Andrzej Baraniak
W przededniu Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu obchodzonego 27 stycznia – w rocznicę wyzwolenia niemieckiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau – w Illinois Holocaust Museum & Education Center wystawiona została opera pt. „Two Remain: Out of the Darkness”.
Libretto sztuki oparte jest na wspomnieniach Krystyny Żywulskiej spisanych w wydanej w 1946 roku książce jej autorstwa pt. „Przeżyłam Oświęcim”. Wspomnienia są wstrząsającym świadectwem pełnego udręczeń życia więźniów w hitlerowskim obozie zagłady Auschwitz-Birkenau.
Główna bohaterka urodziła się w 1914 roku jako Sonia Landau. W 1941 roku została wraz z rodziną przesiedlona do warszawskiego getta, gdzie przez miesiące doświadczała głodu i życia w strachu. Po ucieczce stamtąd działała w podziemiu jako Krystyna Żuławska. Po aresztowaniu w 1943 roku została osadzona w Oświęcimiu. Tam w ukryciu komponowała piosenki, żeby dodawać otuchy towarzyszkom obozowej niedoli. Pracowała, katalogując w magazynie rzeczy osobiste tysięcy uwięzionych, którzy następnie ginęli w komorach gazowych. Przed wyzwoleniem obozu przez żołnierzy Armii Czerwonej rozpoczęła się jego likwidacja. Z więźniów formowano kolumny marszowe i przy wielostopniowym mrozie ubranych jedynie w obozowe pasiaki pędzono w kierunku niemieckiej granicy. Krystyna Żywulska była uczestniczką tego marszu śmierci, z którego szczęśliwie udało się jej ratować ucieczką.
Wiele lat po wojnie dziennikarz poprosił Krystynę, żeby podzieliła się swoją historią, chcąc nagrać jej wspomnienia na taśmę. Pomagają jej duchy z przeszłości – Zosia, Edka, Mariola i jej wspomnienia z dzieciństwa. Przedstawiona przez nią – osobę zajmującą się zawodowo literaturą – relacja jest nie tylko pierwszym, ale i jednym z najbardziej wstrząsających i przemawiających do wyobraźni świadectw czasu unicestwiania milionów ludzi w komorach gazowych.
Operowy spektakl został zrealizowany i wystawiony przy współpracy Chicago College of Performing Arts i grupę śpiewaczek z Roosevelt University. W roli głównej wystąpiła sopranistka Andrea Jones. Partnerowały jej soprany – Kaleigh Watkins – Krysia oraz Tanya Landau – Mariola i mezzo-sopranistki: Alexis Neal – Zosia i Daniei Zhao – Edka. W roli narratorki, która wprowadziła widzów w temat sztuki, wystąpiła Dana Brown. Akompaniował Raphael Chou, a nad stroną muzyczną spektaklu czuwał dyrygent Aaron Hunt.
Po spektaklu odbył się panel z udziałem historyków uniwersyteckich. Dyskutowano o pracach związanych z wystawieniem tej jedynej w swoim rodzaju opery. Tematem dyskusji były także zagadnienia związane z potrzebą upamiętniania ofiar holokaustu i żydowskich buntów przeciw nazistom. W kwietniu obchodzona będzie 80. rocznica powstańczego zrywu żydowskich mieszkańców warszawskiego getta, którzy 19 kwietnia 1943 roku rozpoczęli powstanie. Akty nieposłuszeństwa wobec hitlerowców ze strony Żydów wybuchały także w innych miejscach Europy. W Belgii tego samego dnia co w Warszawie trzech członków ruchu oporu zatrzymało pociąg wiozący Żydów do Auschwitz. Części więźniów udało się zbiec. 120 z nich przeżyło wojnę. Powstańcze zrywy wybuchały także w obozach zagłady w Treblince i Sobiborze oraz getcie białostockim. Ten rok będzie czasem wspominania żydowskiego ruchu oporu.
– Nie wolno nam zapomnieć o 6 milionach kobiet, mężczyzn i dzieci narodowości żydowskiej oraz wszystkich innych ofiar, w tym setkach tysięcy Romów zamordowanych podczas Holokaustu – powiedziała z okazji Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen, podkreślając, że nie wolno światu milczeć, gdy dzieje się niesprawiedliwość, gdy dokonywane są masakry i mordy na ludności cywilnej. Powinniśmy piętnować antysemityzm i inne przejawy ograniczania swobód i wolności oraz wszelkie formy nienawiści i dyskryminacji – czy to ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, religię, przekonania, płeć, orientację seksualną, wiek, czy niepełnosprawność.
Obok muzeum i uniwersytetu w organizację chicagowskich obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu zaangażowane były Konsulaty Generalne Polski i Niemiec.
Tekst i zdjęcia: Andrzej Baraniak/NEWSRP
