Odcinek 15. Rozmarkowie i polscy uchodźcy

Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”. O Karolu Rozmarku, prezesie Związku Narodowego Polskiego i Kongresu Polonii Amerykańskiej, który z wielkim oddaniem zaangażował się w pomoc polskim uchodźcom wojennym, wspominałem już w jednym z poprzednich odcinków cyklu „Polskie Chicago”. Jednak postać Karola Rozmarka oraz jego żony Wandy z pewnością warta jest szerszego omówienia. Karol (Charles) Rozmarek urodził się w 1897 roku w Wiles-Barre w Pensylwanii. Pochodził z biednej robotniczej rodziny – ojciec Karola był górnikiem w kopalni węgla kamiennego), ale pomimo swojego imigranckiego i robotniczego pochodzenia w 1925 r. ukończył wydział prawa na prestiżowym Uniwersytecie Harvarda. Jako aktywny działacz Związku Narodowego Polskiego, w 1931 r. został członkiem zarządu uczelnianego college’u ZNP, a cztery lata później wystartował w wyborach na prezesa związku, ale przegrał z Johnem Romaszkiewiczem. We wrześniu 1939 r., zaraz po niemieckiej inwazji na Polskę, Karol Rozmarek został wybrany na prezesa Związku Narodowego Polskiego i piastował to stanowisko przez 28 lat. Antykomunista i lingwistka Karol Rozmarek odegrał kluczową rolę w tworzeniu Kongresu Polonii Amerykańskiej (KPA), a w czerwcu 1944 r. na konwencji inauguracyjnej w Buffalo został wybrany pierwszym prezesem tej organizacji. Jako prezes KPA potępił postanowienia Konferencji Jałtańskiej, która podporządkowała Europę Wschodnią, w tym Polskę, sowieckiej strefie wpływów. W październiku 1945 r. Rozmarek stanął na czele delegacji KPA, która wzięła udział w pierwszej założycielskiej konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych w San Francisco. Karol Rozmarek był jednym z najzagorzalszych krytyków komunistycznego reżimu w Polsce i nieustannie popierał ideę wolnej Polski. Rozmarek ożenił się z Wandą Blinstrub jeszcze w Bostonie, kiedy oboje byli na studiach. Wanda Rozmarek urodziła się w 1904 r. na Litwie. Była gorliwą polską patriotką. Ukończyła wydział pedagogiczny Uniwersytetu Bostońskiego, a jako zdolna lingwistka uczyła języka hiszpańskiego i francuskiego w bostońskich szkołach publicznych. Następnie uczyła języka polskiego w college’u ZNP oraz w Chicago – we Wright Junior College, Daley College, Madonna High School i Szkole Wyższej przy parafii św. Jacka. Działała też w wydziale stanowym Kongresu Polonii Amerykańskiej. Była autorką podręcznika do nauki języka polskiego „Polish for Americans”, uczyła też języka angielskiego polskich imigrantów. Aktywnie działała w ZNP, sprawowała ważne funkcje związkowe, zarówno w swojej grupie, jak i radzie oraz w wydziale kobiecym związku. Pomagała przy tworzeniu trzech grup ZNP. Wanda Rozmarek przyjechała do Chicago z mężem, gdy został wybrany na prezesa ZNP. Karol i Wanda Rozmarkowie odegrali ważną rolę w kręgu chicagowskiej Polonii, ale ich najważniejszym osiągnięciem była działalność na rzecz niesienia pomocy polskim uchodźcom po drugiej wojnie światowej. Do Chicago, przy wsparciu mieszkających tu Polaków, przybyły tysiące polskich uchodźców wojennych, a polonijne delegacje witały przybyszy na stacjach kolejowych. W 1949 reprezentanci Polonii przebywali wraz z uchodźcami ostatni etap ich amerykańskiej podróży, przygotowując ich na przyjazd do Chicago. Na miejscu na uchodźców czekało tymczasowe biuro ZNP, a każdy z przybyszy otrzymywał informacje o sponsorach ich podróży, powitalne prezenty, banknot pięciudolarowy i „Dziennik Związkowy”. Liderzy ZNP i KPA prezentowali informacje na temat organizacji i zachęcali nowo przybyłych imigrantów do zapisywania się do nich. W lutym 1947 r. Karol Rozmarek powitał grupę 70 polskich uchodźców wojennych. Była to polska młodzież w wieku licealnym, 23 chłopców i 47 dziewcząt, którzy w 1940 roku zostali wywiezieni w głąb sowieckiej Rosji, a wyjechali ze Związku Sowieckiego w 1942 roku. Ich uchodźczy szlak wiódł z Syberii, przez Iran i Indie do Meksyku. W 1947 roku grupa polskich uchodźców przyjechała z meksykańskiego miasta Santa Rosa do Stanów Zjednoczonych. Na miejscu, w grupie 128. ZNP w Bremond, w Teksasie powitali ich Karol Rozmarek i Joseph Kotch. Chłopcy zostali przyjęci do college’u ZNP w Cambridge Springs, w Pensylwanii. Dziewczęta podjęły naukę w Ressurrection Academy w Chicago oraz w Correopolis Academy w Pittsburghu. Wydział stanowy KPA kupił w Chicago dom, w którym uchodźcy mogli zamieszkać po przybyciu do miasta, a w 1951 dobudował kolejny budynek, aby kolejni przybywający do Chicago imigranci mogli się pomieścić. POSŁUCHAJ podkastu „Polish Chicago” Radia WPNA 103.1 FM.

Hotel Rozmarek Podczas gdy Karol Rozmarek organizował kampanię polityczną na rzecz przyjmowania polskich uchodźców wojennych do Stanów Zjednoczonych, jego żona Wanda stała się znana jako Matka Uchodźców. Nic dziwnego – Wanda Rozmarek zawsze była gotowa służyć uchodźcom pomocą, bez względu na porę dnia i nocy witała ich na stacjach kolejowych, zawoziła ich do domów sponsorów, gotowała dla nich posiłki, załatwiała formalności i pomagała w znalezieniu pracy. Wielu uchodźców znalazło schronienie w domu Rozmarków, przy Wellington Avenue. Tymczasowe zakwaterowanie i pomoc uzyskało tam około 400 uchodźczych rodzin. Kobiety i dziewczynki spały w pięciu sypialniach znajdujących się na piętrze domu, a mężczyźni i chłopcy – na łóżkach polowych rozłożonych w piwnicy. Dom Rozmarków stał się znany wśród Polonii jako „Hotel Rozmarek”, a prezes ZNP i jego żona poczuwali się do moralnej odpowiedzialności za uchodźców i przyjmowali tylu imigrantów, ilu zdołali pomieścić. Wanda Rozmarek pomagała polskim imigrantom wydając często własne pieniądze, a wraz z mężem przekazała na rzecz polskich uchodźców dwa tysiące dolarów (odpowiednik dzisiejszych 20 tys. dol.). Sprowadzała też do Chicago Polaków, którzy dotarli do USA, ale osiedlili się na południu kraju, gdzie doświadczali trudnych warunków i złego traktowania. Wanda Rozmarek była przewodniczącą departamentu ds. uchodźców Kongresu Polonii Amerykańskiej od momentu wprowadzenia przepisów umożliwiających Polakom przyjazd do USA, aż do zakończenia imigracyjnego programu dla polskich uchodźców wojennych. Społecznicy i liderzy Polonii Pod koniec swojego życia, w latach 80. Wanda Rozmarek pozwalała w swoim domu mieszkać starszym owdowiałym kobietom. Była jedną z najbardziej szanowanych przez Polonię kobiet w Chicago. Umarła w szpitalu St. Mary of Nazareth w 1994 r. w wieku 89 lat. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Bazylice św. Jacka, w dzielnicy Avondale, gdzie mieszkała. Jej córka, sędzia sądu okręgowego powiatu Cook, Marilyn Rozmarek-Komosa tak wspominała pasję i zaangażowanie matki: „Poświęciła swoje życie na nauczanie języka polskiego, na popularyzowanie polskiej kultury, polskich tańców, piosenek i poezji. Robiła to w czasach, kiedy polskie pochodzenie nie było tak akceptowane, jak jest dzisiaj. Pukała do drzwi szkół i w pojedynkę potrafiła wprowadzić język polski do programu szkół publicznych i katolickich w aglomeracji chicagowskiej”. Karol i Wanda Rozmarkowie byli wielkimi społecznikami działającymi na rzecz chicagowskiej i amerykańskiej Polonii w trudnych czasach drugiej wojny światowej oraz w latach powojennych. Wnukiem Karola i Wandy Rozmarków był zmarły nagle w grudniu ub. roku sekretarz krajowy Związku Narodowego Polskiego, Charles Komosa. Dominik Pacyga Tłumaczenie i opracowanie: Grzegorz Dziedzic Dominik A. Pacyga Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.