Samo orzeczenie rozwodu między małżonkami nie powoduje podziału w zakresie wspólnie posiadanego majątku, co oznacza, iż byli małżonkowie mimo orzeczonego rozwodu są nadal współwłaścicielami mieszkania nabytego w trakcie związku małżeńskiego, a środki pieniężne zgromadzone w trakcie małżeństwa (tj. aż do uprawomocnienia się wyroku rozwodowego) na ich rachunkach bankowych (choćby osobnych, jak również tych prowadzonych za granicą) nadal stanowią ich wspólną własność.
Sytuacja ta może okazać się problematyczna zwłaszcza, gdy jeden z byłych małżonków przebywa na stałe za granicą. Należy bowiem pamiętać, iż okoliczność życia w rozłące, z uwagi na wyjazd za granicę, nie wyłącza przepisów o współwłasności łącznej małżonków, a ewentualne postępowanie sądowe w przedmiocie podziału majątku wspólnego w niektórych sytuacjach będzie musiało zostać przeprowadzone przed sądem polskim.
Najłatwiejszą metodą dokonania podziału majątku wspólnego jest zawarcie porozumienia regulującego sprawy majątkowe; niestety do tego potrzebna jest zgoda byłych małżonków. W przypadku braku porozumienia stron, aby móc uregulować kwestie majątkowe byłych małżonków konieczne jest przeprowadzenie postępowania o podział majątku wspólnego. W przypadku, gdy podział majątku dotyczy nieruchomości położonych na terenie Polski, sądem wyłącznie właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd polski (nawet w przypadku, gdy oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania za granicą), który orzeka zgodnie z prawem polskim.
Jak zapewne wszystkim wiadomo, udziały w majątku wspólnym małżonków są równe. Jednak zgodnie z prawem polskim, na wniosek jednego z małżonków, sąd może także rozstrzygać w kwestii ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jednego z małżonków podlegają zwrotowi.
Ponieważ ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków stanowi sytuację wyjątkową, musi ona zostać uzasadniona ważnymi powodami oraz wynikać z różnego stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego. Jednym z powodów żądania nierównych udziałów może być okoliczność otrzymywania przez jednego z małżonków znacznie większych dochodów. Należy jednak pamiętać, iż w przypadku, gdy jedno z małżonków nie pracuje zawodowo, ale zajmuje się domem i dziećmi, jego wkład z tego tytułu jest równy pracy zawodowej.
A co się dzieje w przypadku, gdy były małżonek podczas naszej nieobecności w kraju, zbył bezprawnie przed przeprowadzeniem postępowania o podział majątku wspólnego rzeczy wchodzące w jego skład? W takiej sytuacji sąd powinien uwzględnić je w podziale majątku, biorąc pod uwagę ich stan z chwili ustania wspólności ustawowej (czyli z dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego), zaś ich wartość – według wartości rynkowej z chwili podziału.
W sytuacji, gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności ustawowej wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku osobistego jednego z nich, rozliczeniu podlegają nakłady, których wartość określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu (według cen rynkowych z czasu jego budowy), a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych z chwili podziału majątku wspólnego.
Co istotne w postępowaniu o podział majątku wspólnego – poza rozliczeniem nakładów i wydatków z majątku wspólnego na majątek osobisty i odwrotnie w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej, następuje także rozliczenie nakładów i wydatków dokonanych przez każde z byłych już małżonków od rozwodu do chwili podziału majątku wspólnego.
W przypadku osób zamieszkałych za granicą do przeprowadzenia postępowania o podział majątku wspólnego przed sądem polskim wystarczy, że ustanowią oni pełnomocnika do reprezentowania ich w tym postępowaniu. Osobiste stawiennictwo przed sądem polskim nie jest konieczne, a ewentualne przesłuchanie byłego małżonka w charakterze strony może odbyć się za pośrednictwem konsulatu Rzeczypospolitej Polskiej właściwego dla miejsca zamieszkania byłego małżonka.
Ewa Malcher
