Anatomia narcyza

Potrafi oczarować od pierwszego wejrzenia. Dostosuje się do obrazu idealnego kochanka, bo wie, co chcesz w nim widzieć. Ma wdzięk i charyzmę, odnosi sukcesy albo przynajmniej robi takie wrażenie. Jest mistrzem manipulacji, zrobi wszystko, by zrealizować swój cel. Potrzebuje uwagi i podziwu. Znasz kogoś takiego, kto po pewnym czasie znajomości oczekuje od ciebie okazywania admiracji, kto myśli, że jest lepszy, piękniejszy, mądrzejszy niż inni, a przy najdrobniejszym objawie krytyki wpada w szał? Te cechy w wielkim skrócie pozwolą ci rozpoznać osobowość narcystyczną.

Korzenie zaburzenia osobowości narcystycznej

Osobowość narcystyczna istnieje na kontinuum. Można mieć kilka cech charakterystycznych lub pełną gamę, w najjaskrawszej ich wersji. Mówimy wówczas o zaburzeniu osobowości. Pełny narcyzm jest chorobą psychiczną zakorzenioną w zaburzonej tożsamości i braku poczucia własnej wartości, które wynika z doświadczeń wczesnego dzieciństwa, głównie z niestałego przywiązania do opiekunów w okresie niemowlęcym i dzieciństwie. Już u dziecka mogą występować predyspozycje genetyczne do narcystycznych mechanizmów obronnych, które aktywują się pod wpływem niekorzystnych doświadczeń w środowisku.

Przyglądając się bliżej osobowości narcystycznej, znajdujemy cechy, które określają narcyza jednym wyrażeniem – „jestem wyjątkowy”:

1. Pretensjonalne poczucie własnej ważności, wyolbrzymianie osiągnięć i talentów2. Marzenia o nieograniczonej władzy, sukcesie lub idealnej miłości3. Brak empatii dla uczuć i potrzeb innych osób4. Wymagania nadmiernego podziwu5. Uznanie dla prestiżu6. Roszczeniowość wobec spełnienia własnych życzeń7. Wykorzystywanie innych dla osiągnięcia swoich celów8. Zazdrość i zawiść wobec innych lub przeświadczenie, że inni są zawistni9. Arogancja

Świat współczesnych narcyzów

Narcyzm wydaje się kwitnąć w świecie selfies, facebookowych rewelacji na temat tego, co kto zjadł, jak się ubrał, gdzie pojechał i na co zachorował. Wzrasta nasze uwielbienie do krótkoterminowych celebrytów, obserwowanie każdej dziedziny ich życia, naśladowanie ich. Mamy coraz większą potrzebę wystawiania się na piedestał publicznego zachwytu i liczenia lajków na portalach społecznościowych, co daje pożywkę próżności i samozadowoleniu. Nie jest to jednak jeszcze narcyzm. To jest tylko pożywka dla nowych narcyzów.

W psychologicznej terminologii ludzie z osobowością narcystyczną nie są wiedzeni głęboką potrzebą miłości do siebie – oni kochają swój wyidealizowany, pretensjonalny obraz siebie. Kochają nadmuchaną wizję samego sobie, bo nie są w stanie zaakceptować czy nawet dotrzeć do swoich prawdziwych uczuć i uznać swoją niepewność i brak poczucia bezpieczeństwa. Za wszelką cenę podtrzymują swoją urojoną wielkość i wspaniałość.

Zachowania narcyza są ukierunkowane na siebie, aroganckie w myśleniu i zachowaniu, cechuje je zupełny brak empatii i zrozumienia dla innych i nadmierna potrzeba bycia podziwianym. To ludzie zarozumiali, samolubni, wymagający, protekcjonalni i manipulacyjni. Bardzo rzadko udaje im się zmienić swoje zachowanie, bo nie potrafią spojrzeć w głąb siebie, by uznać, że coś jednak nie gra w ich osobowości. W zamian winią innych za wszystko. Nie uznają najmniejszego krytycyzmu, zwrócenia uwagi, niedostosowania się do ich wymagań, niezgodności w opinii – reagują na to tak, jakby byli atakowani osobiście. Wobec tych zachowań ich najbliżsi wolą po prostu poddać się niż narażać na ich chłód i awantury.

Życie z narcyzem

Narcyz potrafi być – i zawsze jest na początku znajomości – czarujący i urzekający. Jest mistrzem w kreowaniu swojego powierzchownego wizerunku, bo wyczuwa, co chcemy w nim widzieć. Bardzo łatwo łapie ofiary w swoją precyzyjną sieć. Ale twoje potrzeby nie będą spełnione – narcyz nie szuka partnera, on pragnie posłusznego wielbiciela. Jedyną wartością, jaką dla niego jesteś, to twoje pochwały na jego temat. Nic więcej się nie liczy, włączając w to twoje uczucia i pragnienia. Zwróć uwagę, jak narcyz traktuje innych – jeśli kłamie, manipuluje, rani, wyzywa – to możesz być pewna, że to samo spotka ciebie. Nie daj się ponieść fantazji, że jesteś inna i będziesz z nim szczęśliwa.

Bardzo ważne, żebyś widziała narcyza takim, jakim jest, a nie takim, jakim byś chciała, żeby był. Przestań go usprawiedliwiać, jest całkowicie odpowiedzialny za swoje zachowanie, nie daj się zwieść jego atakom, że wszystko jest twoją winą. Narcyz jest odpowiedzialny za siebie – rani cię, bo tak chce. W rzeczywistości narcyz jest bardzo oporny na zmiany, ze względu na znikomą świadomość siebie, więc mała jest szansa na to, że kiedykolwiek będzie lepiej. To od ciebie, osoby zdrowej i świadomej siebie, należy podjęcie decyzji, czy chcesz zatracać się w urojeniach narcyza czy raczej skupisz się na tym, co ty chcesz osiągnąć w życiu.

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC