Jola Plesiewicz
100-lecie Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej (SWAP) oraz pamięć o bohaterskich weteranach zostały uhonorowane okolicznościową wystawą w Muzeum Polskim w Ameryce.
Z okazji przypadającej w maju 2021 roku 100. rocznicy powstania Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP) Muzeum Polskie w Ameryce przygotowało czasową ekspozycję na ten temat.
Małgorzata Kot, dyrektor Muzeum Polskiego w Ameryce, zarekomendowała wystawę i poinformowała, że aby ją zwiedzić, należy sprawdzić aktualnie obowiązujące dni i godziny otwarcia muzeum. – Prezentowana w MPA wystawa powstała dzięki wsparciu Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Chicago. Jest to historyczne upamiętnienie tej ważnej rocznicy. Każda gablota opowiada o losach stowarzyszenia. Wydarzenie to projekt na rok 2021, ale z pewnością będziemy ją gościć do przyszłego roku. Nasi przewodnicy chętnie podzielą się z odwiedzającymi fachową wiedzą i z zapałem oprowadzą po wystawie – powiedziała dyrektor MPA.
Wystawa ukazuje historię Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej na ziemi amerykańskiej. Przypomnijmy, że Polonia amerykańska wniosła istotny wkład w odrodzenie niepodległego państwa polskiego, a ze Stanów Zjednoczonych i Kanady dostarczyła ponad 20 tysięcy ochotników do Armii Polskiej we Francji, popularnie zwanej Armią Błękitną. Około 14 i pół tysiąca z nich powróciło do Ameryki po zakończeniu walk o wolność Polski.
Po powrocie zmęczeni i schorowani weterani zaczęli tworzyć koła, które miały się wzajemnie wspierać. – Wszystko zaczęło się w Chicago, kiedy w 1920 roku kilku mężczyzn zdecydowało, że napiszą odezwę i zaczną się organizować w Związek Weteranów Armii Polskiej, i tak w zasadzie w 1920 roku w sierpniu powstała organizacja. Na pierwsze spotkanie przyszło 500 weteranów, spośród nich wielu się zapisało i zaczęli informować całą Amerykę, żeby organizować się w placówki. Od słowa do słowa zorganizowali pierwszy zjazd (red. w Cleveland) i właśnie dlatego w maju świętowaliśmy stulecie pierwszego zjazdu, tego związku, który tam otrzymał nazwę Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej – opowiadała Halina Misterka, kuratorka wystawy, kierownik Archiwum MPA w Chicago.
Na niezwykle interesującej wystawie zaprezentowano między innymi demobilizację, czy jednodniówki, które informują o tym, że założy się stowarzyszenie weteranów.
Dwie kolekcje to pamiątki weteranów, którzy służyli w Armii Polskiej we Francji, a pośród nich są te, które poświadczają ich demobilizację, otrzymane medale, książeczki wojskowe oraz akta zwalniające ich ze służby wojskowej.
Kolejna z bardzo ciekawych kolekcji to ta prezentująca typowe papiery rekrutacyjne, które znajdują się w archiwum MPA i składają się z trzech dokumentów: formy A, B i najcenniejszej C, zawierającej pełne dane osobowe, takie jak: zgłoszenie, adres, rodzina, zawód, data urodzenia.
Przy SWAP działały organizacje pomocnicze, na przykład Korpus Pomocniczy Pań, dlatego na wystawie mogliśmy obejrzeć nie tylko strój, w jakim panie nosiły się na wszelkiego rodzaju uroczystości, ale również pamiątkowe przywieszki zjazdowe ze wszystkich zjazdów, księgi protokołów i fotografie.
W tej gablocie dotyczącej stanów Illinois, Indiana i Wisconsin pamiątkowe eksponaty ilustrują wydarzenia organizowane przez Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej, a więc rocznice rozpoczęcia rekrutacji do Armii Polskiej i przywieszki temu towarzyszące.
Ciekawostką jest relacja o wycieczce do Polski w 1927 roku, na którą pojechało ponad tysiąc weteranów.
Ostatnia gablota prezentuje wizyty generała Józefa Hallera w Stanach Zjednoczonych, których celem było zbieranie funduszy na potrzeby Armii Polskiej. Najbardziej znamienne spośród wizyty były te, które odbyły się w 1923 i 1934 roku.
W tej samej gablocie jest sprawozdanie finansowe Funduszu Inwalidzkiego I.J. Paderewskiego zapoczątkowanego w 1926 roku, kiedy z pomocą weteranom przyszedł wielki polski patriota, dyplomata i światowej sławy pianista Ignacy Jan Paderewski, który w 1926 roku w Chicago zagrał koncert i dochód z tego koncertu w kwocie 10 tysięcy dolarów przekazał SWAP-owi, zapoczątkowując w ten sposób fundusz inwalidzki nazwany jego imieniem.
Andrzej Janczak, komendant Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej Placówki numer 90 w Chicago, zwiedził już ekspozycję. – Bardzo pozytywnie odebrałem wystawę poświęconą SWAP w Muzeum Polskim w Ameryce. Jest to bardzo ważne, aby upamiętnić weteranów. W Chicago były punkty rekrutacyjne. Pamiętamy o Polakach z Ameryki, którzy polegli na polu chwały. Wielu weteranów powróciło do Ameryki. Czcimy tych Hallerczyków. Weterani są pochowani między innymi na Cmentarzu Zmartwychwstania Pańskiego (Resurrection Catholic Cemetery) w Justice, na Wojciechowie w Niles – opowiadał komendant Janczak.
Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej zostało założone w 1921 roku, z inicjatywy żołnierzy Armii Polskiej we Francji (tak zwanej Błękitnej Armii) z okresu I wojny światowej. Jest to najstarsza polska organizacja kombatancka na świecie. Głównym celem działalności stowarzyszenia było niesienie pomocy inwalidom wojennym i bezrobotnym weteranom mieszkającym w Stanach Zjednoczonych po I wojnie światowej, a także podtrzymywanie polskości na obczyźnie.
Tekst: Jola Plesiewicz
Zdjęcia: Dariusz Piłka
