Odcinek 7. Polonijne parady

Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”. Chicagowianie uwielbiają parady, ale Polacy w Chicago paradować wprost uwielbiają! Parady, marsze i pochody towarzyszyły polskiej społeczności w Chicago właściwie od kiedy pierwsi Polacy osiedlili się w Wietrznym Mieście. Pierwsza polonijna parada odbyła się w Chicago 22 stycznia 1865 roku w drugą rocznicę Powstania Styczniowego. Pod koniec lat 60. i w latach 70. XIX w. założona w 1866 r. polonijna organizacja zrzeszająca polskich nacjonalistów – Gmina Polska – organizowała coroczne parady z okazji rocznic powstań narodowowyzwoleńczych – Powstania Listopadowego i Styczniowego oraz rocznicy uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja. Obchody w cieniu konfliktu W 1879 r. Polacy uczcili 50-lecie kariery literackiej słynnego pisarza i poety, Józefa Ignacego Kraszewskiego zgromadzeniem w Aurora Turner Hall, przy Milwaukee Avenue w Chicago. Osiem lat później, kiedy Kraszewski umarł, Polonia była już podzielona wzdłuż osi ideologicznego sporu, dotyczącego pytania „kto zasługuje na miano prawdziwego Polaka?”. W związku z trwającym konfliktem, uroczystości upamiętniające Kraszewskiego, zorganizowane przez Związek Narodowy Polski (ZNP, PNA), zostały zbojkotowane przez członków Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego (ZPRKA, PRCUA). Bojkot ten był odbiciem podziału pomiędzy klerykałami a świeckimi nacjonalistami. W jego rezultacie część Polonii uczciła śmierć pisarza mszą świętą odprawioną nie w polskim kościele, ponieważ polscy księża odmówiliby jej odprawienia, ale w irlandzkim jezuickim kościele Świętej Rodziny i zgromadzeniem w niemieckiej hali Turnera na Dwunastej Ulicy. 12 września 1883 roku odbyła się celebracja 200-lecia zwycięstwa króla Jana III Sobieskiego nad Turkami w bitwie pod Wiedniem. Polonijna parada zgromadziła trzy tysiące mieszkających w Chicago Polaków, którzy zebrali się u zbiegu ulic State i Randolph i zablokowali ruch uliczny w śródmieściu. W Polsce parady i procesje religijne były popularnymi formami celebracji religijnej i sposobem na wyrażenie społecznej jedności. Uczestniczyli w nich wszyscy, niezależnie od pochodzenia społecznego i afiliacji politycznej. W drugiej połowie XIX wieku świeckie parady stały się coraz częstsze i popularne szczególnie w Galicji. W Stanach Zjednoczonych, gdzie społeczeństwo było bardziej świeckie, uliczne parady organizowano w celach politycznych i kulturalnych. Rzadko kiedy uliczne pochody miały religijny charakter i cel. Wraz z napływem emigrantów z Europy zmieniła się demograficzna mapa miasta, a parady służyły w dużej mierze zachowaniu tożsamości narodowej i poczucia jednorodności danej grupy. Z biegiem czasu parady przybierały również charakter polityczny i służyły interesom danej frakcji lub partii. Na przełomie wieków parady miały cele zarówno tożsamościowe, jak i polityczne. Pod pomnik Kościuszki Skupmy się na polonijnej paradzie 3 Maja. W roku 1891 parada miała szczególnie uroczysty charakter, odbywała się bowiem w 100-lecie uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Znowu dał o sobie znać mocny podział wśród chicagowskiej Polonii. Odbyły się dwie konkurencyjne parady, Związek Narodowy Polski zorganizował swoją paradę 2 maja, a PRCUA – 3 maja. Majowe parady, oprócz uczczenia rocznicy uchwalenia trzeciomajowej konstytucji, przez lata poświęcone były postaci i spuściźnie gen. Tadeusza Kościuszki. Zresztą miejscem docelowym chicagowskich parad był pomnik Kościuszki wzniesiony w Parku Humboldta. Do historii przeszła parada zorganizowana w niedzielę, 11 września 1904 roku. Tego dnia tłumy Polaków zgromadziły się na uroczystości odsłonięcia pomnika Kościuszki. Koło południa północna część Chicago zwana Polskim Śródmieściem, została opanowana przez Polonię. Dziesięć tysięcy Polaków ubranych w odświętne stroje i galowe mundury organizacji paramilitarnych ruszyło z Polskiego Śródmieścia pod wodzą wielkiego marszałka parady Antoniego Listewnika pod pomnik Kościuszki. Orkiestry grały wojskowe marsze, a Polacy wznosili patriotyczne okrzyki i skandowali podczas całej trasy przemarszu. Podniosłego nastroju nie zepsuły nawet przelotne opady deszczu. Pomnik przystrojony polskimi i amerykańskimi flagami został otoczony przez ogromny tłum ludzi. Park Humboldta wypełniły tysiące Polaków. Przed pomnikiem stanęła orkiestra oraz chór złożony z 700 mężczyzn i kobiet. Na trybunie honorowej zasiedli członkowie Komitetu Budowy pomnika oraz przedstawiciele duchowieństwa, organizacji polonijnych, prasy i oczywiście lokalni politycy. Pomnik odsłoniła Maria Szopiński, owinięta w amerykańską flagę, w otoczeniu czterech młodych Polek ubranych w stroje ludowe. Kiedy pociągnięciem sznurka odsłoniła pomnik generała Kościuszki, rozległy się brawa, gwizdy na wiwat, a przy akompaniamencie trąbek z gardeł stu tysięcy Polaków wydobył się okrzyk radości. Od tego momentu pomnik Kościuszki stał się punktem docelowym paradujących Polaków, a Park Humboldta był ważnym dla Polonii miejscem, szczególnie w trudnym okresie dwóch wojen światowych. Największa polonijna parada na świecie W roku 1915 w trzeciomajowej paradzie w Chicago udział wziął Ignacy Jan Paderewski. W Parku Humboldta Paderewski swoją przemową porwał 50 tysięcy Polaków. W niedzielę, 3 czerwca 1917 roku chicagowska Polonia zorganizowała paradę z okazji rocznicy Konstytucji 3 Maja i ku czci gen. Kościuszki, pokazując swoją liczebność, patriotyzm i świetne zorganizowanie. Parada rozpoczęła się o godzinie 1 pm przed przybranym w polskie i amerykańskie barwy budynkiem Związku Narodowego Polskiego, a Polacy z całego Chicago wypełnili ulice Division i Noble w Polskim Śródmieściu. Następnie parada pomaszerowała w stronę Parku Humboldta po ulicy Division. Wzdłuż trasy przemarszu budynki i biznesy przystrojone były polskimi i amerykańskimi flagami. Na czas parady zatrzymane zostały jeżdżące po Division tramwaje. Polacy przeszli w grupach marszowych do Parku Humboldta, gdzie wokół pomnika Kościuszki zebrały się tysiące ludzi. Po kilku wstępnych przemówieniach orkiestra zagrała pieśń „America”, a następnie „Patrz Kościuszko na nas z nieba”. Parady i uroczyste celebracje rocznic patriotycznych odbywały się regularnie po ulicy Division do Parku Humboldta, a 3 maja stał się w Chicago dniem celebrowania polskości. Dopiero od roku 1974 trzeciomajowa polonijna parada odbywa się w chicagowskim śródmieściu. Pomnik Tadeusza Kościuszki został przeniesiony z Parku Humboldta do Parku Granta i stanął w pobliżu Planetarium Adlera. Tym samym dołączył do innych pomników stojących nad jeziorem Michigan – Mikołaja Kopernika i czeskiego bohatera Karela Havlicka Borovsky’ego. Do dziś trzeciomajowa parada konstytucyjna w Chicago jest największą polską paradą poza granicami Polski. W roku 2015 paradujący nieśli baner z napisem „Dwie Ojczyzny, Jedno Serce”, który znakomicie oddaje esencję uroczystych polonijnych parad, które od ponad 100 lat na stałe wpisały się w charakter Wietrznego Miasta. Dominik Pacyga Opracowanie i tłumaczenie: Grzegorz Dziedzic Dominik A. Pacyga Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.   Na zdjęciu: Rok 1915. Parada polonijna wzdłuż ulicy Division pod pomnik Tadeusza Kościuszki w Parku Humboldta, gdzie odbył się wiec z udziałem Heleny i Ignacego Jana Paderewskich fot.Muzeum Polskie w Ameryce