The Warsaw
W okresie zimnowojennym Szwecja miała do wyboru de facto trzy kierunki polityki zagranicznej. Pierwszym była ponowna próba zawiązania bliższej kooperacji z pozostałymi państwami skandynawskimi. Drugą opcję stanowiło gwałtowne posunięcie, czyli dołączenie do NATO. Implementacja trzeciej drogi oznaczała kontynuację polityki niezaangażowania, której skuteczność była zależna od decyzji dwóch dominujących mocarstw.
Pomiędzy Wschodem a Zachodem
Rozmowy na temat zawiązania polityczno-militarnej kooperacji pomiędzy Oslo, Kopenhagą i Sztokholmem – a dokładnie: skandynawskiej unii defensywnej – zakończyły się w 1949 r., czyli niemal tak szybko, jak się rozpoczęły. Powodów było kilka, wśród najważniejszych można wymienić usytuowanie geograficzne, relacje bilateralne z państwami spoza Skandynawii oraz odmienne spojrzenie na politykę bezpieczeństwa. Dania oraz Norwegia dążyły do nawiązania bliskiej współpracy z planowanym wówczas Sojuszem Północnoatlantyckim, co nie było w zgodzie z życzeniami Sztokholmu, który nie chciał drażnić Stalina.
W szwedzkich kręgach wojskowych popularną opcją realizacji polityki bezpieczeństwa było dołączenie Szwecji do NATO. Jednakże elity polityczne były przeciwne temu pomysłowi i żaden polityk nie wypowiadał się oficjalnie za dołączeniem do Sojuszu. Mimo to nie wykluczano polityczno-militarnej współpracy z Zachodem.
Największym orędownikiem szwedzkiej polityki niezaangażowania oraz jej głównym twórcą po II wojnie światowej był minister spraw zagranicznych Szwecji Östen Undén. Polityka niezaangażowania dawała największą szansę na utrzymanie neutralności w razie wojny. Ponadto był to już sprawdzony sposób prowadzenia polityki zagranicznej, który sprzyjał rozwojowi ekonomicznemu kraju, a także dawał szerokie możliwości współpracy z innymi państwami.
W 1946 r. Tage Erlander został premierem Szwecji. Razem z ministrem Undénem rozpoczęli zacieśnianie kontaktów politycznych i ekonomicznych z Zachodem. Za przykład realizacji założeń Erlandera i Undéna może posłużyć status Szwecji jako jednego z państw założycielskich Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej, co wiązało się również z dołączeniem do planu Marshalla. Szwedzkie władze balansowały pomiędzy Moskwą a Waszyngtonem, starając się jednak zbliżyć do USA, jednocześnie nie drażniąc ZSRR. Szwedzki sztab koordynował działania z jego amerykańskimi czy brytyjskimi odpowiednikami w sektorze wojskowym. Zachód początkowo nawet znał szwedzkie plany obrony, kontynuowano również współpracę wywiadowczą.
Niemniej szwedzkie działania prowadzono w ramach indywidualnych kontaktów z członkami NATO, nie bezpośrednio z Sojuszem jako gremium.
W 1948 r. Stany Zjednoczone zmieniły swoje nastawienie względem eksportu broni do państw neutralnych na zdecydowanie negatywne. Zgoła inna była z kolei polityka Wielkiej Brytanii. Przez eksport broni do Szwecji Londyn nie tylko zbliżał się ekonomicznie i politycznie do Sztokholmu, lecz także wzmacniał potencjalnego sojusznika. W 1951 r. brytyjski Sekretarz Stanu ds. Sił Powietrznych Arthur Henderson przybył na rozmowy z rządem w Sztokholmie. Wizyta miała na celu nie tylko rozwiać wątpliwości co do nowo powstałych wątków ekonomicznych, lecz przede wszystkim w pełni uświadomić szwedzki rząd, że bez dokładnych planów szwedzkiej obrony Zachód nie będzie w stanie pomóc na wypadek możliwej wojny. Kilka miesięcy po wizycie Hendersona minister obrony Szwecji Allan Vougt wysłał do Londynu memorandum zawierające wojenne plany, organizacje, siłę i ogólne dane na temat Szwedzkich Sił Zbrojnych.
Szwedzko-brytyjskie rozmowy nie uszły uwadze Moskwy. ZSRR był świadom, że szwedzka neutralność wcale nie będzie oznaczać bezstronności, ważne było jednak, by polityka niezaangażowania Sztokholmu okazała się jak najtrwalsza. Sztokholm, nie chcąc jeszcze bardziej pogarszać stosunków z ZSRR, postanowił przełożyć bilateralne rozmowy z Brytyjczykami. Rząd brytyjski nie podzielił się z Amerykanami pozyskanymi informacjami od Szwedów. Co prawda poinformowano administrację Eisenhowera, że pewne pozakulisowe dyskusje ze Sztokholmem mają miejsce, ale na ten moment takie muszą pozostać, do czego prezydent odniósł się pozytywnie. Jako doświadczony wojskowy, Eisenhower zdawał sobie sprawę z tego, jak istotna dla NATO jest geopolityczna pozycja Szwecji. Z kolei Erlander obawiał się, że zbyt mocne zbliżenie polityczno-wojskowe z Londynem będzie ciosem w wiarygodność szwedzkiej polityki neutralności i nie pozostawi innej możliwości niż zaangażowanie, a w końcu być może akcesja do NATO.
Pod koniec 1951 r. nastąpił przełom w przedłużających się negocjacjach dotyczących udziału Szwecji w kierowanym przez USA embargu COCOM na towary strategiczne i najnowsze technologie dla bloku wschodniego. Wynikiem osiągniętego wówczas porozumienia była zmiana polityki USA wobec Szwecji. Nadal zdawano sobie sprawę z wagi potencjalnego członkostwa Szwecji w NATO, jednak zaakceptowano szwedzką politykę unikania sojuszów wojskowych.
Nuklearny parasol
Po śmierci Stalina w 1953 r. nastąpiła odwilż w stosunkach międzynarodowych, a powojenne napięcie polityczne nie było już tak wyraźne. W połowie lat 50. Moskwa uznała neutralność Szwecji i nordycką kooperację (Rada Nordycka). Zmalała też presja ze strony państw członkowskich NATO na ścisłą kooperację militarną ze Szwecją. Zdecydowały one również uszanować politykę niezaangażowania. Jednocześnie pozostawiły otwarte drzwi dla przyszłej akcesji Szwecji do Sojuszu, podkreślając, że bitwa o Danię byłaby również bitwą o Szwecję.
Główną rolę w obronie Zelandii i północnej flanki NATO przydzielono RFN. Mimo to stawało się zauważalne coraz większe zainteresowanie USA Szwecją i obroną Skandynawii. Długoterminowe zaangażowanie Stanów Zjednoczonych znalazło swoje odzwierciedlenie w Raporcie RBN USA z 1960 r. (NSC 6006/1). Oświadczenie to było korzystne dla Szwecji, gdyż nadal mogła kontynuować swoją politykę, mając gwarancję obrony ze strony USA.
Pod koniec lat 60. szwedzcy socjaldemokraci porzucili pomysł uzyskania broni jądrowej, niemniej temat ten nie został domknięty. Rząd zakładał, że jeśli ma amerykańskie gwarancje obrony, parasol nuklearny USA osłania również ich kraj. Minister spraw zagranicznych Szwecji ogłosił „Undén Proposal”, w którym argumentował, że państwa nieposiadające potencjału nuklearnego powinny ogłosić rezygnację z planów produkcji broni nuklearnej, jej przechowywania i nabywania w jakikolwiek sposób. Propozycja ta została zaakceptowana przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych jako rezolucja ONZ. Wciąż kładziono nacisk na odstraszanie potencjałem militarnym i promocją pokoju, jednak to „doktryna marginalnej obrony” powoli zdobywała coraz więcej zwolenników.
Ciągłość rządów socjaldemokratów zapewniała balans polityczny w Sztokholmie. Niemniej ze względu na rozwój bieżących wydarzeń kierunek szwedzkiej polityki przechylał się raz w jedną, raz w drugą stronę, jednak aż do późnych lat 60. w tym zakresie nie panowała wyraźna, długoterminowa jedność. Miało się to zmienić za sprawą młodego, aczkolwiek długoletniego współpracownika Tage Erlandera. Uczeń szwedzkiej polityki neutralności, który wprowadził ją na aktywniejsze tory. Był nim Sven Olof Joachim Palme.
Adrian Kolano
Dyrektor wydawniczy European Foreign Affairs, absolwent historii na Uniwersytecie Rzeszowskim, stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Warszawskim oraz stypendysta University of Lund. Zajmuje się zagadnieniami z zakresu bieżących wydarzeń politycznych w Szwecji, bezpieczeństwa regionu i historii.
1. Plans for a Scandinavian defence union, CVCE, https://www.cvce.eu/en/collections/unit-content/-/unit/02bb76df-d066-4c08-a58a-d4686a3e68ff/b2bf8ef8-8b29-4dba-9321-5231e7758048 (dostęp: 13 października 2021)
2.Kolano A., Ewolucja międzynarodowego statusu Szwecji od wojen napoleońskich do końca zimnej wojny, Warszawa 2020, s. 59.
3.Malmborg M., Neutrality and State-Building in Sweden, Palgrave Macmillan, New York 2001, s. 150.
4.Aunesluoma J., Britain, Sweden and the Cold War, 1945–54: Understanding Neutrality, Palgrave Macmillan, New York 2003, s. 96.
5.Tamże, s. 108.
6. G. Hägglöf, Engelska år 1950–1960, Norstedt & Söners Förlag, Stockholm 1974, s. 210–211.
7. Kolano A., op.cit., s. 62.
8.National Security Council Report, ‘U.S. Policy towards Scandinavia (Denmark, Norway and Sweden)’, NSC 6006/1, 6 April 1960, https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1958-60v07p2/d300 (dostęp: 11.06.2020), (tłum. A. Kolano).
9.B. Hugemark, Neutralitet och försvar. Perspektiv på svensk säkerhetspolitik 1809–1985, Militärhistoriska förlaget, Stockholm 1986, s. 231–233.
Niniejszy artykuł powstał w ramach działalności społeczno-misyjnej polskiego think tanku Warsaw Institute. Jeśli cenicie Państwo przygotowane przez naszych ekspertów treści, apelujemy o wsparcie finansowe naszej działalności realizowanej na zasadzie non-profit. Do regularnych darczyńców przysyłamy bezpłatnie anglojęzyczny kwartalnik The Warsaw Institute Review.Więcej informacji: www.warsawinstitute.org/support/Darowizny można dokonać bezpośrednio na konta bankowe:USD: PL 82 1020 4900 0000 8502 3060 4017EUR: PL 85 1020 4900 0000 8902 3063 7814GBP: PL 18 1020 4900 0000 8302 3069 6641PLN : PL 41 1020 1097 0000 7202 0268 6152SWIFT: BPKOPLPWDziękujemy!
Warsaw Institute to polski think tank zajmujący się geopolityką. Główne obszary badawcze to stosunki międzynarodowe, bezpieczeństwo energetyczne oraz obronność. Warsaw Institute wspiera Inicjatywę Trójmorza oraz stosunki transatlantyckie.
Warsaw Institute is a Polish think tank focusing on geopolitics. The main research areas are international relations, energy security and defense. The Warsaw Institute supports the Three Seas Initiative and transatlantic relations.
The United States and Sweden during the Cold War: Part 2
In the Cold War period, Sweden had de facto three foreign policy choices. First, to yet again attempt to cooperate with the other Scandinavian states more closely. Second, to join NATO, which would be a rather sudden move. Third, to continue the policy of non-alignment, the effectiveness of which was contingent upon the decisions of the two dominant superpowers.
Between East and West
Talks on the establishment of a political-military cooperation among Oslo, Copenhagen, and Stockholm – a Scandinavian defensive union to be specific – ended in 1949, almost as quickly as they had begun. There were several reasons for this, the most important being geographic location, bilateral relations with countries other than the Nordic ones, and a different approach to security policy. Denmark and Norway sought close cooperation with the then planned North Atlantic Alliance. However, this was not in line with the standpoint of Stockholm, which did not want to irritate Stalin.
In Swedish military circles, a popular solution for implementing security policy was that Sweden would join NATO. However, the political elite was against this idea and no politician was officially in favor of joining the Alliance. Nevertheless, political and military partnership with the West was not ruled out.
The greatest advocate of the Swedish policy of non-alignment, and its main proponent after World War II, was the Swedish Minister of Foreign Affairs Östen Undén. A policy of non-alignment offered the best chance of maintaining neutrality in the event of war. In addition, it was already a proven way of conducting foreign policy that promoted the country’s economic growth and provided ample opportunities for cooperation with other countries.
In 1946, Tage Erlander became the Prime Minister of Sweden. Together with Minister Undén, they began to strengthen political and economic ties with the West. Sweden’s status as one of the founding states of the Organization for European Economic Cooperation, which also involved joining the Marshall Plan, can serve as an example of how the goals of Erlander and Undén were realized. The Swedish government was balancing between Moscow and Washington, simultaneously trying to get closer to the US without irritating the Soviet Union. The Swedish Defense Staff coordinated military cooperation with its American and British counterparts. Initially, the West knew even the Swedish defense plan. Intelligence cooperation was likewise continued.
However, Swedish operations were conducted through individual contacts with NATO members, not directly with the Alliance as a body.
In 1948, the United States became strongly against arms exports to neutral states. Britain’s policy was quite different. By exporting arms to Sweden, London not only moved closer to Stockholm economically and politically, but also strengthened a potential ally. In 1951, British Secretary of State for Air Arthur Henderson arrived for talks with the government in Stockholm. The visit was intended not only to dispel doubts about the recent economic issues, but, more importantly, to make the Swedish government fully aware that without accurate plans for Swedish defense, the West would not be able to help it in the event of war. A few months after Henderson’s visit, Swedish Defense Minister Allan Vougt sent a memorandum containing war plans, organization, strength, and general data on the Swedish Armed Forces to London.
The talks between Sweden and Britain did not escape Moscow’s attention. The USSR was aware that Swedish neutrality would by no means mean impartiality. Yet, it was important that Stockholm’s policy of non-alignment would last as long as possible. Stockholm, not wanting to further deteriorate relations with the USSR, decided to postpone bilateral talks with the British. The British government did not share the information acquired from the Swedes with the Americans. It is true that the Eisenhower administration was informed about some behind-the-scenes discussions with Stockholm, but for that moment they had to have such character and the US President agreed to it. As an experienced military man, Eisenhower knew how Sweden’s geopolitical position was important to NATO. In turn, Erlander feared that a significant political and military rapprochement with London would undermine the credibility of Sweden’s policy of neutrality and leave no other option but to engage, and perhaps even join NATO.
Late 1951 saw a breakthrough in the protracted negotiations over Swedish participation in the COCOM embargo on strategic goods and cutting-edge technology for the Eastern bloc, led by the US. As a result of the agreement reached at that time, the US policy toward Sweden changed. The importance of Sweden’s potential membership in NATO was still acknowledged, but the Swedish policy of avoiding military alliances was accepted.
Nuclear umbrella
After Stalin’s death in 1953, there was a thaw in international relations, and the postwar political tension was no longer so noticeable. By the mid-1950s, Moscow recognized Swedish neutrality and Nordic cooperation (the Nordic Council). Moreover, pressure from NATO member states for close military cooperation with Sweden diminished. They have also decided to respect the policy of non-alignment. At the same time, they left the door open for Sweden’s future accession to the Alliance, stressing that a battle for Denmark would also be a battle for Sweden.
The main role in the defense of Zealand and NATO’s northern flank was assigned to West Germany. Nevertheless, the US interest in Sweden and defending Scandinavia was becoming more and more apparent. The long-term commitment of the United States was reflected in the 1960 Report of the US National Security Council (NSC 6006/1). This statement was favorable for Sweden, as it could still pursue its policy knowing that it would be protected by the US.
In the late 1960s, the Swedish Social Democrats abandoned the idea of obtaining nuclear weapons, nonetheless, this issue was not fully resolved. The government assumed that if it had American protection, the US nuclear umbrella would also shield their country. Sweden’s Minister of Foreign Affairs announced the “Undén Proposal,” in which he argued that states without nuclear capabilities should announce the abandonment of plans to manufacture, store, and acquire nuclear weapons in any way. This proposal was adopted by the United Nations General Assembly, as a United Nations resolution. The emphasis was still on the deterrence and the promotion of peace, but it was the notion of “marginal deterrence” that slowly gained more and more advocates.
The continuous rule of the Social Democrats ensured political balance in Stockholm. Nevertheless, the direction of Swedish politics had been changing as a result of ongoing events. There was no clear and long-term unity in this regard until the late 1960s. This was meant to change thanks to a young but long-time collaborator of Tage Erlander. A disciple of Swedish neutrality policy who put it on a more active track. His name was Sven Olof Joachim Palme.
Adrian Kolano
Editorial director of the European Foreign Affairs. Graduate of history at the University of Rzeszów and international relations at the University of Warsaw. Scholarship holder at the University of Lund. He is interested in current political affairs in Sweden as well as the security and history of the region.
