Wraz z przyjęciem Koncepcji Strategicznej 2022 w lipcu tego roku w Madrycie, NATO wprowadziło również nowy plan działania w ramach Agendy 2030. Świat niesie ze sobą obecnie coraz większe wyzwania dla światowego bezpieczeństwa, a to oznacza konieczność podejmowania skutecznych działań w ramach przyjętych zobowiązań. W obliczu nieustającej konfrontacji sił rosyjskich i ukraińskich na terenach Ukrainy sojusznicy NATO nadal podtrzymują swoje zaangażowanie na rzecz utrzymania wolności i bezpieczeństwa wewnątrz Sojuszu. Niemniej jednak odradzanie się regionalnych napięć i konfliktów może ponownie podważyć solidarność sprzymierzonych państw.
Odkąd od 98. rocznicy zwycięstwa Turcji nad armią grecką dochodzi do intensyfikacji konfliktów słownych między historycznymi rywalami, Stany Zjednoczone i inne kraje członkowskie NATO zachowują czujność wobec możliwej eskalacji na Morzu Egejskim. To ostrzegło analityków o „ryzyku wpływu obecnego napięcia na interesy NATO, i to w momencie, gdy należy skoncentrować się na zagwarantowaniu jedności przeciwko Rosji wobec jej inwazji na Ukrainę”. Dodatkowo sytuacji towarzyszy wznowienie starć terytorialnych między oddziałami Armenii a siłami Azerbejdżanu wzdłuż granicy w pobliżu Górskiego Karabachu.
Rankiem w rocznicę zwycięstwa Turcji nad Grecją, oba kraje złożyły skargi do NATO na treść (Grecja) i późniejsze usunięcie (Turcja) tweeta Połączonego Dowództwa Wojsk Lądowych NATO (Allied Land Command, LANDCOM), w którym złożono gratulacje świętującemu państwu. Tym samym roszczenia terytorialne dotyczące Morza Egejskiego i przestrzeni powietrznej nad nim doprowadziły do powstania nowego punktu zapalnego. Pomimo tego, że dużo badań i analiz poświęcono możliwemu scenariuszowi, w którym te dwa kraje członkowskie NATO znajdują się w sytuacji konfrontacji wojennej, takie bezpośrednie starcie wydaje się raczej mało prawdopodobne. Jednak zmieniające się narracje i ogólny rozwój wydarzeń mogą sugerować coś innego, co wynika przede wszystkim z momentu i powodów, które doprowadziły do tak gwałtownego rozwoju wydarzeń. Początkowo większość rozmów o charakterze formalnym między Turcją a Grecją odbywała się za pośrednictwem mediów i oficjalnych kanałów, w których poszczególni urzędnicy państwowi wyrażali swoje stanowiska polityczne i militarne. Jako przykład można podać „wzrost napięcia w sobotę po tym, jak tureckie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wydało oświadczenie, w którym oskarżyło grecką straż przybrzeżną o ostrzelanie statku towarowego pływającego po wodach międzynarodowych na południowy zachód od tureckiej wyspy Bozcaada”. Choć nie ma informacji o jakichkolwiek rannych, jak oświadczył premier Grecji Kiriakos Mitsotakis, „ciągłe prowokacje” ze strony tureckich polityków „stanowią ogromny problem”. Już od dawna wiadomo, że narracje medialne odgrywają kluczową rolę przy okazji wielu wydarzeń – a ostatnie napięcia między Turcją a Grecją rozgrywają się w momencie, w którym NATO stara się jednoczyć przeciwko Rosji w obliczu jej ataku na Ukrainę. Poza tym media przedstawiają wznowiony front na Południowym Kaukazie jako początek nowej wojny.
Punkt zapalny wojny o Górski Karabach miał miejsce około północy 13 września, kiedy to „siły azerbejdżańskie ostrzelały oddziały Armenii w trzech miejscach wzdłuż granicy. Azerbejdżan poinformował, że reaguje na nagromadzenie armeńskich min i broni w pobliżu granicy”. Armenia odpowiedziała ogniem. Sytuacja ta rozgrywa się w czasie, gdy Armenia pozostaje nierozdzielnym sojusznikiem Rosji, a Azerbejdżan wkrótce stanie się dostawcą gazu dla Europy – zgodnie z porozumieniem podpisanym przez UE i ten kraj w lipcu 2022 roku.
Sytuacja związana ze światowym bezpieczeństwem ma szczególne znaczenie w czasach, gdy poziom napięć gwałtownie wzrasta. Coraz większe stają się również zależności między tymi nowymi konfliktami. O co zatem powinny w tym kontekście zadbać państwa członkowskie Sojuszu i Stany Zjednoczone?
NATO oraz jego sojusznicy skoncentrowali swoje wysiłki na powstrzymywaniu postępującego wkraczania sił rosyjskich na terytoria sojusznicze. Na przykład rząd turecki uzbroił Kijów w śmiercionośne drony, aby pomóc mu w obronie przed Moskwą. Powstrzymał się jednak „od przyłączenia się do zachodnich sankcji wymierzonych w osoby i firmy państwowe w Rosji, która jest największym źródłem gazu i ropy dla wartej 800 mld dolarów gospodarki tureckiej”. Jednocześnie Rosja pozostaje jednym z głównych (po Iraku) dostawców ropy dla Turcji – i to pomimo że rosyjska mediacja w 2020 roku zakończyła się zawieszeniem broni z przyznaniem Górskiego Karabachu Azerbejdżanowi.
Warto byłoby przeanalizować, jak w najbliższej przyszłości może wyglądać podział wpływów w regionie – jak wiadomo, obecnie główną rolę odgrywają sojusze i zaangażowanie. Rosja, która posiada bazę wojskową w Armenii, wysłała w 2020 roku tysiące żołnierzy sił pokojowych do regionu w ramach porozumienia mającego zakończyć wojnę, podczas której Azerbejdżan zdobył znaczne zdobycze terytorialne w Górskim Karabachu i jego okolicach. Turcja zaś wspiera Azerbejdżan zarówno politycznie, jak i militarnie. Stany Zjednoczone, Francja, a nawet Rosja „wezwały do zachowania umiaru po najbardziej krwawych walkach od czasu, gdy Armenia i Azerbejdżan toczyły sześciotygodniową wojnę o sporny obszar Górskiego Karabachu w 2020 roku”. Jednak efekt takiego działania niewiele mówi o wzajemnym porozumieniu czy nawet o roli USA w regionie. Mając to na uwadze, można zauważyć, że Turcja dąży do tego, żeby upiec dwie pieczenie na jednym ogniu – jednocześnie rozgrywa Rosję i Stany Zjednoczone przeciwko sobie. Jest to działanie, które zapewnia równowagę i pozwala Ankarze czuć się pewnie.
W tym kontekście Sojusz jako całość i USA samodzielnie powinny zwrócić uwagę na dwa strategiczne elementy. Pomimo tego, że prezydent Erdogan oświadczył bez ogródek we wtorek 6 września, że Turcja może „pewnej nocy nadejść niespodziewanie”, nie powinniśmy się spodziewać, że to rzeczywiście nastąpi. Dlatego też analizy strategiczne ukierunkowane są raczej na politykę energetyczną w regionie. Dla Turcji zaś sytuacja stała się okazją do ustabilizowania pozycji na arenie międzynarodowej. Oprócz tego, stanowiąc ważną gospodarczą deskę ratunku dla Moskwy, Turcja dwukrotnie wykazywała zachowania, które do tej pory nie były uznawane za niepokojące. W latach 2019–2020, a następnie ponownie w 2022 roku, ten należący do NATO kraj został wyrzucony z programu F-35 przez USA, a jej urzędnicy ds. obrony zostali objęci sankcjami po tym, jak Turcja kupiła system obrony przeciwrakietowej S-400 produkcji rosyjskiej. W efekcie Stany Zjednoczone ostro sprzeciwiły się wykorzystaniu rosyjskich systemów w ramach NATO i stwierdziły, że „stanowią one zagrożenie dla F-35”. Turcja utrzymuje, że S-400 mogą być używane niezależnie bez integracji z systemami NATO i dlatego nie stanowią zagrożenia. Przez analityków było to jednak długo postrzegane jako „potężne uderzenie we współpracę obronną między Waszyngtonem a Ankarą”.
Niezależnie od wszystkiego, to kwestie energetyczne staną się wkrótce kluczowe w rozwoju wydarzeń w regionie Morza Śródziemnego. Prezydent Erdogan zrobi wszystko, aby nie dopuścić do realizacji takiego projektu energetycznego na Morzu Egejskim, który nie uwzględniałby Turcji. Wydarzenia sprzed dwóch lat są dowodem na to, jak szybko może rozgorzeć długo tlący się spór na Morzu Śródziemnym. Z tego względu, oprócz konfliktu o terytoria, przedmiotem rozważań w najbliższej przyszłości będą napięcia związane z zasobami energetycznymi.
Katja-Elisabeth Herrmann
odbywa staż jako pracownik naukowy w Warsaw Institute. Posiada wykształcenie w dziedzinie spraw transatlantyckich nabyte w College of Europe (Warszawa) oraz Fletcher School of Law and Diplomacy na Tufts University. Ponadto Katja-Elisabeth posiada tytuł licencjata stosunków międzynarodowych i organizacji międzynarodowych, który połączyła z dyplomem z prawa międzynarodowego i europejskiego na Uniwersytecie w Groningen. Podczas studiów licencjackich jej głównym celem było zbadanie powiązania technologii i prawa w Unii Europejskiej. Niedawno otrzymała stypendium na rzecz polityki publicznej Fundacji Squire Patton Boggs w 2022 roku. W ramach programu stypendialnego jej badania poświęcone są istotnym tematom zainteresowania sprawami transatlantyckimi z perspektywy prawnej i politycznej.
Niniejszy artykuł powstał w ramach działalności społeczno-misyjnej polskiego think tanku Warsaw Institute. Jeśli cenicie Państwo przygotowane przez naszych ekspertów treści, apelujemy o wsparcie finansowe naszej działalności realizowanej na zasadzie non-profit. Do regularnych darczyńców przysyłamy bezpłatnie anglojęzyczny kwartalnik The Warsaw Institute Review.
Więcej informacji: www.warsawinstitute.org/support/
Darowizny można dokonać bezpośrednio na konta bankowe:
USD: PL 82 1020 4900 0000 8502 3060 4017
EUR: PL 85 1020 4900 0000 8902 3063 7814
GBP: PL 18 1020 4900 0000 8302 3069 6641
PLN : PL 41 1020 1097 0000 7202 0268 6152
SWIFT: BPKOPLPW
Dziękujemy!
Warsaw Institute to polski think tank zajmujący się geopolityką. Główne obszary badawcze to stosunki międzynarodowe, bezpieczeństwo energetyczne oraz obronność. Warsaw Institute wspiera Inicjatywę Trójmorza oraz stosunki transatlantyckie.
Warsaw Institute is a Polish think tank focusing on geopolitics. The main research areas are international relations, energy security and defense. The Warsaw Institute supports the Three Seas Initiative and transatlantic relations.
The US, NATO and the reemerging regional waves
With the adoption of its Strategic Concept of 2022 in July 2022 in Madrid, Spain, NATO introduced its new action plan under its 2030 Agenda. However, the reality across the world presents enhanced challenges in today’s critical security landscape suggesting that written commitments require effective actions. Amidst the continued confrontation between Russian and Ukrainian forces in Ukraine, NATO Allies continue to sustain their commitment to safeguarding the freedom and security along NATO lines.1 However, the reemergence of regional confrontations and disagreements might question the solidarity of the Allies once more.
Recently, as the historic rivals escalate their war of words that began on the morning of Türkiye’s 98th anniversary of Victory Day over Greece, the US and NATO members remain attentive to a possible escalation in the Aegean Sea. This has warned analysts about “the risk of current tension spilling into NATO business when there is a need to focus on unity against Russia amid its invasion of Ukraine.”2 Moreover, this comes accompanied by a revival of the territorial strive between Armenian troops and Azerbaijani forces along the border near Nagorno-Karabakh.
On the morning of Türkiye’s Victory Day over Greece, both countries lodged complaints with NATO about the content (Greece) and posterior deletion (Türkiye) of a tweet by NATO Allied Land Command (LANDCOM) congratulating the celebrating country. As such, the territorial and airspace claims in and over the Aegean Sea have witnessed a new spark between these NATO members. Despite much being studied and analysed about the possible scenario that two NATO member are in the middle of a belic confrontation, such direct scenery is rather unlikely. Notwithstanding, the revolving narratives and the overarching devolution of events is what suggests otherwise. In particular, two reasons explain this stand including the time and the means through which events have surged.
Initially, most of the official conversation has been undertaken through the media and official channels whereby the respective state official have expressed their political and military stands. For instance, “tensions escalated on Saturday after the Turkish interior ministry issued a statement accusing the Greek Coast Guard of firing at a cargo ship sailing in international waters southwest of the Turkish island of Bozcaada.”3 Although no injuries were reported, “the constant provocation” by Turkish politicians “is extremely problematic” said the Greek Prime Minister Kyriakos Mitsotakis.
It is well now by now that the narratives over the media have taken a central stage in many ocassion. The recent friction between Türkiye and Greece takes place as NATO focuses on displaying a united front against Russia amidst its occupation of Ukraine, the refreshed front in the South Caucasus is spoken and portrayed as the emergence of a new war by the media.
As a resurging prime example, the war over Nagorno-Karabakh witness a new point of ignition around midnight on the 13th of September, as “the Azerbaijani forces shelled Armenian troops at three locations along the border. Azerbaijan said it was responding to a buildup of Armenian landmines and weapons near the border.”4 Armenia fired back in retaliation. This is presented in a timely landscape as Armenia maintains itself as a solid Russian ally and on its part, Azerbaijan is soon to become Europe’s net gas supplier- recalling the Memorandum of Understanding signed between the EU and Azerbaijan in July 2022.5
Considering this particular security context is important in a time when tensions around the world spark at a speeded immediacy. Furthermore, the interrelation of conflict becomes even worthier to evaluate. So, what should the Alliance and the US look after?
NATO and its Allies have concentrated their efforts to deter the progressive advancement of Russian forces into allied territories. For instance, the Turkish government has armed Kyiv with deadly drones to help it defend itself against Moscow. However, it has refrained “from joining Western sanctions targeting individuals and state companies in Russia, the single largest source of gas and crude oil for Türkiye’s $800 billion economy.”6 On the one hand, Russia remains one of Türkiye’s main oil supplier after Iraq. Although the Russian mediation in 2020, concluded in a ceasefire granting Nagorno-Karabakh in favour of Azerbaijan.
How regional leverage might devolve in the near future is to be carefully analysed as Alliances and commitment have now a central role to play. Russia, which operates a military base in Armenia, sent thousands of peacekeepers to the region in 2020 as part of a deal to end a war during which Azerbaijan made significant territorial gains in and around Nagorno-Karabakh. Türkiye backs Azerbaijan politically and militarily. The United States, France, and even Russia, “called for restraint after the most deadly fighting since Armenia and Azerbaijan waged a six-week war over the disputed enclave of Nagorno-Karabakh in 2020.”7 However, the effect of such an action says little to nothing about a mutual agreement or even the role of the US in the region.
With this in mind, one can surely observe that Türkiye aims to keep a foot in both camps, playing Russia and the US off against each other- a balancing act that allows Türkiye to feel confortable with.
In this context, two strategic elements should be observed by the Alliance collectively and the US individually. Despite President Erdogan blatantly declaring on Tuesday the 6th of September that Türkiye could „come all of a sudden one night”, there is no expectation that this will materialize. Under this consideration, the strategic analysis is directed towards the energy politicy in the region. For Türkiye, this has become an opportunity to reassure Türkish standing in the world arena.
Furthermore, as an important economic lifeline to Moscow, Türkiye has displayed, on two occasions, behaviour that until now, was not considered preoccupying. Back in 2019-20208 and later again in 2022, NATO member Türkiye was kicked out of the F-35 programme by the US and its defence officials were sanctioned after it bought the Russian-made S-400 missile defence system. Accordingly, the US strongly objected to the use of Russian systems within NATO and said “it posed a threat to the F-35s. Turkey maintains the S-400s can be used independently without being integrated into NATO systems and therefore pose no risk.”9 However, this has been long percieved by analysist as a “huge blow to defense cooperation between Washington and Ankara”10
Notwithstanding, the energy question will soon become central in the devolution of events in the Mediterranean. As President Erdogan will do everything he can to prevent an energy project in the Aegean that does not include Turkey. The incident witnessed two years ago was evidence of how quickly the long-simmering conflict in the Mediterranean can ignite.11 As such, beyond a conflict over territories, the expectation for the near future will become one about energy resources.
Katja-Elisabeth Herrmann
works as a research fellow at the Warsaw Institute. She has a background in Transatlantic Affairs from the College of Europe (Warsaw, Poland) and the Fletcher School of Law and Diplomacy at Tufts University. Additionally, Katja-Elisabeth holds a BA in International Relations and International Organizations which she combined with a degree in International and European Law from the University of Groningen. During her undergraduate studies, her main focus explored the nexus between technology and law in the European Union. She has recently been awarded the Squire Patton Boggs Foundation public policy fellowship in 2022. As part of her work under the fellowship program, her research is devoted to relevant topics of transatlantic affairs interest from a legal and political perspective.
1 North Atlantic Treaty Organization, “Strategic Concept 2022”. Available at: <https://www.nato.int/strategic-concept/>.
2 Begum Donmez Ersoz, “Turkey-Greece Tensions Could Disrupt NATO Unity, Experts Warn” VOA News (September 10, 2022)
<https://www.voanews.com/a/turkey-greece-tensions-could-disrupt-nato-unity-experts-warn/6739413.html> Accessed September 2022.
3 Louise Guillot, “Greek PM: Turkey is increasing tensions, making ‘unacceptable’ comments” Politico (September 11, 2022) Available at: <https://www.politico.eu/article/greece-pm-turkey-is-increasing-tensions-making-unacceptable-comments/> Accessed September 2022.
4 Die Deutsche Welle “Armenia-Azerbaijan clashes: Almost 100 killed along border near Nagorno-Karabakh” (September 13, 2022) Available at: <https://www.dw.com/en/armenia-azerbaijan-clashes-dozens-killed-along-border-near-nagorno-karabakh/a-63098944>. Accessed September 2022.
5 Radio Free Europe “Azerbaijan Says Will Increase Gas Exports To Europe This Year By 30 Percent” (September 12, 2022) Available at: <https://www.rferl.org/a/azerbaijan-increase-eu-gas-exports/32029812.html> Accessed September 2022.
6 Bloomberg News “Russia, Turkey Spar Over Air-Defense Sale That US Opposes” (16 August 2022)
Available at: <https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-16/russia-turkey-spar-over-air-defense-sale-that-us-opposes?leadSource=uverify%20wall> Accessed September 2022.
7 Reuters News Service, “Putin calls for calm amid deadliest Azerbaijan-Armenia clashes since 2020 (Update 2)” Cyprus Mail (September 13, 2022) Available at: <https://cyprus-mail.com/2022/09/13/fresh-clashes-erupt-between-azerbaijan-armenia/> Accessed September 2022.
8 Aaron Mehta, “Turkey officially kicked out of F-35 program, costing US half a billion dollars” (July 17, 2019) Available at: <https://www.defensenews.com/air/2019/07/17/turkey-officially-kicked-out-of-f-35-program/> Accessed September 2022.
9 Aljazeera, “Erdogan: Turkey could buy more Russian S-400s despite US warnings” (26 Sep 2021). Available at: <https://www.aljazeera.com/news/2021/9/26/erdogan-turkey-could-buy-more-russian-s-400s-despite-us-warnings> Accessed September 2022.
10 Begum Donmez Ersoz, “Turkey-Greece Tensions Could Disrupt NATO Unity, Experts Warn” VOA News (September 10, 2022) Supra n 2.
11 Christine Kensche, “Europe v. Turkey: A New Mediterranean Gas Race That May Turn Nasty” (September 13, 2022) Available at: <https://worldcrunch.com/world-affairs/turkey-mediterranean-gas/how-it-could-escalate> Accessed September 2022.
