Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”.
Kościół św. Wojciecha znajduje się na Lower West Side, w dzielnicy zwanej niekiedy Sercem Chicago. Dziś okolicę tę, rozciągającą się pomiędzy Paulina Street i Ashland Avenue przy 17. Street, częściej kojarzy się z dzielnicą Pilsen. Parafia została założona przez polskich imigrantów w 1874, a pobłogosławiona przez biskupa Thomasa Foleya z archidiecezji Chicago.
Druga polska parafia
Czasem uważa się ją za drugie polskie probostwo w mieście, choć technicznie rzecz biorąc powstało ono jako trzecie – archidiecezja przez ponad dwadzieścia lat oficjalnie nie uznawała istnienia parafii świętej Trójcy. Zadanie organizacji probostwa przypadło księdzu Janowi Klimeckiemu. Po jakimś czasie, we wrześniu 1874 roku, na proboszcza wyznaczono księdza Dominika Majera. Wkrótce po tym rozpoczęto budowę ceglanego gmachu kościelnego przy skrzyżowaniu 17. Street i Paulina Street.
Z początku udało się wznieść jedynie podstawy budynku, lecz już w czerwcu 1884 roku arcybiskup Patrick A. Feehan poświęcił kościół z czerwonej cegły o imponujących rozmiarach, pierwszą budowlę sakralną przeznaczoną dla Polaków mieszkających w Pilsen, którzy swoją okolicę nazywali Wojciechowem. Szkoła przy parafii św. Wojciecha rozpoczęła działalność w 1878 roku, zaś od 1885 była obsługiwana przez Zgromadzenie Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu.
Ojciec Jan Radziejewski przejął parafię w 1884 roku. Stanowisko to piastował przez kolejne dwadzieścia lat, aż do swojej śmierci w 1904 roku. Dwudziestego września 1914 roku kościół św. Wojciecha w tej postaci, którą możemy podziwiać do dzisiaj, został poświęcony przez arcybiskupa Quigley’a, legata Stolicy Apostolskiej, arcybiskupa Johna Bonzano oraz biskupa Paula Rhode. Budynek kościoła oraz przylegającą do niego plebanię (umiejscowioną przy 1650 West 17. Street) zaprojektował Henry J. Schlacks. Utrzymaną w stylu włoskiego renesansu świątynię wraz z jej bliźniaczymi wieżami wzorowano na bazylice św. Pawła w Rzymie. Budowę ukończono za łączną kwotę 200 tys. dol. (ponad 5 milionów dolarów współcześnie).
Ołtarz poświęcony Matce Boskiej Częstochowskiej zajmował zaszczytne miejsce w nowo wybudowanym kościele. Parafia św. Wojciecha stała się przyczyną powstania kolejnych polskich probostw na południowych i zachodnich obszarach miasta.
Kościół do zamknięcia
Przez kolejne lata mieszkańcy polskiego pochodzenia stopniowo opuszczali rejon Pilsen. Parafia działa nadal – składa się w większości z wiernych przybyłych z Meksyku, choć zachowuje pamięć o swoich polskich korzeniach. Msza prowadzona po polsku odbywa się w każdą pierwszą niedzielę miesiąca o godz. 8 rano. Na mszę po angielsku można przyjść w każdą niedzielę o godz. 10 am, a to w południe organizowane są msze hiszpańskojęzyczne. Nie sposób przewidzieć jednak, jak długo to jeszcze potrwa.
W przeszłości parafianie nie raz stawiali czoła próbom zamknięcia ich probostwa. W latach 70. samodzielnie uzbierali pieniądze, by utrzymać ogromny gmach świątyni farnej. W roku 1975 w uznaniu dla rosnącej liczby wiernych pochodzenia meksykańskiego do kościoła wstawiono ołtarz poświęcony Matce Boskiej z San Juan de los Lagos.
Biskup Alfred Abramowicz z Chicago darował parafii wykonany w tradycyjnym stylu obraz Matki Boskiej z Guadalupe.
Pomimo ponad 140 lat istnienia parochii, archidiecezja podjęła decyzję o zamknięciu jej w 2016 roku. Swój sprzeciw wyraziła zarówno Polonia, jak i obecni członkowie parafii.
W niedzielę 9 września tego roku odbył się uroczysty koncert z okazji stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę. Organizatorami wydarzenia była społeczność wiernych, komitet ocalenia kościoła św. Wojciecha oraz Towarzystwo Chopinowskie z Chicago.
Zebrane pieniądze miały pokryć część kosztów renowacji gmachu kościelnego. Mimo to budynek wciąż przeznaczony jest na sprzedaż.
Walka o ocalenie kościoła św. Wojciecha znajduje się w krytycznej fazie od zeszłego czerwca, gdy do Polonii dotarła informacja, że archidiecezja Chicago wynajęła usługi pośrednika, by sprzedać to wspaniałe arcydzieło polskiej architektury katedralnej, zbudowane przez polskich imigrantów w 1914 roku.
W skład zespołu nieruchomości parafii św. Wojciecha wchodzi zabytkowy gmach kościelny mogący pomieścić 1,8 tys. osób, trzy i pół kondygnacyjny klasztor, trzykondygnacyjna plebania oraz budynek szkolny (obecnie wynajmowany władzom miasta w charakterze publicznej szkoły podstawowej). Ponadto znajduje się tam sporych rozmiarów parking oraz obszar niezabudowany.
Wedle opracowanego planu, który umożliwić ma doprowadzenie zespołu budynków do stanu finansowej niezależności, klasztor zostałby przekształcony w 40-pokojowy dom dla pielgrzymów, zaś kościół pełniłby rolę sanktuarium.
Prac konserwatorskich w szczególności potrzebują słynne dzwonnice gmachu kościelnego, widoczne z odległości wielu mil. Od czterech lat zakryte są rusztowaniem, którego wynajem kosztuje 12 tys. dol. miesięcznie.
Dominik Pacyga
Tłumaczenie i opracowanie: Aleksander Kołłajtis
Dominik A. Pacyga
Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.
