The Warsaw
C Było tak przynajmniej do schyłku rządów premiera Tage Erlandera. W Szwecji niezmiennie obawiano się wplątania w wielki konflikt między mocarstwami, który w żaden sposób nie przysłużyłby się temu państwu, a stanowiłby dla niego kluczowe zagrożenie. Był to wówczas główny powód polityki utrzymania dystansu między Krajem Trzech Koron a dwoma blokami politycznymi.
Mimo prowadzenia ostrożnej polityki Sztokholm nie uniknął dyplomatycznych potknięć. W 1963 r. aresztowano Stiga Wennerströma, oficera Szwedzkich Sił Powietrznych oskarżonego o szpiegostwo na rzecz Sowietów. Afera ta odbiła się szerokim echem nie tylko w Szwecji, lecz także w całym zachodnim świecie, mocno wstrząsając sceną polityczną w tym skandynawskim państwie. Uwidoczniła ona brak koordynacji rządu w pewnych sferach, gdyż – jak się okazało – SÄPO od dłuższego czasu podejrzewała Wennerströma. O sprawie wiedzieli zarówno szef MSZ Östen Undén, jak i minister obrony Sven Andersson, żaden z nich nie poinformował jednak premiera Erlandera.W wyniku przesłuchań Wennerströma stało się jasne, że oficer ten przez lata przekazywał Sowietom informacje na temat strategii Szwedzkich Sił Powietrznych, planów mobilizacji czy tajnych baz wojskowych. Naturalnie wiązało się to z przejawami nieufności ze strony państw członkowskich NATO.
Détente, Palme i szwedzka polityka aktywności
Wraz z nastaniem okresu détente pod koniec lat 60. oraz zmniejszeniem presji ze strony państw zachodnich i ZSRR Szwecja musiała odnaleźć się w nowej sytuacji politycznej. Zdecydowano się na zwiększenie międzynarodowej aktywności, czego przykładem był „Undén Proposal”. Rozpoczął on proces ugruntowywania się Szwecji jako jednego z głównych aktorów w polityce rozbrojenia. Rząd w Sztokholmie dążył do rozpoznania tego kraju jako lidera państw neutralnych. Główną ambicją Szwecji stało się odgrywanie aktywnej roli w multilateralnych stosunkach między krajami poprzez wspieranie innych państw neutralnych i nowo powstałych, a także pełnienie funkcji mediatora w konfliktach.Niezwykle istotny był również rozwój soft power, wspierany przez kreowanie wizji pokojowego ładu i międzynarodowego bezpieczeństwa. Właśnie ze względu na wzmożoną aktywność wypominano Szwecji, że jej działania nie odpowiadają statusowi neutralności. Mimo to w końcowym dokumencie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE), odbywającej się w Helsinkach w 1975 r., oficjalnie rozpoznano prawo każdego państwa do neutralności. Udało się tego dokonać między innymi dzięki zabiegom szwedzkiej dyplomacji, która konsekwentnie potwierdzała w ten sposób swoją nową, aktywną rolę w stosunkach międzynarodowych.Wraz z rozwojem swojej aktywnej polityki zagranicznej Sztokholm coraz częściej angażował się w międzynarodowe konflikty. Kulminacja tych działań przypada na okres rządów Olofa Palme. Znany z ostrego krytycyzmu skierowanego w USA, stosował on ostrą retorykę również wobec ZSRR, prawicowych dyktatur w Ameryce Łacińskiej czy państw łamiących prawa człowieka. Polityk ten był popularny w związku ze swoimi sympatiami do państw socjalistycznych, jednak nie darzył nadmierną afiliacją ani Związku Radzieckiego, ani jego państw satelickich. Był jednym z głównych głosów krytyki wobec sowieckiej interwencji w Czechosłowacji w 1968 r. i Afganistanie w 1979 r., wspierał natomiast Wietnam Północny w jego walce przeciwko USA. Popierał również stronę palestyńską w trakcie konfliktu z Izraelem, co jeszcze bardziej pogarszało szwedzkie stosunki ze Stanami Zjednoczonymi.Dzięki amerykańsko-radzieckiemu dialogowi rozpoczętemu z końcem lat 60. udało się podpisać traktaty związane z kontrolą zbrojeń, m.in. SALT I oraz SALT II. Ponadto Ostpolitik prowadzona przez zachodnioniemiecki rząd Willy’ego Brandta doprowadziła do polepszenia relacji Zachodu z ZSRR i Polską Republiką Ludową. Mimo kryzysu naftowego i wciąż sporej dozy nieufności w kontekście ograniczania zbrojeń (powstawanie sowieckich baz na Półwyspie Kolskim) sytuacja międzynarodowa wydawała się stosunkowo stabilna. Wszystkie działania w ramach polityki rozbrojenia, wprowadzania pokoju i mediacji na rzecz poszanowania praw człowieka były wspierane przez Szwecję, co stanowiło dla niej idealne pole do dyplomatycznych manewrów.W wyniku przegranych wyborów z 1976 r. Olof Palme ustąpił ze stanowiska premiera. Mimo to nie zaprzestał swej aktywności na arenie międzynarodowej. W 1980 r. został mediatorem z ramienia ONZ w wojnie iracko-irańskiej i przewodził tzw. Palmekommissionen. Rok wcześniej NATO zainstalowało zestawy rakietowe w Europie Zachodniej, co spowodowało uzyskanie przewagi strategicznej przez USA i Sojusz. ZSRR został postawiony w sytuacji, w której mógł spodziewać się ataku nuklearnego zarówno zza Atlantyku, jak i z Europy. Wyraźne napięcie i obawa przed wybuchem wojny nuklearnej powróciły, przed czym zresztą głośno ostrzegał Palme. Zaczęto serię zabiegów dyplomatycznych i wzajemnych oskarżeń. Wybór Reagana na prezydenta USA w 1981 r. i jego polityka wobec ZSRR przypieczętowały „powrót” zimnej wojny.
Wielki powrótW 1982 r. Olof Palme powrócił na fotel premiera. W tym samym roku wyszedł on z inicjatywą utworzenia Niezależnej Komisji ONZ ds. Rozbrojenia i Bezpieczeństwa. Pomysł ten promował utworzenie stref wolnych od broni nuklearnej w centralnej i północnej części Europy. Spotkał się on z ostrą krytyką strategów i planistów NATO oraz dowódców wojskowych w Szwecji. Sowieci z kolei okazywali pozytywne nastawienie do polityki „wspólnego bezpieczeństwa”. Było to przede wszystkim spowodowane wizją odzyskania równowagi strategicznej małym kosztem. Łagodne podejście Palme do moskiewskich decydentów dziwiło, zwłaszcza ze względu na szereg incydentów z udziałem sowieckich łodzi podwodnych, których to częstotliwość nasiliła się na początku lat 80. Brak zdecydowanej reakcji szwedzkiego premiera stał się również powodem krytyki ze strony prezydenta Reagana.Podczas swojej drugiej kadencji Olof Palme kontynuował politykę rozwoju międzynarodowej agendy na rzecz rozbrojenia. W 1984 r. razem z przywódcami kilku innych państw utworzył Six Nations Five Continents Initiative. Miała ona na celu podkreślenie, że kraje bez potencjału jądrowego muszą być słyszane w kontekście użycia tego rodzaju broni, co zresztą zawarto w deklaracji z Delhi, będącej fundamentalnym dokumentem tejże inicjatywy. Palme wielokrotnie zaznaczał, że temat broni atomowej dotyczy każdego państwa na świecie, bo każde państwo ucierpi w wyniku jej użycia.Dążono do wymuszenia zaprzestania testów atomowych i dalszej rozbudowy tegoż potencjału. Bezpośrednio zagrażało to całej Europie, którą Palme nazywał „perfekcyjnie przygotowanym polem bitwy”. Właśnie to zagadnienie, wraz z walką z apartheidem, zajmowało najwięcej miejsca w polityce zagranicznej prowadzonej przez szwedzkiego premiera w ostatnich latach jego życia. Widoczne były wpływy, jakie Szwecja zdążyła sobie wytworzyć w Afryce, przede wszystkim w Tanzanii i RPA, gdzie Palme wspierał dążenia do uwolnienia Nelsona Mandeli. Poza tym Szwecja aktywnie udzielała się jako członek Ruchu Państw Niezaangażowanych i jej działania na tym polu były widoczne również w latach 80.28 lutego 1986 r. udany zamach na Olofa Palme zakończył pewną erę w szwedzkiej historii. Największym sukcesem w polityce zagranicznej Sztokholmu tego okresu było przedewszystkim przejście z politycznego wycofania do aktywnej dyplomacji, a co najważniejsze, do dyplomacji pragmatycznej, ale już nie tak stonowanej, by nie powiedzieć agresywnej. Palme, będący świetnym oratorem, nie wahał się używać mocnych słów, nie zważając na polityczną wielkość adwersarza. Szwecja przypłaciła to kilkakrotnie zawieszeniem stosunków dyplomatycznych, między innymi z USA. Wypracowany jednak podczas jego rządów nowy styl prowadzenia polityki zagranicznej do dzisiaj jest widoczny w szwedzkim sposobie prowadzenia dyplomacji.
Adrian Kolano
Dyrektor wydawniczy European Foreign Affairs, absolwent historii na Uniwersytecie Rzeszowskim, stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Warszawskim oraz stypendysta University of Lund. Zajmuje się zagadnieniami z zakresu bieżących wydarzeń politycznych w Szwecji, bezpieczeństwa regionu i historii.
—Przypisy
1.Szwedzka służba specjalna odpowiadająca za bezpieczeństwo wewnętrzne i kontrwywiad.2.B. Petersson, The Soviet Union and Peacetime Neutrality in Europe. A Study of Soviet Political Language, Utrikespolitiska Institutet, Stockholm 1990, s. 11–21.3. Premier w latach 1969–1976 i 1982–1986.4.U. Bjereld, U. Möller, Swedish Foreign Policy: The Policy of Neutrality and Beyond, s. 437, w: J. Pierre (red.), The Oxford Handbook of Swedish Politics, Oxford University Press, New York 2016.5.A. Wilkens, New Ostpolitik and European integration: concepts and policies in the Brandt era, s. 75–77, w: N.P. Ludlow (red.), European Integration and the Cold War. Ostpolitik–Westpolitik, 1965–1973, Routledge, New York 2007.6. H. Berggren, Underbara dagar framför oss. En biografi över Olof Palme, Norstedts, Stockholm 2010, s. 576–577.7.B. Vivekanandan, Global Visions of Olof Palme, Bruno Kreisky and Willy Brandt. International Peace and Security, Co-operation, and Development, Palgrave Macmillan, London 2016, s. 50–51.
Niniejszy artykuł powstał w ramach działalności społeczno-misyjnej polskiego think tanku Warsaw Institute. Jeśli cenicie Państwo przygotowane przez naszych ekspertów treści, apelujemy o wsparcie finansowe naszej działalności realizowanej na zasadzie non-profit. Do regularnych darczyńców przysyłamy bezpłatnie anglojęzyczny kwartalnik The Warsaw Institute Review.Więcej informacji: www.warsawinstitute.org/support/Darowizny można dokonać bezpośrednio na konta bankowe:USD: PL 82 1020 4900 0000 8502 3060 4017EUR: PL 85 1020 4900 0000 8902 3063 7814GBP: PL 18 1020 4900 0000 8302 3069 6641PLN : PL 41 1020 1097 0000 7202 0268 6152SWIFT: BPKOPLPWDziękujemy!
Warsaw Institute to polski think tank zajmujący się geopolityką. Główne obszary badawcze to stosunki międzynarodowe, bezpieczeństwo energetyczne oraz obronność. Warsaw Institute wspiera Inicjatywę Trójmorza oraz stosunki transatlantyckie.
Warsaw Institute is a Polish think tank focusing on geopolitics. The main research areas are international relations, energy security and defense. The Warsaw Institute supports the Three Seas Initiative and transatlantic relations.
The United States and Sweden During the Cold War: Part 3
Stockholm’s policy after World War II was characterized by flexibility and balance, which was typical for the Swedish diplomacy, at least until the end of Tage Erlander’s tenure as Prime Minister. Sweden continually feared becoming embroiled in a major conflict between superpowers that would do the country no good, but pose a major threat. Then, it was the main reason for the policy of keeping a distance between Sweden and the two political blocs.
Despite its cautious policy, Stockholm did not avoid diplomatic mistakes. Stig Wennerström, a Swedish Air Force officer, accused of spying for the Soviets, was arrested in 1963. The scandal reverberated not only in Sweden but also throughout the Western world, severely shaking up the political scene in the Scandinavian country. It highlighted the lack of government coordination in certain domains since, as it turned out, SÄPO had long been suspicious of Wennerström. Both the Minister of Foreign Affairs Östen Undén and Defense Minister Sven Andersson knew about the case, but neither of them informed Prime Minister Erlander.
As a result of Wennerström’s interrogations, it became clear that this officer had been passing information to the Soviets for years, concerning, for instance, the Swedish Air Force strategy, mobilization plans, and secret military bases. Naturally, this led to distrust from NATO member states.
Détente, Palme, and Swedish activism
With the advent of détente in the late 1960s as well as the reduced pressure from the Western countries and the Soviet Union, Sweden had to adjust to a new political situation. It was decided that Sweden would be more active internationally, as exemplified by the “Undén Proposal.” It marked the beginning of the process of establishing Sweden as one of the main actors in disarmament policy. The government in Stockholm sought to become the leader of neutral states. Sweden’s main ambition was to play an active role in multilateral relations among countries by supporting other neutral and newly emerged states as well as acting as a mediator in conflicts.
The development of soft power, supported by the creation of a vision of a peaceful order and international security, has also been extremely important. Precisely because of this increased activity, Sweden has been criticized. Moreover, its actions were not recognized as “in line” with the neutral status. Nevertheless, the final document of the Conference on Security and Cooperation in Europe (CSCE), held in Helsinki in 1975, officially recognized the right of every state to neutrality. This was achieved, among others, thanks to the efforts of the Swedish diplomacy, which consistently affirmed its new, active role in international relations.
With the development of its active foreign policy, Stockholm became increasingly involved in international conflicts. The high point was reached during the term of Olof Palme. He was known for his harsh criticism against the US, the USSR, right-wing dictatorships in Latin America, and countries that violated human rights. The politician was popular due to his sympathies towards socialist countries, however, he did not admire the Soviet Union nor its satellite states. He was one of those who criticized the Soviet intervention in Czechoslovakia in 1968 and Afghanistan in 1979, yet he supported North Vietnam in its struggle against the US. Moreover, he backed the Palestinian side during the conflict with Israel, which further aggravated Swedish relations with the United States.
The US-Soviet dialogue, initiated in the late 1960s, resulted in the signing of arms control treaties, including SALT I and SALT II. Additionally, the Ostpolitik, led by Willy Brandt’s West German government, led to an improvement in relations of the West with the USSR and the Polish People’s Republic. Despite the oil crisis and still considerable distrust concerning arms limitation (establishment of Soviet bases on the Kola Peninsula), the international situation seemed relatively stable. All disarmament, peacemaking, and human rights mediation activities were supported by Sweden, which constituted a perfect field for diplomatic maneuvering.
As a result of losing the 1976 elections, Olof Palme stepped down as the Prime Minister. Nevertheless, he did not stop his activity in the international arena. In 1980, he became a UN mediator in the Iraq-Iran war and headed the so-called Palmekommissionen. A year earlier, NATO had installed air-defense systems in Western Europe, giving the US and the Alliance a strategic advantage. The USSR was put in a position where it could expect a nuclear attack both from across the Atlantic and from Europe. The clear tension and fear of a nuclear war returned, something that Palme had firmly warned against. A series of diplomatic ploys and mutual accusations began. The election of Reagan as US President in 1981 and his policy towards the USSR sealed the “return” of the Cold War.
The great return
In 1982, Olof Palme became Prime Minister yet again. In the same year, he introduced the initiative to create a UN Independent Commission on Disarmament and Security Issues. This idea promoted the establishment of nuclear-free zones in Central and Northern Europe. It met with harsh criticism from NATO strategists and planners as well as military commanders in Sweden. On the other hand, the Soviets showed a positive attitude towards the “joint security” policy. This was primarily due to the vision of regaining strategic balance at little cost. Palme’s lenient attitude towards Moscow’s decision makers was surprising, especially in view of a number of incidents involving Soviet submarines, the frequency of which increased in the early 1980s. The lack of a firm response from the Swedish Prime Minister also gave rise to criticism from President Reagan.
During his second term, Olof Palme continued the policy of developing an international disarmament agenda. In 1984, together with the leaders of several other countries, he formed the Six Nation Five Continent Peace Initiative. It aimed at emphasizing that countries without nuclear capabilities must be heard in the context of the use of such weapons, which was also pointed out in the Delhi Declaration, the foundational document of the Initiative. Palme repeatedly indicated that the subject of nuclear weapons concerns every country in the world since every country would be affected by their use.
It was sought to force an end to nuclear testing and further development of this capability. This directly threatened the whole of Europe, which Palme called a “perfectly prepared battlefield.” This, along with the fight against apartheid, constituted the majority of the Swedish Prime Minister’s foreign policy in the last years of his life. Sweden’s influence in Africa was evident, above all in Tanzania and South Africa, where Palme supported the efforts to free Nelson Mandela. In addition, Sweden was an active member of the Non-Aligned Movement and its activities in this field were also noticeable in the 1980s.
On February 28, 1986, the successful assassination of Olof Palme ended a certain era in Swedish history. The greatest accomplishment in Stockholm’s foreign policy of this period was first and foremost the shift from the political withdrawal to active diplomacy and, most importantly, to pragmatic diplomacy, yet no longer so subdued, or even an aggressive one. Palme, who was an excellent orator, did not hesitate to use strong words, regardless of the political size of his opponent. Sweden suffered as a result of it – its diplomatic relations with some countries were suspended several times, for instance with the United States. However, the new way of conducting foreign policy, developed during his rule, is still noticeable in Swedish diplomacy today.
Adrian Kolano
Editorial director of the European Foreign Affairs. Graduate of history at the University of Rzeszów and international relations at the University of Warsaw. Scholarship holder at the University of Lund. He is interested in current political affairs in Sweden as well as the security and history of the region.
