„Survivors: Warsaw under Nazi Occupation” – żywa historia okupowanej stolicy widziana z perspektywy polskiej inteligencji

Polski Instytut Kultury i Badań w Orchard Lake Schools w Orchard Lake (w stanie Michigan), zorganizował w piątek, 16 lutego wieczór „Poznaj autora”. Wzięła w nim udział Jadwiga Biskupska, która zaprezentowała swoją książkę „Survivors: Warsaw under Nazi Occupation”.

Autorka jest profesorem historii wojskowości na Sam Houston State University w Huntsville w Teksasie. Uzyskała stopień doktora historii na Uniwersytecie Yale. Zajmuje się przemocą, działaniami wojennymi i nacjonalizmem w XX-wiecznej Europie Środkowej. Jej książka, „Survivors: Warsaw under Nazi Occupation”, została opublikowana nakładem Cambridge University Press.

Dyskusja, poprzedzona wykładem prof. Biskupskiej, obejmowała tematykę jej książki, ze szczególnym uwzględnieniem roli inteligencji w ruchu oporu w Warszawie podczas okupacji hitlerowskiej. Autorka wykazała się nie tylko umiejętnościami prelegenta, ale również głębokim zaangażowaniem w poruszaną tematykę, zapewniając uczestnikom okazję do refleksji nad oporem i determinacją mieszkańców Warszawy podczas jednego z najciemniejszych rozdziałów XX wieku.

„Napisałam książkę o Polsce pod okupacją hitlerowską, ale często spędzam czas, rozmawiając szerzej o drugiej wojnie światowej, o niemieckim nazizmie i Holokauście. Jest to naprawdę cenne, aby móc o tym mówić w kontekście historii Polski i polskiego katolicyzmu” – powiedziała autorka, dodając, że pracę nad książką zaczęła wiele lat temu podczas pisania pracy doktorskiej.

„Myślę, że po latach odpowiedziałam na większość pytań, które zadałam jako doktorantka. Co zrobiła warszawska inteligencja, która była celem nazistowskich Niemiec jako elita? Kim byli ci ludzie? Co udało im się osiągnąć? Co uważała za możliwe? Jak to się miało do wcześniejszych okresów w historii Polski? Jak to się splatało z zagładą Żydów w Polsce?” – zaznaczyła.

Autorka zastanawiała się też nad tym, jak przedstawić to amerykańskiej publiczności, która wiedziała co nieco o drugiej wojnie światowej, o Hitlerze i Auschwitz. Przytoczyła coroczne ankiety Muzeum Holokaustu w Stanach Zjednoczonych, z których wynika, że młodzi Amerykanie nie wiedzą wiele na temat Holokaustu. Nie wiedzą, że Polska była domem dla największej społeczności żydowskiej na świecie. Prawie trzy miliony obywateli polskich w II RP było Żydami, którzy stanowili niezwykle dynamiczną i ważną część polskiego życia narodowego i kulturalnego. „To właśnie chciałam wyjaśnić i myślę, że udało mi się to osiągnąć” – podkreśliła.

„Survivors: Warsaw under Occupation” opowiada wstrząsającą historię życia w Warszawie pod okupacją. Autorka śledzi, jak nazistowskie Niemcy, celując w inteligencję, postanowiły rozmontować naród i państwo polskie w celu uzyskania długoterminowej dominacji. W dziewięciu rozdziałach, opartych na różnorodnych materiałach źródłowych w języku polskim, niemieckim i angielskim, książka śledzi wysiłki nazistów mające na celu zabicie i „neutralizowanie” polskiej inteligencji.

Wyjaśniając pojęcie „inteligencja”, autorka zaznaczyła, że ma na myśli grupę ludzi, którzy myślą o sobie jako o Polakach, w większości mówią i piszą po polsku.
„To ludzie, którzy uważają się za Polaków nawet wtedy, gdy nie było to korzystne. Inteligencja to w istocie wspólnota ludzi, którzy wciąż wierzą w ideę Polski i podtrzymują polską kulturę. To nie jest grupa konsensusu, to nie są ludzie, którzy mają jeden program polityczny. To ludzie, którzy czytają Mickiewicza swoim dzieciom, ale też ludzie, którzy walczą między sobą o to, co to znaczy być Polakiem, jaka powinna być przyszłość” – dodała.

Książka jest żywą historią okupowanej przez Niemców Warszawy, widzianej z perspektywy polskiej inteligencji. Na szczególną uwagę zasługuje wrażliwy sposób, w jaki Biskupska wydobywa różnorodne i charakterystyczne głosy inteligencji, która doświadczyła nazistowskich ludobójczych ataków, perypetii podziemnego ruchu oporu oraz tragicznych powstań – w getcie w kwietniu 1943 r. i warszawskiego w sierpniu 1944 r.

Opisuje też jeden z najwcześniejszych sprzeciwów, kiedy profesorowie i nauczyciele zaczynają reorganizować swoje zajęcia, przekształcając je w podziemną edukację, która, jej zdaniem, odniosła oszałamiający sukces podczas wojny.

„To fascynująca historia społeczeństwa próbującego przetrwać, aby myśleć o przyszłości, a także o to, by ludzie mogli zająć swoje dzieci i młodzież. A w ten projekt zaangażowana była ogromna liczba intelektualistów i nauczycieli” – podkreśliła.

W tym mrożącym krew w żyłach portrecie nazistowskiej okupacji Warszawy autorka odkrywa, jak polska inteligencja walczyła o zachowanie narodu za pośrednictwem swoich sieci w więzieniach i obozach koncentracyjnych, ruchów dysydenckich i zbrojnej opozycji. Jednocześnie ze współczuciem i jasnością ukazuje złożone wybory moralne, przed którymi stanęli Polacy, gdy nazistowskie wysiłki mające na celu podporządkowanie ich sobie przekształciły się w kampanię unicestwienia.

Dariusz Cisowski
[email protected]