10 listopada Trybunał Konstytucyjny zbada konstytucyjność ustawy umożliwiającej m.in. izolację w specjalnym ośrodku najgroźniejszych przestępców, głównie zabójców, już po odbyciu przez nich kary więzienia – zwanej w mediach ustawą o „bestiach”.
Jak podano na stronach TK, tego dnia pełny skład Trybunału rozpatrzy łącznie wnioski b. prezydenta Bronisława Komorowskiego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich, a także pytania prawne dwóch sądów w tej sprawie. Rozprawie będzie przewodniczyć wiceprezes TK Stanisław Biernat, a sędzią-sprawozdawcą będzie prezes TK Andrzej Rzepliński.
Na orzeczenie TK czeka m.in. Sąd Najwyższy, który w 2015 r. odroczył do decyzji TK zbadanie skargi pedofila Mariusza T., umieszczonego w 2014 r. w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie. Stało się to krótko po ukończeniu przez niego odbywania kary 25 lat więzienia za zabójstwo w latach 80. czterech chłopców na tle seksualnym. To sprawa kończącej się kary T. przyczyniła się do uchwalenia w 2013 r. tej ustawy.
Ustawa o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób weszła w styczniu 2014 r. Umożliwia ona na mocy decyzji sądu cywilnego zastosowanie – na wniosek dyrektora zakładu karnego – wobec takiej osoby, już po odbyciu przez nią kary więzienia (w systemie terapeutycznym) nadzoru prewencyjnego lub leczenia w ośrodku zamkniętym utworzonym w Gostyninie.
Zgodnie z ustawą sąd orzeka o zastosowaniu nadzoru, jeżeli charakter stwierdzonych zaburzeń psychicznych wskazuje, że zachodzi „wysokie prawdopodobieństwo” popełnienia przestępstwa. Jeśli zaś istnieje „bardzo wysokie prawdopodobieństwo” popełnienia przestępstwa sąd decyduje o umieszczeniu takiej osoby w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym. Decyzja o umieszczeniu w ośrodku jest bezterminowa; dana osoba może co pół roku składać do sądu wniosek o zbadanie, czy izolacja jest nadal konieczna.
Prezydent Komorowski podpisał ustawę w grudniu 2013 r., ale – zgodnie z zapowiedzią – w marcu 2014 r. skierował wniosek do TK. Wystąpił o zbadanie konstytucyjności przepisów trzech artykułów ustawy. Dotyczą one możliwości orzeczenia przez sąd izolacji w ośrodku, powoływania biegłych i znaczenia ich opinii w postępowaniu przed sądem oraz kwestii rozpoczęcia izolacji skazanego w dniu zakończenia przez niego kary więzienia. „Potrzeba ochrony społeczeństwa przed groźnymi przestępcami, zwłaszcza tymi, którzy deklarują powrót do przestępczości, nie wymaga uzasadnienia, ponieważ jest oczywista” – zaznaczył Komorowski. Jego zdaniem, izolacja po odbyciu kary może być postrzegana „w kategoriach podwójnego ukarania za ten sam czyn”.
Z kolei ówczesna RPO Irena Lipowicz w maju 2014 r. zarzuciła ustawie naruszenie w sześciu kwestiach zasady demokratycznego państwa prawnego poprzez nieproporcjonalnie głębokie wkroczenie w prawa i wolności obywatelskie, a także naruszenie zasady zaufania do państwa i jego prawa oraz zasady poprawnej legislacji. W konkluzji wniosku uznała, że ustawa doprowadziła do obniżenia „standardu ochronnego wolności osobistej”; nie zakwestionowała samej istoty ustawy.
Także dwa sądy, rozpatrujące wnioski co do osób podlegających ustawie, miały wątpliwości. Sąd Okręgowy w Lublinie w kwietniu 2014 r. zadał TK pytanie prawne dotyczące oceny konstytucyjności sześciu zapisów ustawy. Chodzi m.in. o kwestię rozpatrywania wniosków ws. izolacji przez sądy cywilne, możliwość stosowania przez sąd nadzoru oraz izolacji bez określenia ich terminów. Sąd wskazał też na konieczność orzekania o izolacji na podstawie opinii biegłych, która jest de facto prognozą ewentualnych przyszłych zachowań osoby.
W czerwcu 2014 r. pytanie prawne co do trzech artykułów ustawy zadał Sąd Apelacyjny we Wrocławiu. Wyraził m.in. wątpliwość wobec zapisów o kręgu osób, których dotyczy ustawa. „W szczególności przepis ograniczający konstytucyjne wolności lub prawa powinien być sformułowany w sposób pozwalający jednoznacznie ustalić, kto i w jakiej sytuacji podlega ograniczeniom i być na tyle precyzyjny, by zapewniona była jego jednolita wykładnia i jednolite stosowanie” – wskazał SA.
Niektóre z zapisów ustawy są niejasne i wieloznaczne, a przez to powinny być uznane za niekonstytucyjne – wskazał w 2014 r. ówczesny prokurator generalny Andrzej Seremet w stanowisku dla TK. Jego zdaniem „brak legalnej definicji wysokiego i bardzo wysokiego prawdopodobieństwa umożliwia dowolną ich interpretację przez sądy”. Zarazem większość z zaskarżonych zapisów ustawy uznał za niesprzeczne z ustawą zasadniczą; ocenił np., że nie złamano zasady podwójnego karania za ten sam czyn.
Jak wynika z informacji na stronach TK, nie ma stanowiska Sejmu w tej sprawie.
Mariusz T. zakończył odbywanie kary w lutym 2014 r. W kwietniu 2014 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie utrzymał postanowienie sądu I instancji uznające, że T. zagraża innym i nakazał jego izolację w Gostyninie. W kwietniu 2015 r. SN odroczył rozpoznanie skargi kasacyjnej T. na tę decyzję do wyroku TK. Sędzia Antoni Górski mówił wtedy, że SN ma wątpliwości co do konstytucyjności niektórych zapisów ustawy, ale ponieważ kwestie te już trafiły do TK, SN postanowił nie kierować własnego pytania do Trybunału.
Wielu prawników oraz część organizacji pozarządowych uważa, że ustawa może być niekonstytucyjna i naruszać zasady niedziałania prawa wstecz oraz zakazu podwójnego karania za ten sam czyn. Ministerstwo Sprawiedliwości zapewniało, że przepisy zostały dobrze przygotowane.
Wcześniej zapowiadano, że w ośrodku w Gostyninie na 10 osadzonych – poza 27 ochroniarzami – ma przypadać: jeden psychiatra, sześciu psychologów, 14 pielęgniarek, siedmiu terapeutów, pięciu wychowawców i 17 sanitariuszy. (PAP)
