Marsjańskie plaże
Zhurong został wysłany w okolice tzw. Utopia Planitia. Podczas gdy wcześniejsze odkrycia, takie jak sieci dolin i skały osadowe, sugerowały, że na Czerwonej Planecie kiedyś płynęły rzeki, wśród naukowców toczyła się debata na temat tego, czy były tam również oceany. Teraz naukowcy twierdzą, że mają nowe dowody na poparcie takiej teorii, po odkryciu dawnych plaż na Marsie.
Doktor Benjamin Cardenas z Penn State University oraz jego zespół opublikowali wyniki swoich dociekań w piśmie „Proceedings of the National Academy of Sciences”. Autorzy artykułu twierdzą, że wyniki uzyskane z północnych nizin Marsa są podobne do tych uzyskanych na liniach brzegowych na Ziemi: oba wskazują, że materiał podpowierzchniowy jest pochylony – i pod podobnym kątem – w kierunku nizinnym lub oceanicznym.
Naukowcy twierdzą, że marsjańska plaża zmieniała swoje położenie. Cardenas twierdzi, że implikacje tego zjawiska są ekscytujące: „To prosta struktura, ale sugeruje, że musiały być jakieś przypływy, musiały być fale, musiała być pobliska rzeka, dostarczająca osadu, i wszystkie te rzeczy musiały być aktywne przez dłuższy czas”. Chociaż badacze zauważyli, że pochylone struktury „plażowe” mogą wynikać z innych rodzajów aktywności, to jednak żadna alternatywa nie wyjaśnia danych. „Wykluczamy wulkany, rzeki i wydmy nawiewane przez wiatr. Wszystkie te zjawiska są dość powszechne na Marsie, ale odkryta struktura po prostu do nich nie pasuje” – powiedział Cardenas.
Dodał, że odkrycie to ma duże znaczenie dla zrozumienia, czy możliwe było życie na Marsie: „Plaża to punkt kontaktowy między płytką wodą, powietrzem i lądem. Uważa się, że to właśnie w takich środowiskach życie na Ziemi pojawiło się po raz pierwszy i myślę, że byłoby to świetne miejsce do wysłania kolejnej misji w celu znalezienia śladów dawnego życia”. Chociaż marsjańska linia brzegowa mogła być piaszczysta, podobieństwa do plaż na Ziemi są ograniczone: nie tylko brakowałoby palm i mew, ale prawdopodobnie byłoby wtedy dość chłodno. Innymi słowy, wczasy na Marsie sprzed miliardów lat nadal nie wchodziłyby w rachubę.
Sekrety Czerwonej Planety
Mars od wieków fascynuje ludzkość swoją czerwoną barwą, tajemniczą atmosferą i możliwością istnienia życia w przeszłości. Starożytni astronomowie dostrzegali jego charakterystyczny czerwony kolor i rejestrowali ruchy planety po niebie. W XIX wieku włoski astronom Giovanni Schiaparelli opisał tajemnicze „kanały” na powierzchni Marsa, co wywołało spekulacje o istnieniu tam inteligentnych cywilizacji.
Pierwsze bezpośrednie badania rozpoczęły się w XX wieku wraz z misjami kosmicznymi. W 1965 roku amerykańska sonda Mariner 4 przesłała pierwsze zdjęcia powierzchni Marsa, ujawniając surowy, pustynny krajobraz, pozbawiony widocznych śladów życia. W kolejnych dekadach misje takie jak Viking 1 i 2 (1976), Pathfinder (1997), Spirit i Opportunity (2004), Curiosity (2012) oraz Perseverance (2021) dostarczyły znacznie więcej informacji o geologii, atmosferze i potencjalnych śladach dawnego życia na Marsie.
Największym przełomem było odkrycie przez łaziki agencji NASA dowodów na istnienie dawnych jezior, minerałów osadowych oraz metanu w atmosferze – gazu, który na Ziemi jest często związany z aktywnością biologiczną. Misja chińskiego łazika Zhurong dostarczyła dodatkowych informacji, gdyż pojazd ten dokonał po raz pierwszy badań głębinowych.
Historia Marsa obejmuje miliardy lat ewolucji, począwszy od formowania się układu planetarnego, przez okres intensywnej aktywności geologicznej, aż po obecne eksploracje kosmiczne. Planeta uformowała się około 4,6 miliarda lat temu, w tym samym czasie co reszta Układu Słonecznego. Na początku swojej historii Mars posiadał aktywne jądro, które generowało pole magnetyczne. Jednak z czasem, prawdopodobnie w ciągu pierwszego miliarda lat, aktywność ta osłabła, a pole magnetyczne zanikło. Utrata pola magnetycznego miała katastrofalne skutki dla atmosfery planety – wiatr słoneczny stopniowo ją niszczył, prowadząc do dramatycznych zmian klimatycznych.
Misja załogowa na Marsie?
Wczesny Mars był znacznie cieplejszy i wilgotniejszy niż dzisiaj. Ślady starożytnych rzek, jezior i oceanów sugerują, że miliardy lat temu planeta posiadała obfite zasoby wody w stanie ciekłym. Dowodem na to są koryta wyschniętych rzek, osady w dawnych deltach oraz liczne minerały powstałe w wyniku interakcji wody ze skałami, a teraz dodatkowo ślady plaż. Naukowcy szacują, że woda mogła występować na powierzchni Marsa przez około miliard lat, zanim atmosfera stała się zbyt rzadka.
Nie jest jasne, jak długo panowały na planecie warunki sprzyjające życiu, ale badania marsjańskich skał wskazują, że przynajmniej w niektórych okresach istniały odpowiednie środowiska do powstawania mikroorganizmów. Mars zaczął tracić swoją atmosferę przed ponad 3 miliardami lat. Wraz ze spadkiem ciśnienia atmosferycznego woda na powierzchni planety zaczęła parować i uciekać w przestrzeń kosmiczną, a temperatura gwałtownie się obniżyła.
Dziś atmosfera planety składa się głównie z dwutlenku węgla (95%) i jest bardzo rzadka – jej ciśnienie stanowi mniej niż 1% ciśnienia atmosferycznego na Ziemi. W takich warunkach woda w stanie ciekłym nie może istnieć na powierzchni planety przez dłuższy czas, co oznacza, że Mars jest obecnie miejscem suchym i zimnym, z temperaturami spadającymi nawet do –140°C na biegunach.
Ostatnie badania sugerują, że choć Mars jest obecnie geologicznie „martwy”, to w przeszłości doświadczył intensywnej aktywności wulkanicznej. Możliwe, że w niektórych miejscach pod powierzchnią wciąż istnieją rezerwuary stopionej magmy. Na planecie tej znajduje się największy wulkan w Układzie Słonecznym – Olympus Mons, który wznosi się na wysokość 22 kilometrów. Wulkan ten oraz inne duże formacje, takie jak Tharsis Montes, są dowodem na dawną aktywność wulkaniczną. Największy system kanionów w Układzie Słonecznym, Valles Marineris, również świadczy o dynamicznej przeszłości geologicznej Marsa. Powstał on prawdopodobnie wskutek pęknięcia skorupy planety, spowodowanego ruchami tektonicznymi.
Obecnie plany eksploracji Marsa obejmują zarówno misje bezzałogowe, jak i przyszłe załogowe podróże. NASA, SpaceX oraz inne agencje kosmiczne pracują nad projektami, które mogłyby umożliwić pierwszą ludzką misję na Marsa w latach 30. XXI wieku. Elon Musk, założyciel SpaceX, wielokrotnie podkreślał, że jego celem jest kolonizacja Marsa i uczynienie ludzkości gatunkiem międzyplanetarnym. Planuje on wykorzystanie rakiety Starship do transportu ludzi i sprzętu na Marsa, co mogłoby rozpocząć nową erę eksploracji kosmosu. Są to jednak plany mocno przyszłościowe.
Krzysztof M. Kucharski
