Ewangelia Mateusza
Najwcześniejszy zapis o Gwieździe Betlejemskiej pochodzi z Ewangelii według św. Mateusza (2,1-12), jedynej księdze Nowego Testamentu, która o niej wspomina. Według tej relacji tajemniczy mędrcy ze Wschodu – często utożsamiani z trzema królami, magami a nawet astrologami – zobaczyli „gwiazdę na Wschodzie”, która wskazywała im drogę do Betlejem. Wierzyli, że jej pojawienie się zwiastuje narodziny króla Żydów.
Mędrcy podążali za gwiazdą, która „zatrzymała się” nad miejscem narodzin Jezusa. Dla wielu chrześcijan to znak, że była ona zjawiskiem nadprzyrodzonym a nie fenomenem astronomicznym. Nie tylko wskazywała drogę, ale miała znaczenie symboliczne – była wypełnieniem starotestamentowego proroctwa z Księgi Liczb (24,17), w którym Balaam powiedział: „Wzejdzie gwiazda z Jakuba, a berło powstanie z Izraela”.
Mędrcy byli prawdopodobnie uczonymi i astrologami z Persji lub Babilonii, dla których ruchy gwiazd i planet miały głębokie znaczenie. Ich wiedza o niebie, połączona z oczekiwaniem na Mesjasza, mogła sprawić, że zwrócili uwagę na niezwykłe zjawisko na nocnym niebie i odczytali je jako zapowiedź rychłego spełnienia się proroctwa. Dlatego wyruszyli w podróż.
W chrześcijaństwie Gwiazda Betlejemska jest symbolem Bożej interwencji w dzieje świata. Oznacza światło i nadzieję, prowadzące ludzi do Jezusa Chrystusa, który dla chrześcijan jest „światłością świata”. W średniowieczu Gwiazda Betlejemska była postrzegana jako znak triumfu Chrystusa nad ciemnością grzechu. Uważano ją również za boski cud – jednorazowe wydarzenie, które nie ma naukowego wyjaśnienia. Interpretowana była jako dowód boskiego planu, w którym nawet niebo służy jako narzędzie dla objawienia.
Z czasem w kulturze popularnej utrwaliły się legendy, że gwiazda ta była niezwykle jasna, niemal oślepiająca. W ikonografii chrześcijańskiej przedstawiano ją jako wielopromienną gwiazdę, czasem z anielskim światłem lub wręcz w towarzystwie niebiańskich postaci.
Dociekania naukowe
Badania nad Gwiazdą Betlejemską sięgają czasów starożytnych. Pytanie o to, czy zjawisko opisane w Biblii było rzeczywiste, fascynowało m.in. średniowiecznych teologów, astronomów renesansowych i współczesnych naukowców. Jednym z najczęściej rozważanych wyjaśnień jest teoria koniunkcji, czyli bliskiego zbliżenia na niebie dwóch lub więcej planet, co mogło wyglądać jak bardzo jasny punkt.
W 7 roku p.n.e. doszło do niezwykłego zjawiska – Jowisz i Saturn spotkały się w gwiazdozbiorze Ryb aż trzy razy w ciągu 12 miesięcy. Johannes Kepler w XVII wieku zauważył, że taka koniunkcja mogła być interpretowana przez starożytnych astrologów jako znak narodzin wielkiego władcy. Dodatkowo w tradycji astrologicznej Ryby były związane z Izraelem, co mogło jeszcze wzmocnić jej znaczenie. Taka koniunkcja była zjawiskiem niezwykle rzadkim. Ponadto w kulturach Mezopotamii Jowisz symbolizował władzę królewską, a Saturn – Żydów. To właśnie mogło skłonić mędrców do wyruszenia w podróż na spotkanie z nowo narodzonym Mesjaszem.
Inna hipoteza zakłada, że Gwiazda Betlejemska mogła być eksplozją supernowej – gwałtownym wybuchem masywnej gwiazdy, który pozostawia po sobie jasny punkt światła na niebie widoczny przez tygodnie, a nawet miesiące. Starożytne chińskie kroniki wspominają o „gwiazdach nowo pojawionych” w latach 5-4 p.n.e., co teoretycznie mogłoby pasować do daty narodzin Jezusa. Jednak brak innych zapisów astronomicznych lub dowodów w postaci pozostałości supernowej z tamtego okresu sprawia, że teoria ta pozostaje w sferze domysłów.
Kolejna hipoteza mówi, że Gwiazda Betlejemska tak naprawdę była kometą. Komety od wieków były uważane za zwiastuny ważnych wydarzeń. Kometa Halleya przelatywała w pobliżu Ziemi w 12 roku p.n.e., jednak ta data wydaje się zbyt odległa, by odpowiadać narodzinom Jezusa. Ale możliwe, że mędrcy widzieli inną, mniej znaną kometę.
Poza tym kometa ma także znaczenie symboliczne – jej świetlisty „ogon” mógł przypominać promienie światła prowadzące do Betlejem. Stąd w wielu obrazach i szopkach gwiazda ma właśnie formę komety.
Niektórzy badacze twierdzą, że Gwiazda Betlejemska mogła być efektem rzadkiego zjawiska atmosferycznego lub optycznego, które sprawiło, że jedna z gwiazd lub planet wydawała się wyjątkowo jasna. Mogła to być na przykład nova, czyli zjawisko, w którym gwiazda nagle jaśnieje, a potem stopniowo gaśnie. Być może mędrcy widzieli taką gwiazdę i uznali ją za znak. Choć nie ma bezpośrednich dowodów na to, że nova wystąpiła w czasie narodzin Jezusa, jest to jedna z możliwych teorii.
Są wreszcie i sugestie, że Gwiazda Betlejemska mogła nie być fizycznym zjawiskiem, lecz metaforycznym opisem boskiego światła. Mędrcy ze Wschodu, którzy byli zarówno astrologami, jak i mistykami, mogli odczytać z konstelacji znaczenie narodzin króla, a samo zjawisko zostało opisane w sposób symboliczny.
Nieodgadniona tajemnica
Mimo naukowych dociekań i licznych interpretacji, Gwiazda Betlejemska wciąż pozostaje tajemnicą. Czy była cudownym zjawiskiem, czy naturalnym fenomenem – nie ma to większego znaczenia dla jej symbolicznej wartości. Dla milionów ludzi na całym świecie jest przede wszystkim znakiem nadziei i światła, które prowadzi przez mrok.
Każdego roku w wigilię Bożego Narodzenia, gdy na nocnym niebie pojawia się pierwsza gwiazdka, przypominamy sobie o tej, która według tradycji wskazała drogę do najważniejszego wydarzenia w historii chrześcijaństwa. Może właśnie w tym tkwi jej prawdziwy cud – w zdolności do inspirowania i jednoczenia ludzi w duchu radości i miłości.
Monika Pawlak
