Ewa Malcher
W Gdyni – polskim mieście portowym – powstało pierwsze w kraju muzeum poświęcone historii polskiej emigracji. Zrealizowano go w sercu portu morskiego, w odrestaurowanym, zabytkowym gmachu Dworca Morskiego, z którego przez dziesięciolecia wypływały polskie transatlantyki, także w kierunku Ameryki. Muzeum Emigracji opowiada o historii polskiej emigracji od XIX wieku aż po dziś. Tej misji służy nie tylko należącą do najnowocześniejszych w Polsce, multimedialna ekspozycja stała, ale także bogaty program działań kulturalnych, badawczych i edukacyjnych. Jedno z takich działań ma listopadzie swoją odsłonę w stanie Michigan – w miejscowości Hamtramck, której migracyjna historia warta jest szerszego przedstawienia zarówno w Polsce jak i Ameryce.
To niewielkie miasto stanowi swoisty tygiel narodowości, kultur i tradycji. To także unikalna enklawa Polonii, w której przez dziesiątki lat osoby polskiego pochodzenia stanowiły większość mieszkańców, angażując się w życie kulturalne, polityczne oraz społeczne miasta. Szczególna rola przypadła tu polskim emigrantom na początku XX wieku – zamieszkana w większości przez niemieckich osadników rolnicza miejscowość w przeciągu zaledwie dziecięciu lat (1910-1920) zamieniła się w tętniące życiem przemysłowe miasteczko. Motorem tak dynamicznego rozwoju stało się ulokowanie w mieście fabryki samochodów Braci Dodge, w której niemal wszyscy zatrudnieni robotnicy pochodzili z Polski. Przez lata Hamtramck stało się doskonałym przykładem polsko-amerykańskiej kultury.
Jeszcze w latach 70. XX wieku 9 na 10 mieszkańców miasta było Polakami – dziś prawie 3,5 tysiąca osób polskiego pochodzenia to zaledwie 14,5 procenta populacji miasta. Na ich miejsce napływają nowe grupy etniczne, w szczególności pochodzące z krajów arabskich. Położone blisko Detroit Hamtramck znalazło się w zasięgu zmian społecznych i gospodarczych jakie dotknęły legendarne Motor City, gdzie załamanie przemysłu samochodowego stało się symbolem końca amerykańskiego snu. Mimo przemian ekonomicznych i demograficznych wciąż żywe są tu polskie tradycje, ulice noszą swojsko brzmiące nazwy a przestrzeń miasta budują polskie kościoły, szyldy, pomniki.
Ten szczególny charakter Hamtramck stanowił inspirację dla projektu Muzeum Emigracji - „Oblicza Polonii: mieszkańcy Hamtramck”. Składa się na niego seria 30 wywiadów biograficznych z osobami polskiego pochodzenia oraz kolekcja artystycznych ujęć fotograficznych miasta i jego mieszkańców. Badania dla Muzeum Emigracji przeprowadziła dr Anna Muller z Uniwersytetu Michigan-Dearborn, autorem zdjęć jest polski fotograf - Tomek Zerek.
Zdjęcia, wzbogacone wywiadami tworzą wystawę, która opowiada o dzisiejszym Hamtramck i stawia pytania na temat dynamiki polskiej tożsamości a także ekspansji kultury arabskiej w tym prowincjonalnym, a jednocześnie multikulturowym miasteczku: Hamtramck ma w sobie coś ze szkatułkowej struktury, bo gdy wysiadamy z samochodu, otwierają się przed nami drzwi prowadzące do niewidocznych przestrzeni mieszkań, ludzi i kultur – fragmentów światów przywiezionych ze sobą w walizkach, głowach i sercach. Mieszkańcy Hamtramck twierdzą, że są jedną z pięciu najbardziej zróżnicowanych społeczności na globie. Nie wiem czy to prawda, ale jest tu co najmniej kilkanaście narodowości, kilka religii. – opowiada Tomek Zerek, autor fotografii.
Współpracująca z nim badaczka, dr Anna Muller tak podsumowuje pracę przy projekcie: Bardzo dużo zaskoczeń. Historia tego miasta jest niesamowicie bogata. Kilka razy dziennie w głowie przerabiałam rozdziały potencjalnej książki. Ta Polonia jest zupełnie inna, inna np. niż Polonia w Chicago. Wspólnota Hamtramck była zbudowana przez robotników. To była bardzo biedna, słabo wykształcona społeczność, która przyczyniła się do budowania związków zawodowych w tym rejonie, budowała relacje pomiędzy pracownikami i pracodawcą, wpływała na twarz amerykańskiego kapitalizmu, w miejscu, gdzie ten kapitalizm się intensywnie rozwijał.
Wernisaż wystawy „Oblicza Polonii: Mieszkańcy Hamtramck”odbędzie się 12 listopada o godzinie 18.00 w Muzeum Historycznym w Hamtramck. Zdjęcia i wypowiedzi mieszkańców przedstawiają różnorodne emigracyjne historie – emigrantów zarobkowych, weteranów wojennych, emigrantów solidarnościowych. Wywiady odkrywają też zmiany w polskiej tożsamości, jakie przeżywają Polacy w drugim, trzecim pokoleniu, często nie posługujący się już językiem polskim. Przez pryzmat ich opowieści poznajemy małą, polską społeczność, która zmaga się z wyzwaniami, z jakimi mierzyć się mogą polscy emigranci pod każdą szerokością geograficzną. Wystawa ma jeszcze dodatkową, wartą uwagi warstwę – w Hamtramck niezwykle ciekawie zazębiają się polsko-katolickie wpływy z kulturą Wschodu i Południa. Zmienia się etniczna tkanka miasta, polskość powoli ustępuje miejsca kulturze arabskiej i Islamowi. Właśnie ten wątek wielkiej zmiany społecznej szczególnie zajął fotografa, Tomka Zerka, autora koncepcji wystawy. Fotografie portretują miasto pełne inspirujących kontrastów, oddolnych inicjatyw społecznych i kreatywnych przedsięwzięć integrujących mieszkańców.
Wystawie towarzyszy bogaty programem wydarzeń, które odbywają się w Bibliotece Miejskiej oraz w Muzeum Historycznym w Hamtramck. W programie wykłady historyczne, warsztaty tworzenia domowych archiwów historii mówionej, warsztaty familijne a także prezentacja fotografa Tomka Zerka przedstawiająca zdjęcia miasta i jego rodzinnych historii zrobione przez młodych mieszkańców Hamtramck. Pełen program już wkrótce opublikujemy na naszej stronie internetowej.
Organizatorem projektu jest Miasto Gdynia w partnerstwie z Muzeum Emigracji w Gdyni. Projekt współfinansowany jest ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej. Amerykańskimi partnerami projektu są PIAST Institute, Biblioteka Miejska w Hamtramck, Muzeum Historyczne w Hamtramck.
PROGRAM PROJEKTU
OBLICZA POLONII: Mieszkańcy Hamtramck
WYWIADY │WYSTAWA │WYKŁADY │WARSZTATY│PROJEKCJE
12-14 listopada 2014 │Hamtramck – Biblioteka Miejska w Hamtramck, Muzeum Historyczne w Hamtramck
WERNISAŻ WYSTAWY “OBLICZA POLONII: MIESZKAŃCY HAMTRAMCK”
(FACES OF THE POLISH DIASPORA: PEOPLE OF HAMTRAMCK)
12 listopada │czwartek
Muzeum Historyczne w Hamtramck
godz. 18.00
Wystawa prezentuje efekty pracy fotografa Tomka Zerka i badaczki Anny Muller, którzy w sierpniu 2015 roku prowadzili działania wśród mieszkańców Hamtramck. Istotą ich pracy było udokumentowanie życia osób polskich pochodzenia, z którymi przeprowadzone zostały wywiady biograficzne. Dokumentacja fotograficzna objęła zarówno przedstawicieli Polonii, jak i współczesne Hamtramck i jego mieszkańców. Wernisaż odbędzie w Muzeum Historycznym w Hamtramck - najważniejszym ośrodku gromadzącym obiekty świadczące o historii miasta i ważnym centrum integrującym mieszkańców. Ekspozycja została podzielona na trzy części, a jej głównym elementem będą portrety mieszkańców polskiego pochodzenia oraz prywatne przestrzenie i wnętrza mieszkalne, noszące znaki przywiązania do polskiej tradycji i symboliki. Zdjęciom towarzyszyć będą ich wypowiedzi, które zapisane zostały w formie wywiadów w nurcie historii mówionej przeprowadzonych współpracującej z fotografem badaczce dr Annie Muller.
Kolejne części wystawy poświęcone zostaną współczesnemu Hamtramck i jego mieszkańcom, a także zmianom, które zachodzą w mieście pod wpływem współistnienia obok siebie odmiennych kultur i narodowości. Fotografie portretują miasto pełne inspirujących kontrastów, oddolnych inicjatyw społecznych i kreatywnych przedsięwzięć integrujących mieszkańców.
Wystawa będzie prezentowana w Muzeum Historycznym w Hamtramck od 12 listopada 2015 r. Natomiast w Polsce, wystawa będzie się odbywać w Muzeum Emigracji w Gdyni od 5 grudnia do końca roku 2015.
dr Anna Muller – doktor nauk historycznych Uniwersytetu w Indianie, Bloomington. Od 2013 pracuje jako adiunkt na Uniwersytecie Michigan-Dearborn, w nowo utworzonej katedrze Studiów Polskich oraz Polski-Amerykańskich (Padzieski Chair of Polish Studies).
Tomasz Zerek – polski fotograf, nauczyciel, kurator. Żyje i pracuje w Trójmieście. Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu. Swoje prace prezentował między innymi: Muzeum Harn w Gainesville Floryda USA, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Galeria Fotohof Salzburg Austria, Festiwal Fotografii Kowno Litwa, Muzeum Blekinge Karlskrona Szwecja, Galeria Stylo Oslo Norwegia. Jest kierownikiem Sekcji Fotografii w Zespole Szkół Plastycznych w Gdyni.
WYKŁADY
„Emigracja: Doświadczenia Polaków” (Emigration: The Polish Experience)
Thaddeus C. Radzilowski, Prezes Instytutu “Piast”
12 listopada | czwartek
Muzeum Historyczne w Hamtramck
Godz. 18.30
Wykład obejmie główne aspekty emigracji z Polski do Stanów Zjednoczonych na przestrzeni dwóch ostatnich wieków, widzianej przez pryzmat doświadczeń Polaków zamieszkałych w Hamtramck i okolicach Detroit. Skupi się również na motywach, którymi kierowali się emigranci, terenach, z których przybywali, społecznościach i instytucjach, które stworzyli w Ameryce oraz na ich powiązaniach z krajem ojczystym.
Dr Thaddeus C. Radzilowski posiada tytuł doktora Uniwersytetu Michigan i jest ekspertem w dziedzinie Rosji, Polski oraz Europy Centralnej, a także migracji z tychże terenów. Wykładowca kolegiów i uniwersytetów w Michigan, Ohio i Minnesocie oraz dyrektor Centrum Badań nad Historią Imigracji Uniwersytetu w Minnesocie. Jest autorem ponad 100 monografii, artykułów, rozdziałów książek, rozpraw naukowych oraz kilku opracowań zbiorowych. Obecnie pełni funkcję Prezydenta Instytutu Piast - centrum badań nad sprawami Polski i Polonii Amerykańskiej, który współzałożył w roku 2003 wraz z Virginią Skrzyniarz, a także wykłada na Uniwersytecie Michigan-Dearborn. Laureat wielu odznaczeń i nagród, m.in. Nagrody Haimana przyznawanej przez Polsko-Amerykańskie Stowarzyszenie Historyków za wybitny wkład w badania nad historią Polonii Amerykańskiej oraz wyróżnienia Lech Walesa Media Award za promowanie historii i kultury polskiej poprzez programy edukacyjne i nagrody. Wykładał w wielu miejscach w Stanach Zjednoczonych, Europie i Kanadzie.
„Jak Polacy odmienili Hamtramck” (How Poles transformed Hamtramck)
Greg Kowalski, Dyrektor Muzeum Historii Hamtramck
12 listopada | czwartek
Muzeum Historyczne w Hamtramck. 19.0
Godz. 19.3019.00
Głównym tematem prelekcji będzie rola jaką odegrali Polacy na przestrzeni zaledwie dziesięciu lat (1910-1920) w przemianie Hamtramck z niemieckiej osady rolniczej w duże miasto o charakterze przemysłowym, zamieszkane głównie przez Polaków. Omówione zostaną społeczne, ekonomiczne oraz polityczne konsekwencje tej dramatycznej przemiany, kiedy to Polacy podjęli próbę przejęcia wszelkich form władzy z rąk niemieckich osadników. To chwilami przejmująca historia miasta absolutnie nieprzygotowanego na bolesną transformację, której doświadczyło.
Greg Kowalski urodził się w Hamtramck w Szpitalu Św. Franciszka i spędził tu całe swoje życie. Pracuje w mediach od ponad 40 lat, między innymi jako redaktor Hamtramck Citizen Newspaper i Birmingham Eccentric, jest również autorem kilku książek o Hamtramck. Od roku 1998 pełni funkcję prezesa Komisji Historycznej Hamtramck i jest współzałożycielem nowego Muzeum Historycznego Miasta Hamtramck.
WARSZTATY
„Warsztaty historii mówionej” (Oral history lessons)
Anna Muller
14 listopada | sobota
Muzeum Historyczne w Hamtramck
Godz. 15.00
Celem warsztatów będzie zainspirowanie do tworzenia domowych archiwów historii mówionej. Uczestnicy poznają definicję wywiadu biograficznego („oral history”) oraz techniki przeprowadzania wywiadów. Dzięki wiedzy i umiejętnościom zdobytym podczas warsztatów będą mogli samodzielnie poznawać i dokumentować historię swojej rodziny.
„Dawno, dawno temu w Polsce – polskie baśnie” (Once upon a time in Poland - Polish fairy tales)
Joan Bittner
13 listopada | piątek
Biblioteka Miejska w Hamtramck
Godz. 16.00
Podróż przez Polską Krainę Baśni i Legend dla dzieci i rodziców. Jeśli jesteś dzieckiem w wieku od lat 4 do 100, spędź z nami popołudnie w towarzystwie Rycerzy, Smoków i Księżniczek. Polskie Baśnie i Legendy zaprezentuje Joan Bittner z Centrum Sztuki Polskiej. Po prezentacji – mini warsztaty artystyczne oraz degustacja polskich cukierków.
PREZENTACJA I WYSTAWA POWARSZTATOWA Moje własne Hamtramck (My own Hamtramck)
Tomasz Zerek
13 listopada | piątek
Biblioteka Publiczna w Hamtramck
Godz. 17.00
Podczas warsztatów w organizowanych w sierpniu młodzi mieszkańcy miasta otrzymali jednorazowe aparaty fotograficzne z prośbą o pokazanie swojej wizji miasta Hamtramck: swojego domu, rodziny, najbliższego otoczenia. Uczestnicy zostali przeszkoleni przez fotografa, jak najlepiej dokumentować dzieje swojej rodziny i miasta. Wykonane podczas warsztatów fotografie składają się na instalację artystyczną, prezentowaną w Bibliotece Publicznej w Hamtramck
DZIENNIK ZWIĄZKOWY jest oficjalnym patronem medialnym projektu "Oblicza Polonii", organizowanego przez MUZEUM EMIGRACJI.
