Reklama

Zaburzenie eksplozywne – nagły, niekontrolowany gniew

Patryk ma 27 lat i od dziecka zmaga się z nagłymi, niekontrolowanymi wybuchami gniewu. Już w szkole podstawowej miał problemy – drobne konflikty kończyły się krzykiem, rzucaniem przedmiotami, a czasem nawet bójkami. W dorosłym życiu impulsywność utrudniała mu pracę i relacje. Zrywał znajomości po jednej kłótni, a w pracy często wdawał się w spory z przełożonymi.

Reklama

Katarzyna Pilewicz
02/06/2025 05:00 PM

Zaburzenie eksplozywne – nagły, niekontrolowany gniew

Autor: Adobe Stock

Pewnego dnia, po kolejnej awanturze z dziewczyną, która chciała od niego odejść, zdał sobie sprawę, że musi coś zmienić. Zgłosił się na terapię poznawczo-behawioralną, gdzie nauczył się rozpoznawać pierwsze oznaki narastającej złości. Zaczął stosować techniki relaksacyjne, unikać alkoholu i regularnie ćwiczyć. Nie było łatwo, ale stopniowo jego ataki stawały się rzadsze, a on sam zaczął lepiej panować nad emocjami. Choć wciąż miewa trudne momenty, Patryk wie, że nie jest skazany na swoje impulsy. Pracuje nad sobą i buduje życie, w którym gniew nie kontroluje już jego decyzji.

Reklama

Ubezpieczenie zdrowotne dla seniorów Medicare

Czym jest zaburzenie eksplozywne (Intermittent Explosive Disorder)?

Intermittent Explosive Disorder (IED) to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się nawracającymi, impulsywnymi wybuchami gniewu lub agresji, które są nieadekwatne do sytuacji. Osoby z tym zaburzeniem mają trudności z kontrolowaniem swoich reakcji, co może prowadzić do agresji werbalnej (krzyki i groźby) lub fizycznej (przemoc, niszczenie mienia). Ataki gniewu są zwykle krótkotrwałe, bo trwają kilka minut i pojawiają się nagle, często bez wcześniejszych oznak frustracji. Po wybuchu osoba może odczuwać wyrzuty sumienia, wstyd lub smutek.

Jak rozpoznać objawy zaburzenia eksplozywnego?

Osoby z zaburzeniem eksplozywnym nie wybuchają gniewem celowo, na przykład w celu manipulacji innymi ludźmi, lecz reakcja jest poza ich świadomą kontrolą. Do objawów należą nagłe, niekontrolowane wybuchy złości, często sprowokowane drobnymi sytuacjami. Wybuchy te są intensywne, ale nie planowane. Do najgorszych zalicza się krzyki, groźby, rzucanie przedmiotami i ataki fizyczne. Intensywność gniewu jest znacznie większa niż wywołująca go sytuacja. Po wybuchu u osoby z tym zaburzeniem następuje poczucie ulgi, ale również wstyd i wyrzuty sumienia.

Przyczyny powstania zaburzenia

Nie ma jednej konkretnej przyczyny, ale uważa się, że jest ono wynikiem kombinacji czynników. Z biologicznej strony przyczyną mogą być zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu, szczególnie w obszarach odpowiedzialnych za kontrolę impulsów (np. kora przedczołowa, układ limbiczny). Skłonność do impulsywności i agresji może być dziedziczna, ale również wyuczona doświadczeniami z dzieciństwa pełnego przemocy, kiedy rodzic sam nie potrafił przekazać dziecku stabilnego wzorca radzenia sobie z emocjami, a szczególnie ze złością. Zaburzenie eksplozywne może współwystępować z depresją, zaburzeniami lękowymi, ADHD lub PTSD. Diagnozę stawia się na podstawie kryteriów zawartych w DSM-5 (klasyfikacji zaburzeń psychicznych). Aby rozpoznać zaburzenie muszą być spełnione następujące warunki: wybuchy gniewu muszą być nawracające (co najmniej kilka razy w roku), nieproporcjonalne do sytuacji oraz niezwiązane z innymi schorzeniami psychicznymi lub używkami.

Jak sobie radzić?

Nie zawsze można zapobiec wystąpieniu zaburzenia eksplozywnego, ale odpowiednia edukacja emocjonalna, nauka radzenia sobie ze stresem i agresją oraz wczesna interwencja mogą pomóc ograniczyć nasilenie objawów. Radzenie sobie z Intermittent Explosive Disorder (IED) wymaga świadomego wysiłku, terapii i praktyki technik samoregulacji. Oto kilka skutecznych strategii, które mogą pomóc w kontrolowaniu wybuchów gniewu i poprawie jakości życia:

1. Świadomość i samoobserwacja. Monitoruj swoje reakcje, zwracaj uwagę na sytuacje, które wywołują wybuchy złości. Prowadzenie dziennika emocji może pomóc w identyfikacji wzorców. Naucz się rozpoznawać sygnały ostrzegawcze – mogą to być napięcie mięśni, przyspieszony oddech, kołatanie serca czy nagły przypływ irytacji.

2. Techniki zarządzania gniewem:
• Technika STOP – Zatrzymaj się (S), weź kilka głębokich oddechów (T), obserwuj swoje emocje (O), podejmij racjonalną decyzję (P).
• Liczenie do 10 – Prosta, ale skuteczna metoda na zyskanie kilku sekund na opanowanie emocji.
• Głębokie oddychanie – Oddychanie przeponowe (powolne, głębokie wdechy i wydechy) może pomóc obniżyć napięcie.
• Techniki relaksacyjne –Medytacja, joga, progresywna relaksacja mięśni mogą zmniejszyć ogólny poziom stresu.

3. Zmiana sposobu myślenia. Zamiast „To jest nie do zniesienia!”, spróbuj „To trudne, ale mogę sobie z tym poradzić”. Unikaj też myślenia w kategoriach wszystko albo nic.

4. Budowanie zdrowych nawyków. Regularna aktywność fizyczna, ćwiczenia pomagają rozładować napięcie i regulować emocje. Dbaj o sen, niewyspanie zwiększa podatność na impulsywność i agresję. Unikaj alkoholu i substancji psychoaktywnych, one mogą nasilać impulsywne reakcje.

5. Trening umiejętności społecznych. Komunikacja asertywna, czyli umiejętność wyrażania swoich emocji i potrzeb w sposób stanowczy, ale nieagresywny, a także ćwiczenie empatii, czyli próba spojrzenia na sytuację z perspektywy innych może zmniejszyć skłonność do wybuchów gniewu.

6. Sporządź plan awaryjny na wybuch gniewu. Jeśli czujesz, że tracisz kontrolę, wyjdź z pomieszczenia i daj sobie czas na ochłonięcie. Zamiast reagować impulsywnie, daj sobie 10–15 minut przerwy na uspokojenie się. Zajmij ręce i umysł, rysowanie, pisanie lub zajmowanie się czymś manualnym może pomóc odwrócić uwagę od gniewu.

Radzenie sobie z zaburzeniem eksplozywnym wymaga systematycznej pracy nad sobą. Kluczowe jest uświadomienie sobie problemu, wdrożenie technik zarządzania gniewem oraz – w razie potrzeby – skorzystanie z pomocy specjalistów. Nawet jeśli zmiany nie nastąpią od razu, cierpliwość i konsekwencja mogą znacząco poprawić jakość życia.

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC

doktor psychologii i specjalista od uzależnień. Ukończyła Adler University w Chicago w dziedzinie psychologii klinicznej. Doktorat obroniła w Walden University zajmując się wpływem psychologii pozytywnej na poprawę stanu psychiki człowieka. Autorka licznych publikacji popularnonaukowych w dziedzinie psychologii i higieny psychicznej w amerykańskim wydaniu Magazynu „Polonia” i w “Dzienniku Związkowym” w Chicago. Prowadzi swoją klinikę w trzech lokalizacjach na przedmieściach Chicago, gdzie prowadzi psychoterapię dla młodzieży oraz dorosłych z problemami natury psychologicznej, pomagając w powrocie do wyższej jakości życia.