Podczas swej najnowszej wizyty w Stanach Zjednoczonych Minister Spraw Zagranicznych Radosław Sikorski udał się do Kalifornii, gdzie w Instytucie Hoovera odznaczył trzech tamtejszych zasłużonych dla Polski naukowców. Najwyższe odznaczenie –Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RP – otrzymał urodzony w Anglii, a mieszkający w Stanach Zjednoczonych, sędziwy sowietolog (ur. 1917) Robert Conquest, któremu – jak chyba żadnemu innemu historykowi na Zachodzie – należy się tytuł Wielkiego Demaskatora Komunizmu.
Skupił się on głównie nad okresem stalinowskim w ZSRR.
W 1968 roku Conquest opublikował monumentalne dzieło „Wielki terror” opisujące szczegółowo stalinowskie czystki i kolejne etapy likwidacji przez Stalina kadry „starych bolszewików”. Książkę przetłumaczono na 20 języków.Wraz z późniejszymi ”Krwawymi żniwami” (1986), poświęconymi sowieckiej kolektywizacji i terrorowi głodowemu, książki te zaliczane są do klasyki historycznych dzieł Conquesta demaskujących stalinowski komunizm.
W czasie gdy większość intelektualistów i polityków na Zachodzie poddała się w ideologicznej batalii ze Związkiem Radzieckim lub wręcz z nim kolaborowała, to właśnie Conquest przedstawił w sposób nie pozostawiający żadnej wątpliwości, że rosyjski reżym komunistyczny był równie albo bardziej morderczy niż Hitler i naziści.
Z perspektywy czasu mało kto obecnie pamięta, że dokonana przez Conquesta uczciwa analiza komunizmu w wydaniu stalinowskim była czymś niezmiernie rzadkim i spotkała się na Zachodzie niemal z wrogością. Większość kół akademickich nie kryła swych lewicowych przekonań i wierzyła w ostateczny sukces społecznego eksperymentu, jakim był komunizm. To o nich Conquest pisał z typowym angielskim humorem:
”Stalinizm może być jednym ze sposobów na osiągnięcie uprzemysłowienia kraju tak samo, jak kanibalizm może być jednym ze sposobów uzyskania wysoko proteinowej diety”.
Ostatni esej Conquesta, wydane w 1999 roku „Uwagi o spustoszonym stuleciu”, stanowią historyczno-filozoficzne refleksje poświęcone marksizmowi oraz narodowemu socjalizmowi.
Dla Polaków, uznawanych przez koła liberalne na Zachodzie za obsesyjnie antysowieckich, Robert Conqest jest wybitnym historykiem, który w swych naukowych dziełach o komunizmie opisał znaną im z praktyki okrutną prawdę.
Wojciech Minicz
