Pisarz Włodzimierz Odojewski zmarł w wieku 86 lat. „Wpisał się do historii literatury polskiej powieścią +Zasypie wszystko, zawieje…+, której narracja była wzorowana na powieściach Faulknera” – powiedział PAP historyk literatury Andrzej Stanisław Kowalczyk.
Odojewski zmarł 20 lipca w szpitalu w Piasecznie pod Warszawą.
„Odojewski należy do grona najwybitniejszych prozaika pokolenia +Współczesności+, debiutujących w połowie lat 50. Wpisał się do historii literatury polskiej swoją największą powieścią +Zasypie wszystko, zawieje…+, książką której narracja była wzorowana na powieściach Williama Faulknera. Ale ten typ narracji został przez Odojewskiego bardzo twórczo zastosowany do zupełnie nowej problematyki i świetnie w tej książce funkcjonuje. Niewątpliwie będzie pamiętany przede wszystkim jako autor +cyklu podolskiego+, a zwłaszcza tej powieści. To wciąż mocna lektura, która się nie zestarzała” – powiedział w czwartek PAP Andrzej Stanisław Kowalczyk, historyk literatury, eseista, pracownik i członek rady programowej Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.
Jak podkreślił Kowalczyk, podejmując w swojej pracy twórczej tematy historyczne, często kontrowersyjne, „Odojewski nigdy nie przyjmował stanowiska propagandysty, zupełnie obce jest mu stanowisko nacjonalistyczne, etnocentryczne”.
„Stara się spojrzeć na konflikty XX-wieczne – polsko-niemieckie, polsko-ukraińskie, polsko-rosyjskie – może nie tyle z dystansu, bo wzbudzają one wielkie emocje, ale bez elementu propagandowego. Rozumiał co odróżnia dzieło literackie od propagandy i publicystyki. W swoich najlepszych powieściach +Cyklu podolskiego+ trzymał się tego odróżnienia – świadomości czym literatura powinna być, na jakim poziomie intelektualnym, etycznym, stylistycznym powinna się utrzymywać” – zaznaczył.
Odojewski od 2014 r. przebywał w Domu Muzyka Seniora w podwarszawskich Katąch. Informację o śmierci pisarza potwierdziła PAP Barbara Wróblewska, dyrektorka tej placówki. „Pan Odojewski chorował od pewnego czasu. W naszym domu odwiedzała go córka, która na stałe mieszka we Francji, jak i rodzina z kraju. Nie był człowiekiem osamotnionym. Przy okazji spotkań zawsze reagował, ożywiał się, kiedy padały w rozmowie tytuły jego książek” – wspominała pisarza Wróblewska.
Sam pisarz tak charakteryzował swoją twórczość: „Moją ambicją jest ukazywanie świata, który odszedł, w opowiadaniu, w powieści, żeby nie odszedł także z naszej pamięci. Tak, więc przywołuję czas przeszły z jego ludzkimi emocjami, ludzkim bólem, lękami, miłością, nienawiścią, a jednocześnie z jego historycznymi faktami”.
Za jego najbardziej znane dzieło jest uznawana powieść „Zasypie wszystko, zawieje…”, której tematem są dramatyczne losy Polaków i Ukraińców, mieszkańców dawnych polskich ziem wschodnich – terenów obecnej Ukrainy. Na Kresach rozgrywa się akcja także opowiadań Włodzimierza Odojewskiego z tomu „Zmierzch świata” i powieści „Wyspa Ocalenia”. Pisarz był także związany z Teatrem Polskiego Radia.
Włodzimierz Odojewski, pisarz, autor słuchowisk radiowych, publicysta był laureatem wielu nagród literackich. Urodził się 14 czerwca 1930 roku w Poznaniu. Podczas okupacji przebywał u rodziny w Trembowli, potem powrócił do Wielkopolski – do Kłecka, które pojawiło się później w jego twórczości. Studiował socjologię i ekonomię w Poznaniu do 1953 r.
W 1951 r. debiutował powieścią „Wyspa ocalenia”, emitowaną we fragmentach na falach Polskiego Radia. Należy do tzw. pokolenia „Współczesności”. Publikował utwory w tygodniku „Ziemia i Morze” w latach 1956–1957. W 1959 r. przeniósł się do Warszawy, dwa lata później objął stanowisko kierownika Studia Współczesnego Teatru Polskiego Radia. Pracę w radiu stracił po wydarzeniach marca 1968 r. Wyjechał najpierw do Francji na zaproszenie PEN-Clubu, a później do Niemiec na stypendium przyznane mu przez berlińską Akademię Sztuki. Gdy Jan Nowak-Jeziorański zaproponował mu kierownictwo działu kulturalno-literackiego Radia Wolna Europa, przeprowadził się z Berlina do Monachium. Wybrał los pisarza na emigracji.
Według zasobów archiwalnych Instytutu Pamięci Narodowej w latach 60. pisarz był TW – tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa, zarejestrowanym pod kryptonimami: WO, WOd, W.
Proza Odojewskiego odwołuje się do tradycji literatury egzystencjalnej. Jej głównym tematem jest czas, pamięć, odmiany ludzkiego losu, nieuchronność klęski i katastrofy. Odojewski bywa określany pisarzem jednej fabuły: opowiadania zawarte w książkach „W kwarantannie” (1960) i „Zmierzch świata” (1962), powieść „Wyspa ocalenia” (1966) przynoszą zapowiedzi jego głównego dzieła, wielkiej epickiej powieści „Zasypie wszystko, zawieje…” ukończonej w roku 1967, ale wydanej dopiero na emigracji w roku 1974.
Jej akcja rozgrywa się podczas wojny na polskich ziemiach wschodnich, które dziś leżą granicach Ukrainy. Ta wielowątkowa powieść, saga rodzinna, opowiada o powikłanych losach dwóch braci przyrodnich: pierwszy z nich walczy w polskiej partyzantce, drugi w ukraińskiej i w SS-Galizien. „Powieść ta jest wielkim historycznym freskiem opowiadającym o okrutnej historii bratobójczych zmagań między Polakami i Ukraińcami, o +krwawym tyglu narodów+ – bo toczy się wojna i ziemię tę pacyfikują wojska niemieckie, a ze wschodu nadciąga Armia Czerwona.
Zdaniem krytyków powieści Odojewskiego wyróżniają się wielkim kunsztem literackim, autor pisze gęstą, pełną metafor i symboli prozą. W „Miejscach nawiedzonych” (1959), monologu śmiertelnie chorego pisarza, czy w „Czasie odwróconym”(1965), opowieści niegdysiejszego członka ruchu oporu z czasów II wojny światowej, dramatyczna przeszłość przeciwstawiana smutnej teraźniejszości.
Do najważniejszych książek pisarza należą: „Miejsca nawiedzone”, Wydawnictwo Łódzkie, 1959; „Kwarantanna” Czytelnik, 1964: „Zmierzch świata”, Czytelnik, 1964. „Wyspa ocalenia” Czytelnik, 1966; „Zasypie wszystko, zawieje…, Paryż: Instytut Literacki, 1973; „Zabezpieczanie śladów” Paryż: Instytut Literacki, 1984. „Zapomniane, nieuśmierzone…” Berlin: Archipelag, 1987; „Jedźmy, wracajmy…, Kraków: Znak, 1993. „Oksana” Twój Styl, 1999 (powieść była nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2000; „Milczący, niepokonani. Opowieść katyńska” Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, 2003; „…i poniosły konie” Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, 2006.
(PAP)
