Po blisko roku od wysłania do Instytutu Pamięci Narodowej 82 roczników „Dziennika Związkowego”, najstarsze numery gazety – z roku 1908 – powróciły do Chicago. W Warszawie specjaliści IPN dokonali konserwacji i digitalizacji archiwalnych wydań „Dziennika Związkowego” – najstarszej nieprzerwanie ukazującej się polskojęzycznej gazety dziennej na świecie.
W środę 27 marca w siedzibie Związku Narodowego Polskiego odbyło się uroczyste przekazanie najstarszego rocznika „Dziennika Związkowego” – z 1908 roku. Dwa starannie zabezpieczone tomy archiwalnych gazet przywieźli do Chicago przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej – Marzena Kruk, dyrektor Archiwum IPN oraz Grzegorz Trzyna, naczelnik Wydziału Zarządzania Zasobem Archiwalnym w Archiwum IPN. W spotkaniu z archiwistami udział wzięli także: wydawca „Dziennika Związkowego”, prezes ZNP i KPA Frank Spula, sekretarz krajowa ZNP Alicja Kuklińska, redaktor naczelna gazety Alicja Otap oraz członkowie redakcji.
– Nie znajduję słów, aby wyrazić wdzięczność za uratowanie naszych archiwalnych zasobów – powiedział prezes Spula, odbierając zakonserwowane i profesjonalnie zabezpieczone archiwalne numery „Dziennika Związkowego”. Podczas wzruszającego spotkania tego typu deklaracji padło wiele, ale żadna z nich nie była uprzejmą kurtuazją. Dla wszystkich uczestników oczywistym był fakt, że bez pomocy Instytutu Pamięci Narodowej najstarsze wydania gazety uległyby zniszczeniu. Jak podkreśliła dyrektor Marzena Kruk z IPN, pomoc ta nadeszła „w ostatniej chwili”. Bez niej dezintegracja historycznych gazet byłaby ostateczna, a zasobów prawdopodobnie nie dałoby się uratować.
Grzegorz Trzyna przedstawił ciekawą prezentację i opowiedział o kolejnych etapach prac konserwatorskich, jakie przeprowadził zespół IPN. Pierwszym krokiem było uważne rozdzielenie zszytych roczników na pojedyncze strony. Wymagało to niebywałej ostrożności, ponieważ papier gazetowy był niezwykle kruchy. Konieczna była analiza mikrobiologiczna papieru. Stare gazety zostały następnie oczyszczone z grzybów i innych materiałów organicznych oraz z kurzu. Kolejny etap obejmował podklejenie każdej strony specjalnym laminatem, po czym gazety trafiły do skanowania, a następnie jako cyfrowe pliki zostały zapisane w bazie danych.
Zgodnie z umową wydawcy gazety z IPN-em, do Chicago powrócił wyłącznie pierwszy rocznik „Dziennika Związkowego”. Reszta archiwum po konserwacji i digitalizacji na stałe pozostanie w Warszawie i będzie przechowywana w optymalnych i bezpiecznych dla papieru warunkach. Powrót pierwszych wydań gazety do redakcji miał zatem wymiar sentymentalny i symboliczny. Papierowe oryginały będą w Chicago przechowywane w warunkach zalecanych przez konserwatorów – w odpowiedniej temperaturze, wilgotności i bez dostępu światła słonecznego. Cyfrowa wersja archiwum już wkrótce zostanie udostępniona wszystkim zainteresowanym, a elektroniczne archiwum „Dziennika Związkowego” będzie systematyczne rozszerzane o kolejne zeskanowane roczniki.
Starania o archiwizację i digitalizację archiwum „Dziennika Związkowego” trwały od wielu lat. Wizyty w redakcji przedstawicieli rozmaitych organizacji i instytucji, zarówno polskich, jak i polonijnych, kończyły się na deklaracjach pomocy, a ceny archiwizacji zbiorów przedstawione przez lokalne chicagowskie firmy sięgały setek tysięcy dolarów i przekraczały możliwości gazety. Wszystko zmieniło się w styczniu 2018 r., kiedy redakcję „Dziennika Związkowego” odwiedziła delegacja Instytutu Pamięci Narodowej, w skład której wchodzili m.in. prezes IPN Jarosław Szarek i dyrektor Archiwum IPN Marzena Kruk. Specjaliści z Instytutu Pamięci Narodowej błyskawicznie ocenili historyczną wartość archiwum oraz stan najstarszych oryginalnych wydań. Obiecali pomoc i dotrzymali słowa.
W marcu 1918 r. dyrektor Kruk podpisała umowę z wydawcą „Dziennika Związkowego” Frankiem Spulą, na mocy której archiwalne numery gazety z lat 1908-1990 zostały przekazane Instytutowi Pamięci Narodowej. W maju do Chicago przybyli Grzegorz Trzyna – naczelnik Wydziału Zarządzania Zasobem Archiwalnym w Archiwum IPN oraz archiwista Krzysztof Wojda. Ich zadaniem było wstępne skatalogowanie, opisanie, zabezpieczenie i spakowanie zasobów przed ich wysyłką do Polski. Umiejętne i uważne zabezpieczenie najstarszych numerów przed transportem było kluczowe, ponieważ wiele z nich było w złym stanie, a ponad 100-letni papier rozsypywał się przy każdym dotknięciu i przewróceniu stron.
Firma przewozowa Atlantic Express dołożyła starań, aby przesyłka bezpiecznie dotarła do portu w Gdyni, a stamtąd do Warszawy. Kontener zawierający 21 palet archiwalnych wydań „Dziennika Związkowego”, ważących w sumie 2,5 tony, dotarł do siedziby IPN w Warszawie 10 lipca 2018 roku. Po rozładunku 349 woluminów trafiło do pomieszczeń magazynowych.
Konserwacja i digitalizacja archiwalnych numerów gazety potrwa od trzech do czterech lat. Archiwum w wersji cyfrowej będzie dostępne dla badaczy, historyków i pasjonatów historii. „Dziennik Związkowy” towarzyszy Polonii od 110 lat, a archiwalne numery są niezwykle bogatym źródłem wiedzy historycznej, socjologicznej i językowej. Dzięki digitalizacji archiwalnych zasobów gazety, wiedza na temat chicagowskiej Polonii ma szanse dotrzeć do szerokiego grona odbiorców.
Wydawca i redakcja „Dziennika Związkowego” jeszcze raz serdecznie dziękują Instytutowi Pamięci Narodowej za pomoc w uratowaniu niszczejących zasobów archiwum „Dziennika Związkowego”. Nasze zbiory są częścią bezcennego polskiego dziedzictwa narodowego. Jesteśmy wdzięczni i szczęśliwi, że dzięki pomocy IPN przetrwają i będą dostępne dla kolejnych pokoleń Polaków.
Grzegorz Dziedzic[email protected]
Zdjęcia: Grzegorz Dziedzic, Ewa Malcher, Archiwum IPN
Na zdjęciu głównym od lewej: Alicja Kuklińska, Marzena Kruk, Grzegorz Trzyna, Frank J. Spula
Tak wyglądały prace nad pierwszym rocznikiem "Dziennika Związkowego" w Archiwum IPN w Warszawie:
Ewa Malcher
