Odc. 6 – Czas poniżenia Świętego Krzyża i nadzieja na przywrócenie znaczenia Narodowemu Sanktuarium.
Rok 1815 stał się przełomowym w ustanawianiu nowego ładu w Europie. Ziemie Księstwa Warszawskiego na mocy traktatu rosyjsko-austriacko-niemieckiego zostały podzielone przez zaborców. Podział ten zatwierdził 3 czerwca 1815 r. Kongres Wiedeński. Powstało Królestwo Polskie zwane potocznie Królestwem Kongresowym związanym w unii personalnej z Imperium Rosyjskim. W ślad za tym starano się uporządkować na terenie Królestwa administrację kościelną wg. zaleceń i prawa caratu. Rozpoczął się podjęty na dużą skalę okres kasowania oraz przejmowania majątków kościelnych i klasztornych. A więc po 800 latach służby Bogu Ojczyźnie i ludziom:
KASATA
Podjęta na dużą skalę, zrodzona z barbarzyńskiej myśli Rewolucji Francuskiej, dyktowana przez interesy polityczne zaborców oraz sługusów, którzy pod płaszczykiem nowego porządku ubijali swoje interesy prywatne bogacąc się cudzym kosztem. Rząd Królestwa Kongresowego uzyskał dekret Stolicy Apostolskiej na rozporządzanie majątkiem wielu klasztorów. Minister Stanisław Potocki wymógł na biskupie Malczewskim całkowite zniesienie 47 klasztorów. Kasata zakonów w Królestwie Polskim stała się faktem. Rozpędzono zakonników, a zgromadzone przez wieki zabytki kultury i wszelkie dobra skonfiskowano często na własny użytek. Klęska ta dotknęła również benedyktyńskie opactwo Świętego Krzyża. Dnia 1 czerwca 1819 roku, delegowani komisarze przybyli na Święty Krzyż i odczytali dekret kasacyjny. Skarbiec klasztorny, cenne szaty liturgiczne i biblioteka przekazana miała być do Waraszawy. Instrumenty fizyczne i matematyczne oraz zbiory z historii naturalnej oddano benedyktynom pułtuskim. Relikwie Krzyża Świętego przeniesiono do kościoła w Nowej Słupi. Rozprzedano zabytkowe meble.
W rok później odbyła się ewakuacja konwentu, lud jednak dalej pielgrzymował do klasztoru łysogórskiego. Biskup sandomierski w 1821 roku skorzystał z dymisji ministra Potockiego i wyjednał u władz świeckich pozwolenie na przeniesienie Relikwii Drzewa Krzyża Świętego do klasztoru na Łysej Górze, a także na zamieszkanie trzech benedyktynów do obsługi przybywających pielgrzymów. Przez 30 lat sprowadzeni benedyktyni opiekowali się relikwiami i klasztorem, potem przez 17 lat benedyktyni sieciechowscy. Klasztor pamiętający Piastów i Jagiellonów zamierał na oczach narodu.
Od 1849 do 1942 roku czcigodny klasztor sprawował funkcję odbywania kary i odosobnienia. Plugawe plany carskiego zaborcy nie zdołały jednak powstrzymać pielgrzymowania do Świętych Relikwii. W czasie odpustów po Powstaniu Styczniowym była sposobność do pobudzania ducha patriotycznego. Carskie nienawistne łapy zaborcy zacisnęły się w 1882 roku na części zabudowań klasztornych. Dwa lata adoptowano i przystosowywano pomieszczenia dla potrzeb więziennictwa. W 1884 roku Gubernator Guberni Radomskiej wydał ukaz o lokalizacji więzienia na Świętym Krzyżu pod nazwą: ”Opatowskie Więzienie Karne”, a za parę lat „Kieleckie Więzienie Poprawcze”. Warunki, jakie tu panowały przyniosły sławę najcięższego więzienia w Polsce. O warunkach jakie panowały w tym więzieniu świadczyć mogą zachowane ostrzeżenia pt. „Kanibalizm karany będzie śmiercią”. Przebywali tu kryminaliści i rzadziej więźniowie polityczni. Eksploatacja więzienia spowodowała zniszczenie wielu zabytkowych elementów architektury, polichromii i fresków. Adaptacja zabudowań i otoczenia klasztoru do potrzeb więziennictwa spowodowała wiele nieodwracalnych zmian. W czasie trwania I wojny światowej więzienie przejmują władze niemiecko-austriackie, a po jej zakończeniu w 1918 roku więzienie znalazło się pod polską jurysdykcją.
W 1936 roku opuszczonym i zniszczonym klasztorem zaopiekowali się Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej. Życie tych misjonarzy w zaniedbanym i zrujnowanym klasztorze było bardzo ciężkie, ale służba pielgrzymom, przybywającym do Relikwii Krzyża Świętego dodawała sił. Jeszcze nie zdążono uporządkować spraw pozostałych po czasach carskich i po pierwszej wojnie światowej, a wybuch drugiej wojny pogłębił rozmiar zniszczeń. W roku 1939 Niemcy organizują na terenie więzienia obóz jeniecki dla Rosjan, aby w 1942 obóz po wcześniejszym wymordowaniu 6000 tam osadzonych zlikwidować. Zamordowanych pochowano we wspólnej mogile opodal klasztoru.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej, sytuacja Kościoła była bardzo trudna. Zabierano Kościołowi grunty i zabudowania. Świat ideologii socjalistycznej był czasami wiele razy gorszy od działań zaborcy. W 1950 roku utworzono Świętokrzyski Park Narodowy, a władza ludowa przekazała mu część zabudowań i własności, które powinny być zwrócone na rzecz klasztoru. W owych czasach staranie się o odzyskanie majątku całego Świętego Krzyża nie było możliwe. Mimo tej sytuacji, opieka Misjonarzy Oblatów nad Świętą Relikwią i służba pielgrzymom była i jest celem wytrwania na Świętym Miejscu.
Pojawiła się nadzieja
Przyszły nowe czasy, ale ku naszemu zaskoczeniu po 1990 roku niewiele się zmieniło w sprawie zwrotu własności Klasztoru Świętego Krzyża. Mimo tylu trudności i braku nakładów finansowych zwiedzając pomieszczenia kościoła i dostępnej części klasztoru, podziwiać można ogrom włożonej pracy. Odnowiono ocalałe części świątyni, kaplicę Krzyża, krużganki oraz zbudowano nowe organy. Ogromnym wyzwaniem jest rekonstrukcja wieży zburzonej przez Austriaków. Stulecie jej zburzenia przypadnie w 2014 roku. Dzięki ofiarnym ludziom jest gotowy projekt wieży i pozwolenie budowlane na jej rekonstrukcję. Inwestycja wymaga wsparcia finansowego. Misjonarze apelują o ofiarność społeczeństwa w kraju i zagranicą. Czynią wysiłki, aby Święty Krzyż jako Sanktuarium Narodowe poniżany przez prawie 200 lat powrócił do należnej sobie godności.
To na ile uda się przywrócić świetność Skarbu, jakim niewątpliwie jest 1000-letni klasztor, a w nim zdeponowane Relikwie Najcenniejsze, bo przesiąknięte krwią Zbawiciela, zależy od nas samych. Ocalały szczątki budowli, polichromii i fresków, ale jeszcze i w nich kryją się skarby do odkrycia godne zabezpieczenia i pokazania światu.
Misjonarzom Oblatom Maryi Niepokalanej, którzy mieli odwagę przejąć zrujnowane i zdewastowane szczątki świątyni należy okazać szacunek i wsparcie. Od nas zależy, jaki rodzaj wsparcia wybierzemy.
Informacja
Poszerzoną wiedzę o dziejach klasztoru i znajdujących się tam Relikwiach, zawierają: ilustrowany „Przewodnik”, książka „Klasztor Świętego Krzyża” O. Jana Jastrzębskiego oraz bogato ilustrowany album pt. „Święta Góra drzewem Krzyża naznaczona”, autorstwa Krzysztofa Merchla napisana w języku polskim i angielskim. Ww. pozycje są do nabycia w księgarni klasztoru Św. Krzyża na Łysej Górze.
Dbajmy o skarby naszej kultury, które przetrwały wieki. Niech pozostaną dla przyszłych pokoleń. Warto je odwiedzać i wspomagać, a tym samym umacniać swoją dumę narodową.
Opracował:
inż. Edward Cyran
Ciąg dalszy pt. „Zespół architektoniczny zabudowań kościoła i klasztoru”.