesłanie jest przesłaniem jedności, aby chronić i szanować dziedzictwo każdej społeczności w Chicago” – mówił Lopez wśród burzy oklasków.

Wśród około 40 osób, które przemawiały na rzecz przyznania rekomendacji statusu zabytku, swój głos mieli Polacy, Latynosi, obecni mieszkańcy Pilsen, byli parafianie i ich potomkowie, przedstawiciele związków zawodowych, reprezentanci organizacji Preservation Chicago działającej na rzecz ochrony zabytków oraz podobnej organizacji działającej na szczeblu stanowym – Landmarks Illinois.

Nie zabrakło słów krytyki pod adresem kardynała Cupicha i Archidiecezji Chicagowskiej, podziękowań pod adresem radnego Sigcho-Lopeza, a nawet nadziei na ocalenie kościoła jako miejsca kultu religijnego. Byli parafianie wspominali czasy tętniącej życiem parafii i szkoły, polscy imigranci – swoich przodków, którzy wznieśli świątynię „łzami i potem”, zaś historycy powoływali się na wartość architektoniczną budynków.

„Henry Schlacks był jednym z najbardziej wybitnych architektów na początku XX wieku. Ten kościół jest jednym z klejnotów jego działalności intelektualnej. Został zbudowany wysiłkiem dużej, lecz bardzo biednej społeczności polskiej. Ten kościół jest klejnotem Pilsen” – mówił Michael Niedziński z Kongresu Polonii Amerykańskiej,  wydziału na stan Illinois.

„Na świecie dba się nawet o ruiny. Mamy tu ważny i piękny kościół, zabytek historyczny. Naszym obowiązkiem jest jego zachowanie i utrzymanie dla przyszłych pokoleń” – dodała Łucja Mirowska-Kopeć ze Związku Klubów Polskich.

„(Kościół św. Wojciecha) nie został tylko poświęcony wodą przez księdza, lecz potem i łzami ludzi, którzy ofiarowali swoje grosze na jego budowę oraz potem i łzami rzemieślników, którzy go budowali. Kunszt tego miejsca jest wyjątkowy” – powiedział Alexander z Chicago.

„Stoję przed wami z pełnym poparciem dla nadania kościołowi św. Wojciecha statusu zabytku” – powiedziała przedstawicielka Preservation Chicago.

„Ten kościół to dar społeczności polskiej powierzony pod opiekę społeczności latynoskiej. Tu chodzi o ocalenie naszego domu” – wzywała Rosemary Dominguez, wieloletnia działaczka na rzecz ocalenia kościoła.

„Prosimy komisję o uznanie za zabytek budynków i wnętrza tego wspaniałego dzieła sztuki, które naprawdę pokazuje, jaki wkład miała klasa robotnicza w naszym mieście – apelował Pogorzelski.

Tylko jedna przemawiająca podniosła głos sprzeciwu, za co została wybuczana. Mary Gonzalez, mieszkająca w Pilsen od 1958 r., oskarżyła radnego i nową administrację o manipulację polityczną. Zapowiedziała zwalczanie projektu z ramienia parafii St. Paul, z którą jest związana i która po konsolidacji odpowiada za tereny byłej parafii św. Wojciecha.

„Większość ludzi na tej sali nie mieszka w Chicago, a powodem, dla którego ten budynek (św. Wojciecha – red.) jest w kryzysie, jest fakt, że oni się wyprowadzili” – argumentowała Gonzalez.

Jeden z mówców zaintonował popularną pieśń religijną „Barka”, a do śpiewu, w języku polskim, dołączyła cała sala.

Proces uzyskania statusu zabytku w Chicago

Obradująca w poniedziałek Commission on Chicago Landmarks jest nadzorowana przez wydział ds. schrony zabytków (Historic Preservation Division) miejskiego departamentu planowania i rozwoju (Department of Planning and Development). Składa się z dziewięciu członków mianowanych przez burmistrza.

Według dokumentacji miejskiej, aby budynek kwalifikował się do potencjalnego nadania mu statusu zabytku, musi spełnić co najmniej dwa z siedmiu kryteriów określonych w kodeksie miejskim: być kluczową częścią dziedzictwa miasta, miejscem wydarzeń historycznych, być związany z historyczną postacią, obejmować ważną architekturę, być autorstwa ważnego architekta, wyróżniać się kulturowo jako dystrykt i posiadać unikalną cechę wizualną. Dodatkowo musi spełnić tzw. kryterium integralności.Miejska komisja uznała, że kościół św. Wojciecha spełnia cztery z tych kryteriów –  dotyczące dziedzictwa, architektury, architekta i cech wizualnych. Spełnia również kryterium integralności.

Kościół pw. św. Wojciecha przy 1650 W. 17th Street w dzielnicy Pilsen w Chicago uchodzi za architektoniczną perłę. Parafia została założona w 1874 r. przez polskich imigrantów. Budynek obecnego kościoła powstał w 1912 r. Wnętrze świątyni wyrzeźbiono w 35 tonach szlachetnego marmuru. Świątynia zbudowana została w stylu neoromańskim i zwieńczona dwiema 185-stopowymi (56-metrowymi) wieżami, na wzór rzymskiej Bazyliki Świętego Pawła za Murami. Polscy historycy sztuki zaliczyli kościół do grupy najpiękniejszych i najbardziej cennych obiektów sakralnych w USA.

Siedem lat walki

Akcja ratowania kościoła św. Wojciecha rozpoczęła się w 2016 r., gdy Archidiecezja Chicagowska ogłosiła jego zamknięcie w związku z wielofazową inicjatywą pod hasłem Renew My Church. Projekt zakładał restrukturyzację parafii w związku ze spadającą liczbą wiernych, niedoborem księży, problemami finansowymi oraz koniecznością poważnych remontów wielu budynków kościelnych i szkolnych. W przypadku kościoła św. Wojciecha w grę wchodziła konieczność remontu wież, od lat otoczonych rusztowaniami, który archidiecezja wyceniła na 3 mln dolarów.

Ostatnia msza święta w kościele św. Wojciecha odbyła się w lipcu 2019 r. W tym samym miesiącu kościół został dekonsekrowany. Wiernym ze św. Wojciecha decyzją archidiecezji miała służyć pobliska parafia St. Paul.

Radny Byron Sigcho-Lopez był zaangażowany w proces ratowania kościoła św. Wojciecha, odkąd po raz pierwszy objął urząd radnego w 2019 r. Już wówczas wezwał Departament ds. Planowania i Rozwoju do natychmiastowego rozpoczęcia procesu nadania budynkom statusu zabytku, lecz przesłuchanie w tej sprawie nigdy nie doszło do skutku. Radny złożył też wniosek o zmianę klasyfikacji terenu (downzoning), co umożliwiłoby udział radnego i mieszkańców w rozstrzyganiu o losach kościoła. W ub. roku Sigcho-Lopez oskarżył sojuszników burmistrz Lori Lightfoot o zablokowanie głosowania w tej sprawie, a samą burmistrz o to, że stanęła po stronie archidiecezji i ingeruje w sprawy jego okręgu.

Nie powiodły się również próby sprzedaży kościoła przez archidiecezję. Rozpadł się zarówno kontrakt z Chicago Academy of Music, jak i z co najmniej dwoma deweloperami.

Pod koniec listopada ub. roku, po kilku nieudanych wcześniejszych próbach, wymontowano i wywieziono z kościoła św. Wojciecha marmurową statuę będącą repliką Piety Michała Anioła. Nie obyło się to jednak bez protestów latynoskich i polskich wiernych. Pięć osób zostało aresztowanych i ukaranych mandatami. Posąg został przeniesiony do pobliskiego kościoła St. Paul. Protestujący chcieli, aby trafił do polskojęzycznej parafii, w związku z tym, że pochodził z kościoła wzniesionego przez polskich imigrantów.

Archidiecezja Chicagowska w e-mailu do „Dziennika Związkowego” odmówiła skomentowania poniedziałkowego posiedzenia oraz głosowania komisji.

JoannaMarszałek[email protected]