Jezus zwany Nazarejczykiem – postać, której istnienie i nauki stanowią podstawę i sens chrześcijaństwa – od dwudziestu stuleci fascynuje ludzi na całym świecie. Niezwykłym jest fakt, że o najbardziej znanym człowieku świata… niewiele wiadomo.
To, że żył w Galilei jest niemal pewne. Obecnie nieliczni tylko historycy kwestionują prawdziwość postaci Jezusa z Nazaretu. Za jego istnieniem przemawiają nie tylko Ewangelie, ale również pisma historyczne, m.in. rzymskie. Ewangelie kanoniczne barwnie opisują szczegóły ostatnich trzech lat życia Jezusa, jego narodzeniu i dzieciństwu poświęcając zaledwie wzmiankę. Najstarsza z Ewangelii – św. Marka w ogóle nie zajmuje się narodzinami i wczesnymi latami życia Mesjasza. Jedyne Ewangelie, które o tym wspominają, to św. Łukasza i św. Mateusza.
Teksty ewangeliczne, oficjalnie uznawane przez Kościół i stanowiące kanon Nowego Testamentu, często pozostają w sprzeczności z prawdą historyczną epoki, w której przyszło Jezusowi żyć. Jest to prawdopodobnie spowodowane tym, że przez kilkadziesiąt lat opowieści o życiu i naukach Mesjasza funkcjonowały jako przekaz ustny. Historycy uważają, że mechanizm głuchego telefonu sprawił, iż część informacji zostało zagubionych, a część dotarła do spisujących ewangelie w nieco zmienionej formie.
Wątpliwości budzi samo miejsce i data narodzin Jezusa. Według Ewangelii kanonicznych Jezus urodził się w Betlejem, wiosce niedaleko Jerozolimy. Miało to się stać w czasie panowania Heroda, którego śmierć datuje się na 4 r. przed naszą erą. Rodzice Jezusa – Maria i Józef mieli przybyć do Betlejem na spis ludności, ale ten według historyków odbył się dopiero w 6 r. n.e. Przyjmuje się, że Jezus urodził się pomiędzy 8 a 4 r. p.n.e., za czasów panowania Heroda. Natomiast ewangeliści, pod pretekstem spisu ludności wysłali Marię i Józefa z Nazaretu do Betlejem, aby miejsce narodzenia Mesjasza zgadzało się ze starotestamentowym proroctwem…
Nie ma też pewności co do pory roku – historycy twierdzą, że Jezus urodził się wiosną, w kwietniu lub maju. Świadczyć ma o tym obecność pasterzy z trzodami, którzy nawet w łagodniejszym klimacie Galilei raczej nie wypasają owiec zimą.
Badacze zastanawiają się także nad fenomenem Gwiazdy Betlejemskiej; zdaniem niektórych mogła być to supernowa (eksplozja masywnej odległej gwiazdy), o której wspominają źródła chińskie, lub – co bardziej prawdopodobne – koniunkcja, czyli ustawienie się w jednej linii trzech planet: Jowisza, Saturna i Marsa. Z tym astronomicznym wydarzeniem badacze wiążą opowieść o trzech mędrcach, którzy przybyli, aby złożyć nowo narodzonemu Jezusowi hołd. Być może trzej mędrcy symbolizują właśnie spotkanie trzech planet, co rzeczywiście było wówczas widowiskowe.
Ewangelie kanoniczne opowiadają jeszcze o ucieczce Józefa, Marii i Jezusa do Egiptu w czasie „rzezi niewiniątek”. Następne wzmianki mówią o Jezusie dwunastoletnim, który odłączył się od rodziców w czasie pielgrzymki do Jerozolimy, aby po trzech dniach odnaleźć się w świątyni podczas teologicznej dyskusji ze zdumionymi kapłanami. Wiadomo jeszcze, że Jezus pomagał Józefowi w ciesielce. Poza tym – nic.
Więcej informacji na temat dzieciństwa Jezusa zawdzięczamy tekstom apokryficznym, nieuznawanym przez Kościół, ale mającym ogromny wpływ na tradycje i powszechnie przyjęte rozumienie i przekazywanie biblijnych opowieści. W tzw. ewangeliach dzieciństwa znajdziemy zbiór legend i przypowieści, które niewiele mają wspólnego z prawdą historyczną, ale prezentują dzieciństwo Jezusa w zaskakujący sposób. Napisana w II w. Ewangelia Pseudo-Mateusza była bardzo popularna we wczesnym średniowieczu, a powstające wówczas obrazy i dzieła sztuki sakralnej są jej odzwierciedleniem. To z niej dowiadujemy się o obecności wołu i osiołka podczas narodzin Jezusa. Tekst mówi również o władzy Jezusa nad zwierzętami (w tym tygrysami) i roślinami (palmą, która pochyla się na polecenie małego Jezusa, by Maria mogła dosięgnąć orzechów).
Najwięcej informacji o dzieciństwie Zbawiciela dostarcza inny apokryf – Ewangelia Dzieciństwa Tomasza. Wynika z niej, że nie był Jezus dzieckiem idealnym, a skorym do psoty i krnąbrnym. Tomasz opisuje wiele historii, np. o Jezusie, który lepił ptaszki z gliny. Upomniany, że pracuje w szabat – ożywia je, a te odlatują. W innych opowieściach Jezus wskrzesza zmarłe dzieci. Jedno, które padło martwe po przypadkowym trąceniu Jezusa w ramię, inne – po upadku z dachu. Jezus został wtedy rzekomo posądzony o popchnięcie chłopca w trakcie zabawy, a wskrzesza go, by ten przyznał, że z dachu spadł na skutek nieuwagi. Inne cuda, jakich miał dokonywać Jezus, to spacer po słonecznym promieniu i wskrzeszenie zasolonej ryby.
Jeszcze inna ewangelia dzieciństwa – ormiańska skupia się na momencie narodzin Jezusa, ze szczegółami opisując odwiedziny mędrców, którzy w tym apokryfie przedstawieni są jako trzej królowie. Przynoszą dzieciątku wiele darów, oprócz tradycyjnych złota, kadzidła i mirry – także cynamon, olejki, aromaty, purpurę, len i drogie kamienie.
Można w apokryfy wierzyć lub nie. Wiele z nich zawiera treści sensacyjne i baśniowe, jak choćby posiadaną rzekomo przez Jezusa umiejętność wychodzenia z ciała oraz zmiany wieku, wyglądu i kształtu. Niektóre, jak choćby Ewangelia Świętych Dwunastu, opisująca podróż Jezusa do Indii, przejście na wegetarianizm i obronę praw zwierząt, zostały uznane za ewidentne fałszerstwo. Apokryficzne ewangelie zaspakajają zwykłą ludzką ciekawość i przybliżają postać Mesjasza, czyniąc z niego Boga, jak i człowieka – najbardziej barwną i tajemniczą postać wszech czasów. Niezależnie od prawdy historycznej czy apokryficznych legend w nadchodzące Boże Narodzenie znowu będziemy świętować narodziny Syna Bożego, Mesjasza i Zbawiciela. Radujmy się – oto narodził się Król Królów!
Grzegorz Dziedzic
Zdjęcie główne: tradycyjna szopka na Daley Plaza w Chicago fot.Ewa Malcher
