„W jaki sposób mogę uzyskać numer PESEL?” – to jedno z najczęściej zadawanych pytań. Wiele osób szuka odpowiedzi na Internecie, gdzie znajduje informacje jak to zrobić w Polsce. Złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL wygląda jednak inaczej dla osób zamieszkałych poza granicami kraju.
PESEL to skrót nazwy centralnego zbioru danych zwanego Powszechnym Elektronicznym Systemem Ewidencji Ludności. Ta baza danych zawiera informacje identyfikujące tożsamość oraz status administracyjno-prawny zarówno obywateli polskich jak i cudzoziemców mieszkających na terenie Polski. Każdej osobie wpisanej w tym rejestrze nadaje się numer ewidencyjny zwany numerem PESEL. Ma on 11 cyfr i jego zadaniem jest jednoznaczne zidentyfikowanie danej osoby. Na cyfry początkowe składa się data urodzenia [rrmmdd], ale tylko dla osób urodzonych przed 2000 rokiem. Dla młodszego pokolenia do cyfr oznaczających miesiąc dodaje się numer 20 jako określenie stulecia urodzenia. Dalsze cyfry to numery serii, 10. cyfra zawiera oznaczenie płci (parzysta dla kobiet, nieparzysta dla mężczyzn) a 11. to tzw. cyfra kontrolna, ustalana na podstawie algorytmu.
Najczęściej nadanie numeru PESEL następuje za pośrednictwem kierownika urzędu stanu cywilnego, który sporządza akt urodzenia dziecka. Analogicznie, po urodzeniu w Stanach Zjednoczonych nadaje się numer social security. O PESEL może również wystąpić urząd gminy dokonujący meldunku lub organ wydający polski dokument tożsamości, tj. dowód osobisty lub paszport.
Właśnie ten ostatni przypadek ma zastosowanie dla osób zamieszkałych poza granicami kraju. Mogą to być osoby urodzone w Polsce, które mieszkają w Stanach Zjednoczonych od czasu, kiedy numery ewidencyjne nie były jeszcze nadawane lub osoby urodzone w USA, które nabyły polskie obywatelstwo po rodzicach.
O nadanie numeru PESEL za granicą występuje konsul w związku ze złożeniem wniosku o wydanie paszportu lub paszportu tymczasowego. Innymi słowy: za granicą nie można wystąpić o nadanie numeru PESEL bez jednoczesnego złożenia wniosku paszportowego. Konsul składa więc wniosek o nadanie „pesla” po przyjęciu dokumentacji paszportowej i pobraniu opłaty za wydanie paszportu lub paszportu tymczasowego. Za nadanie numeru PESEL nie pobiera się opłaty konsularnej. Dodatkowo, do uzyskania numeru PESEL wymagane jest posiadanie odpisu zupełnego lub skróconego polskiego aktu urodzenia (i małżeństwa w przypadku osób zamężnych) oraz – choć nie zawsze, ale bardzo często – potwierdzenia polskiego obywatelstwa. Nie jest możliwe nadanie numeru PESEL na podstawie amerykańskiego aktu urodzenia lub małżeństwa.
Złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL nie jest odrębną i szybką czynnością, ale łączy się z obowiązkiem udokumentowania przez wnioskodawcę swoich danych osobowych za pomocą aktu urodzenia oraz wykazania prawa do otrzymania polskiego paszportu, co najczęściej oznacza posiadanie poświadczenia polskiego obywatelstwa przez wojewodę. Amerykański akt urodzenia należy zarejestrować w polskim urzędzie stanu cywilnego. Dane z tak zarejestrowanego aktu są obecnie wykorzystywane do wygenerowania wniosku o pesel. W przypadku osób zamężnych, wymagane jest również zarejestrowanie w USC zagranicznego aktu małżeństwa, bez względu na to, czy doszło do zmiany nazwiska czy nie. Baza PESEL zawiera informacje na temat stanu cywilnego danej osoby. Jeśli ma odzwierciedlać stan faktyczny, koniecznym może być zarejestrowanie w Polsce rozwodu lub aktu zgonu małżonka, nawet w przypadkach, gdy zmarły małżonek nie był obywatelem Polski. Obowiązkowe połączenie wniosku o PESEL z wnioskiem paszportowym wymaga również wykazania prawa do uzyskania polskiego paszportu. W zależności od sytuacji może to być decyzja urzędu wojewódzkiego potwierdzająca obywatelstwo, decyzja Prezydenta RP dotycząca nadania obywatelstwa polskiego, decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych o przywróceniu polskiego obywatelstwa i w nielicznych przypadkach stary polski paszport wydany przez placówki konsularne bez nadania numeru PESEL.
Numer PESEL jest obecnie w Polsce wykorzystywany między innymi do rozliczeń świadczeń emerytalnych, w postępowaniach spadkowych, do zakładania kont bankowych. Nieposiadanie numeru PESEL przez osobę zamieszkałą poza granicami kraju może okazać się uciążliwe w urzędowych i administracyjnych kontaktach z Polską. Dane w bazie PESEL powinny także zgadzać się z danymi widniejącymi na zagranicznych dokumentach tożsamości, głównie w zakresie imienia i nazwiska oraz stanu cywilnego. Warto pamiętać, że nadanie numeru PESEL przez konsula może znacznie się wydłużyć ze względu na uzyskanie dokumentów, które są niezbędne do jego wydania.
Katarzyna Jankowska
od 2007 roku prowadzi Biuro Tłumaczeń PLUS, LLC w Addison, IL, pomagając Polonii w tłumaczeniach i sprawach urzędowych, szczególnie dotyczących polskiego obywatelstwa.
W Polsce tłumacz przysięgły wpisany na listę Ministra Sprawiedliwości i członek Polskiego Towarzystwa Tłumaczy Przysięgłych i Specjalistycznych (TEPIS), w USA tłumacz certyfikowany przez American Translators Association (ATA) oraz tłumacz sądowy (Administrative Office of Illinois Courts Registry No. 1007). Z wykształcenia magister Filologii Angielskiej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, absolwentka Wydziału Prawa EWSPA w Warszawie, Wydziału Administracji Publicznej na Roosevelt University w Chicago, gdzie także ukończyła Paralegal Studies Program. Mieszka w okolicach Chicago od 1995 roku.
