Joanna Marszałek
Odwołane zajęcia szkolne, przerwy w pracy, zatłoczone autostrady i zaskakujące tłumy w małych, na co dzień spokojnych miasteczkach. Taki scenariusz rozegra się w najbliższy poniedziałek, 8 kwietnia na wielu obszarach Stanów Zjednoczonych, w tym na południu Illinois, gdzie będziemy mieć do czynienia z niecodziennym zjawiskiem astronomicznym – zaćmieniem Słońca. W Chicago będzie je można obserwować tylko częściowo, zaś całkowite zaćmienie – już w oddalonym o 6 godzin Carbondale na południu Illinois, choć są obawy, że przeszkodzi zła pogoda. Na następne całkowite zaćmienie Słońca w USA przyjdzie nam poczekać 20 lat.
W poniedziałek, 8 kwietnia w Meksyku, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie nastąpi całkowite zaćmienie Słońca. Dla miłośników astronomii będzie ono prawdziwą gratką, m.in. ze względu na jego długość. Faza całkowitego zaćmienia potrwa ok. 4,5 minuty w Meksyku, w USA nieco krócej i będzie się skracała w drodze do Kanady, gdzie wyniesie 3,5 minuty.
Co to jest zaćmienie?
Zaćmienie następuje, kiedy Księżyc w nowiu znajduje się dokładnie między Ziemią a Słońcem w prostej linii, zasłaniając całkowicie lub częściowo tarczę Słońca. Zjawisko będzie najbardziej spektakularne w miejscowościach położonych w pasie całkowitego zaćmienia. W miastach oddalonych od tego pasa, w tym Chicago, zaćmienie widoczne będzie jako częściowe.
W tym roku ścieżka całkowitego zaćmienia rozpocznie się na Oceanie Spokojnym w okolicach wysp Kiribati. Kilka minut po godzinie 12 lokalnego czasu będzie można obserwować je z terytorium Meksyku, a następnie przejdzie w kierunku północno-wschodnim przez Stany Zjednoczone i Kanadę. Po 1.30 pm pojawi się nad Teksasem, a potem w kolejnych stanach USA, m.in. Oklahomie, Arkansas, Missouri, Kentucky, Illinois, Indianie, Ohio, Pensylwanii, stanie Nowy Jork, Vermont i Maine. Następnie będzie widoczne wzdłuż granicy z Kanadą.
Dokładny pas zaćmienia można znaleźć m.in. na stronach NASA: https://science.nasa.gov/eclipses/future-eclipses/eclipse-2024/where-when/.
Gdzie w Illinois?
Pas zaćmienia Słońca 2024 przetnie południe Illinois i będzie widoczne w tym stanie na długości 128 mil. Zaćmienie wejdzie do Illinois, przekraczając granicę ze stanem Missouri, na południowy zachód od Carbondale. Przebiegać będzie wzdłuż ukośnej linii przecinającej Fairfield i opuści Illinois w Mount Carmel o 2.06 pm.
Największym miastem w Illinois, które leży na ścieżce zaćmienia, jest Carbondale na południu stanu. Niebiańskie widowisko rozpocznie się tam około 1.59 pm, a zakończy około 2.03 pm.
Chicago znajdzie się w maksymalnym punkcie w strefie zaćmienia, kiedy Księżyc zakryje 94 proc. powierzchni Słońca.
Miejscowości, które leżą na ścieżce całkowitego zaćmienia, od miesięcy przygotowują się do tego historycznego wydarzenia. Wiele miejscowości w rejonie Midwestu organizuje festiwale i koncerty już w weekend poprzedzający zaćmienie.
Zamknięte szkoły
Według stanowej rady edukacji, Illinois State Board of Education, ponad 70 okręgów szkolnych odwołuje zajęcia w dniu zaćmienia Słońca. Ma to związek z tłumami turystów spodziewanych w miejscowościach na trasie zaćmienia oraz zwiększonym ruchem na drogach. Wiele szkół chce również umożliwić rodzinom wspólne uczestnictwo w tym rzadkim, jedynym w swoim rodzaju wydarzeniu.
Stanowe władze ds. edukacji nie zalecają szkołom przechodzenia tego dnia na nauczanie zdalne, które – ich zdaniem – zarezerwowane jest na sytuacje awaryjne i nieprzewidywalne.
Kampus Southern Illinois University w Carbondale już po raz drugi będzie gospodarzem wielkiego festiwalu zaćmienia Słońca. Ostatnie miało miejsce w tym samym miejscu w 2017 r. Szkoły podstawowe i średnie w Carbondale będą zamknięte 8 kwietnia. Zajęcia na uniwersytecie będą odwołane tego dnia. Budynki i biura na terenie kampusu pozostaną otwarte, z wyjątkiem czasu zaćmienia, kiedy mogą być zamknięte tymczasowo.
Niektóre okręgi w południowym Illinois zapowiedziały wcześniejsze zakończenie zajęć lekcyjnych.
Okręgi szkolne w innych częściach Midwestu, jak w Indianie czy Ohio, również zapowiedziały odwołanie zajęć lub przejście na nauczanie zdalne.
Chicagowski okręg szkolny, Chicago Public Schools (CPS) nie wydał wytycznych dotyczących tego wydarzenia, lecz niektóre szkoły, jak np. liceum Lane Tech, organizują oglądanie zaćmienia w ramach zajęć lekcyjnych.
Podróże w czasie zaćmienia
Według stanowego departamentu transportu (Illinois Department of Transportation, IDOT) do 200 tys. osób uda się w podróż do najlepszego obszaru widokowego w południowym Illinois, do którego dostęp umożliwi autostrada 57 (biegnąca z Chicago aż na samo południe Illinois). Przez środek pasa całkowitego zaćmienia przebiega droga US-45. Dostęp do tego obszaru umożliwiają również drogi międzystanowe Illinois 1 oraz autostrady 64 i 70.
Na wszystkich drogach w regionie Carbondale spodziewany jest zwiększony ruch przez cały weekend, a także w poniedziałek po południu po zaćmieniu.
IDOT zapewnia, że koordynuje wraz z innymi agencjami sprawny dostęp kierowców do najlepszych punktów obserwacyjnych i pomoże z objazdami, wskazówkami itp.
IDOT przypomina kierowcom podróżującym w czasie zaćmienia o włączeniu długich świateł – mimo pory w środku dnia zrobi się ciemno. Kierowcy, których zaćmienie zastanie w podróży, powinni powstrzymać się od pokusy robienia zdjęć, wideo czy ubierania okularów (zablokują one prawie całe widoczne światło) i obserwowania zjawiska podczas jazdy. Kierowcy nie powinni także zatrzymywać się na poboczu autostrady lub mostach, żeby zobaczyć zaćmienie.
Aby obserwować zaćmienie, należy zjechać z głównej drogi i zaparkować w bezpiecznym miejscu.
IDOT ostrzega także kierowców, że na poboczach dróg może być więcej pieszych.
Kierowcy, którzy w dniu zaćmienia zdecydują się na podróż, powinni mieć pełny bak, naładowany telefon oraz butelkowaną wodą.
Okulary i filtry
Osoby, które planują oglądanie zaćmienia na żywo, powinny pamiętać, że należy się do tego odpowiednio przygotować.
Według NASA, jedynym momentem, w którym można bezpiecznie oglądać zjawisko bez ochrony oczu, jest całkowite zaćmienie Słońca, czyli krótki okres, w którym Księżyc całkowicie zablokuje światło słoneczne.
W miejscach nieleżących na ścieżce całkowitego zaćmienia, gdzie Słońce będzie zakryte jedynie częściowo – w tym w Chicago i okolicach – do oglądania zaćmienia potrzebne są specjalne okulary. Nie wolno polegać na zwykłych okularach przeciwsłonecznych. Patrzenie bezpośrednio na słońce może trwale uszkodzić wzrok w ciągu paru sekund – ostrzegają eksperci.
Na rynku dostępne są specjalne okulary z certyfikowanym filtrem do obserwacji zaćmień Słońca. Eksperci sugerują, by zaopatrzyć się w okulary zatwierdzone przez American Astronomical Society, które na swojej stronie internetowej (eclipse.aas.org) opublikowało listę producentów oraz punktów, w których można kupić bezpieczne okulary i filtry, głównie producentów amerykańskich i niemieckich. AAS ostrzega przed okularami producentów pojawiających się w ostatniej chwili. Można też stosować filtry słoneczne z mylaru. Najbezpieczniejszą metodą jest jednak rzutowanie obrazu Słońca na ekran za pomocą np. lunety lub lornetki.
Okulary i filtry do oglądania zaćmienia będą dostępne za darmo dla osób, które zdecydują się oglądać zaćmienie na zewnątrz Planetarium Adlera w Chicago. Limitowana liczba okularów do oglądania zaćmienia dostępna jest też bezpłatnie w oddziałach Chicagowskich Bibliotek Publicznych.
Co z pogodą?
Zdaniem meteorologów, jeżeli w czasie poniedziałkowego zaćmienia będzie padać, rzadkie niebiańskie zjawisko może nie być tak spektakularne, jak wielu się spodziewa. Zaćmienie może być wówczas słabo widoczne, a niebo tylko lekko się przyciemnić. Jeżeli padać nie będzie, lecz niebo będzie zachmurzone – jak zakładają prognozy pogody – widoczność zaćmienia zależeć będzie od rodzaju chmur – wyjaśniają synoptycy. Niskie i gęste chmury praktycznie uniemożliwią widoczność.
Wczesne prognozy przewidywały gęste chmury i deszcz w dniu zaćmienia. Według National Weather Service, na dużej części pasa całkowitego zaćmienia mogą nastąpić burze, w tym nawet gwałtowne. Na południu Illinois przewidywane były opady, burze i pokrywa chmur na poziomie 30-40 proc.
Warto jednak zaznaczyć, że warunki pogodowe mogą się jeszcze zmienić przed zaćmieniem, a historia pokazuje, że w czasie samego zaćmienia niektóre chmury znikają. Naukowcy odkryli niedawno, że kłębiaste chmury w większości rozpraszają się, gdy zasłonięte jest tylko 15 proc. słońca. Dzieje się tak, ponieważ powierzchnia Ziemi ochładza się, gdy światło jest zablokowane, zmniejszając unoszenie się ciepłego powietrza niezbędne do formowania tego rodzaju chmur.
Transmisja na żywo
Poniedziałkowe zaćmienie Słońca obszernie transmitować będzie na żywo stacja NBC 5 Chicago na cały region Midwestu. Amerykańska agencja kosmiczna NASA będzie nadawać oficjalny przekaz z zaćmienia na swoim kanale YouTube. Całkowite zaćmienie z Carbondale transmitować będzie na YouTube Southern Illinois University, a także Adler Planetarium.
A co w Chicago?
W Chicago częściowe zaćmienie Słońca będzie miało miejsce od 12:51 do 3:22 pm, a szczyt (około 94 proc. całkowitego zaćmienia) osiągnie o 2:07 pm.
W dniu zaćmienia Adler Planetarium organizuje bezpłatne wydarzenie, które będzie miało miejsce na terenach wokół placówki (nie obejmuje wstępu do samego planetarium). W planach jest oglądanie zaćmienia przez teleskop na tarasie obserwacyjnym, zdjęcia – możliwe dzięki specjalnym teleskopom słonecznym z obrazem rzutowanym na ekran, bezpłatne okulary do oglądania zaćmienia i inne atrakcje. Wydarzenie odbędzie się przy dobrej pogodzie. Osoby z biletem wstępu mogą też zobaczyć tymczasową wystawę dotyczącą zaćmień, Chasing Eclipses, wziąć udział w zajęciach artystycznych i zakupić niepowtarzalne pamiątki z zaćmienia 2024.
Kiedy następne?
Jeszcze ciekawsze i dłuższe zaćmienie nastąpi w 2027 roku – będzie przechodziło przez północną część Afryki, łącznie z Egiptem. „Maksimum zaćmienia będzie widoczne w zasadzie na Nilu. Tam faza maksymalna zaćmienia będzie trwała aż 6,5 minuty” – zapowiada wicedyrektor Planetarium Śląskiego Damian Jabłeka.
Długość zaćmienia zależy od proporcji odległości Księżyca i Słońca od miejsca obserwacji. „Kiedy Księżyc jest najbliżej Ziemi, czyli na niebie, wydaje się największy, a Ziemia jest najdalej od Słońca, to wtedy będzie miał większą tarczę od tarczy słonecznej i będzie dłużej zakrywać gwiazdę” – opisuje Jabłeka.
Tegoroczne zaćmienie będzie również o tyle widowiskowe, że w momencie całkowitego przesłonięcia będzie można zobaczyć w zasadzie wszystkie dostrzegalne gołym okiem planety.
„Kiedy Słońce zostanie zakryte przez Księżyc, to po prawej stronie, na zachód od Słońca, będzie widoczna Wenus. Osiągnie wartość 4 magnitudo, czyli będzie bardzo jasnym punktem na niebie. Po drugiej stronie, dwa razy dalej niż Wenus, będzie Jowisz, świecący tylko trochę słabiej. W podobnej odległości co Jowisz, ale po stronie Wenus będą widoczne też Mars i Saturn – blisko siebie. W pobliżu widoczny będzie też Merkury” – opisuje Jabłeka w rozmowie z „Nauką w Polsce”.
Zaćmienia Słońca mogą wystąpić w momencie, gdy Księżyc znajdzie się pomiędzy Ziemią a Słońcem i przesłoni całkowicie lub częściowo tarczę słoneczną. W takiej konfiguracji Księżyc znajduje się w nowiu, ale nie przy każdym nowiu zachodzi zaćmienie, bowiem orbita naturalnego satelity Ziemi jest nieco nachylona względem płaszczyzny orbity naszej planety i Księżyc na niebie zwykle znajduje się nad albo pod tarczą słoneczną.
Zaćmienia całkowite są najbardziej widowiskowe, ale – niestety – są widoczne tylko w dość wąskim pasie o maksymalnej szerokości 270 km, przeciętnie jest to około 100 km. Dalej od niego widać już tylko zaćmienie częściowe.
Dla danego punktu na Ziemi zaćmienia całkowite są bardzo rzadkie. W Stanach Zjednoczonych ostatnie zaćmienie całkowite było widoczne w 2017 r., a następne po poniedziałkowym nastąpi w 2044 roku. W Polsce ostatnie zupełne zaćmienie widoczne było w 1954 r. (Suwałki, Sejny), a następne będzie dopiero w 2135 roku.
Joanna Marszałek
[email protected]
(wykorzystano fragmenty wiadomości PAP)
