Odcinek 17. Ks. Wincenty Barzyński – wizjoner i wojownik

Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”. Wincenty Barzyński urodził się w 1838 r. w Sulisławicach pod Sandomierzem, w zaborze austriackim. Ten ksiądz i aktywista był jedną z najważniejszych postaci życia polonijnego w Chicago. To księdzu Barzyńskiemu w dużej mierze zawdzięczamy stworzenie polskich instytucji katolickich i powstanie wielu kościołów w Chicago. Jego wkład w życie społeczne Polonii jest trudny do przecenienia. Ks. Barzyński otrzymał święcenia kapłańskie w roku 1861, w Lublinie. W 1863 uczestniczył w Powstaniu Styczniowym, a po jego upadku i porażce powstańców udał się do Krakowa. Tam został aresztowany przez Austriaków. Po spędzeniu 10 miesięcy w więzieniu został deportowany do Paryża. W Paryżu Barzyński zafascynował się zakonem Zmartwychwstańców, założonym przez polskich duchownych w 1836 r., po wojnie polsko-rosyjskiej. Zmartwychwstańcy pragnęli połączyć katolicyzm z walką o niepodległość Polski. Ks. Barzyński wstąpił do zakonu w roku 1866, po przyjeździe do Rzymu. Zakon prawie natychmiast wysłał go do Stanów Zjednoczonych, do San Antonio w Teksasie, by służył tam nowo powstałej polskiej społeczności. W 1874 roku ks. Barzyński przyjechał do Chicago i został proboszczem parafii św. Stanisława Kostki w Polskim Śródmieściu. Kochany albo nienawidzony Przez wielu uwielbiany, przez innych nienawidzony, kierował swoją kościelną frakcją podczas polskiej „wojny kościołów”, która miała miejsce w Chicago. W jednym z odcinków cyklu „Polskie Chicago” opowiadałem o rywalizacji pomiędzy polonijnymi parafiami – Stanisławowem i Trójcowem. Polonia w Chicago podzielona była ideologicznie, a osią konfliktu było podejście do fundamentalnego pojęcia – polskości. Dla Zmartwychwstańców skupionych wokół parafii św. Stanisława Kostki, katolicyzm był centralnym i głównym wyznacznikiem polskości. Inaczej postrzegali polskość nacjonaliści – dla nich podstawowa była walka o niepodległą Ojczyznę. Parafia św. Stanisława Kostki była podzielona pomiędzy zwolenników zakonu Zmartwychwstańców a sympatyków Gminy Polskiej – nacjonalistycznej organizacji, z której w późniejszym okresie powstał Związek Narodowy Polski. Na ulicach Stanisławowa panował chaos, a kolejnych czterech proboszczów bezskutecznie próbowało pogodzić zwalczające się parafialne frakcje. Barzyński zdołał zaprowadzić, choć nie całkowicie, porządek w parafii i pozostał jej proboszczem aż do swojej śmierci w 1899 roku. Pod jego przewodnictwem Stanisławowo stało się najliczniejszą polską parafią w Stanach Zjednoczonych, a być może na całym świecie. Należało do niej od 40 do 50 tys. osób. Proboszcz Barzyński za cel życia postawił sobie kulturowe i duchowe zjednoczenie skłóconych Polaków. Próbował jednak zjednoczyć chicagowską Polonię pod jurysdykcją zakonu Zmartwychwstańców, co spowodowało wybuch kolejnych konfliktów w polskiej społeczności i nowe podziały wśród polskich katolików. Silna osobowość i niesamowity upór ks. Barzyńskiego sprawiły, że stał się ważną postacią wśród Polonii w czasach ideologicznych i politycznych napięć, z którymi borykali się Polacy w Chicago. Krytyków Barzyńskiego i przeciwników jego hierarchicznego podejścia często spotykał społeczny ostracyzm w polskim środowisku. Za główne zagrożenia dla swoich rodaków proboszcz uznawał socjalizm, anarchizm i masonerię. Nie wahał się publicznie zarzucać swoim przeciwnikom tych „grzechów”. POSŁUCHAJ podkastu „Polish Chicago” Radia WPNA 103.1 FM. [mixcloud https://www.mixcloud.com/WPNA_FM/ks-wincenty-barzynski/ width=100% height=120 hide_cover=1 light=1] Powstanie PRCUA Ksiądz Wincenty Barzyński wraz ze swoimi braćmi – księdzem, ale nie Zmartwychwstańcem – Józefem Barzyńskim oraz Janem – katolickim dziennikarzem, stworzyli wspólny front przeciwko Gminie Polskiej. W październiku 1873 roku Jan Barzyński zaproponował utworzenie organizacji, która miała zjednoczyć wszystkich Polaków w Stanach Zjednoczonych. Kilka miesięcy wcześniej z identycznym pomysłem wystąpił ks. Teodor Gieryk, który skontaktował się ze Zmartwychwstańcami w Chicago i w ich środowisku promował swoje zamiary stworzenia polonijnej organizacji. W grudniu 1873 r. po rozmowie z Janem Barzyńskim, ks. Gieryk zorganizował spotkanie, które odbyło się w Detroit. Spotkanie to omal zakończyło się jego rozwiązaniem z powodu sporu, jaki wywiązał się pomiędzy polskimi nacjonalistami a zwolennikami organizacji o bardziej katolickim charakterze. Pomimo początkowych trudności, nowa organizacja powstała pod nazwą Zjednoczenie Polskie Rzymsko-Katolickie (Polish Roman Catholic Union of America, PRCUA), a jej członkowie postanowili spotkać się w październiku 1874 roku w Chicago. Chicagowski zjazd PRCUA odbył się w parafii św. Stanisława Kostki zaledwie miesiąc po objęciu probostwa przez ks. Barzyńskiego w ogarniętej konfliktami parafii. PRCUA przeniosła się do Chicago, znajdując siedzibę w parafii św. Stanisława Kostki. Dopiero w 1913 r. organizacja wybudowała swoją siedzibę główną przy Milwaukee Avenue. Ks. Barzyński zdominował organizację, która stała się zdecydowanym przeciwnikiem Polskiego Kościoła Narodowego i Związku Narodowego Polskiego. W celu wpłynięcia na polonijną opinię publiczną i aby stworzyć przestrzeń do dyskusji na ważne tematy dotyczące Polski i Polonii, Barzyński stworzył wydawnictwo – Polish Publishing Company i zaczął wydawać tygodnik „Wiara i Ojczyzna”, który następnie zmienił tytuł na „Naród Polski”. W 1890 wydawnictwo zaczęło redagować i publikować oficjalny dzienny organ PRCUA „Dziennik Chicagoski” oraz mocno anty-związkowy tygodnik „Kropidło”. Sam Barzyński stanął na czele walki ze Związkiem Narodowym Polskim. Proboszcz wszystkich Polaków W 1891 utworzył pierwszą w Stanach Zjednoczonych polską szkołę średnią – St. Stanislaus Kostka College. Utworzył też wiele organizacji, bractw, parafii i organizacji charytatywnych, które odegrały centralne role w instytucjonalnym życiu chicagowskiej Polonii. Ksiądz Wincenty Barzyński swoim życiem i zaangażowaniem dowiódł, że zasługuje na miano „proboszcza wszystkich Polaków” w Chicago, choć zwalczał związkowców i nacjonalistów na wszystkich możliwych frontach, a jego gniew skierowany przeciwko ruchowi Polskiego Kościoła Narodowego nie znał granic. Barzyński zmarł na zapalenie płuc 2 maja 1899 roku w wieku 61 lat. Jego nagła i przedwczesna śmierć była szokiem dla Polaków w Chicago. Był postacią wybitną i nietuzinkową, o wielkich osiągnięciach. Dzieło ks. Wincentego Barzyńskiego stanowiło solidny fundament pod rozwój chicagowskiej Polonii w kolejnych dziesięcioleciach. Dominik Pacyga Tłumaczenie i opracowanie: Grzegorz Dziedzic Dominik A. Pacyga Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.