.png)
Redakcja
Trzeba wiedzieć, że król był w tym czasie w żałobie po śmierci żony: „Trzy tedy były stoły: jeden dla kardynała, drugi dla króla, trzeci dla nuncjusza. Stolik monarchy przykryty był suknem czarnym dla żałoby i sala podobnież wybita. Krzesło kardynała pąsowe, aksamitne, z poręczami srebrnymi, wyzłacanymi, dla nuncjusza równie, lecz mniej bogato. Ciągnęły się dalej dwa stoły dla prałatów sąsiadujących zwykle z kardynałem i dla senatorów i dla panów polskich zastawione. Wszedł król przed godziną dwudziestą, usiadł pod baldachimem wraz z kardynałem. Ten zdjął piuskę i nuncjusz, nim usiedli, odmienili rokiety (rokieta to rodzaj komży wyższego duchowieństwa); jeden z kapelanów królowi się pokłonił, lecz nie on a kardynał sam stół pobłogosławił.
Rozciągnięto przed tymi trzema osobami bogato haftowane ręczniki, przyniesiono tace z nalewkami z kryształu górskiego, po nieskończonych ukłonach podano wodę do umycia królowi, kardynałowi i nuncjuszowi. Przynoszono półmiski z osobna każdemu, za każdym następowały schylania się i ukłony bez końca przez tego, co przynosił, tego co rozbierał i podawał. Naprzód kuchmistrz koronny krajczemu z ukłonami, ten stolnikowi koronnemu, który maczał kawałek chleba w potrawie, przykładał do języka i rzucał w stojący blisko duży kosz srebrny.
Król i kardynał musieli dla tych obrzędów długo czekać, nim jeść zaczęli. W czasie biesiady krajczy przynajmniej 3000 razy ukłonić się musiał. Prałaci i panowie, skoro król usiadł, zasiedli i jeść zaczęli. Ilekroć król pił, nuncjusz się podnosił, zdejmował czapeczkę i stał; kardynał chciał wstawać, lecz król tego nie dopuścił. Uczta prawdziwie królewska, potrawy dobrze przyrządzone, a nade wszystko ułożenie i porządek przedziwny. Kuchmistrz i krajczy sami usługiwali, stawiali potrawy i zbierali wedle potrzeby, przyjmując je z rąk paziów i dworzan, którzy stali wokół stołów, lecz opodal nieco. Pani kanclerzyna Zamoyska rozebrawszy sama kuropatwę dała ją mężowi, który ją podał Vannozziemu (dyplomata włoski, sekretarz kardynała Gaetaniego) z kawałkiem tortu, zrobionego własnymi rękami dam dworskich”. A tak o uczcie wielkopańskiej pisał w roku 1817 w „Kuryerze Warszawskim” Łukasz Gołębiowski: „Gdy Zamoyski przyjmował króla w Szczebrzeszynie, stoły ozdobione były piramidami z dukatów, które podobnież jak i inne wety można było rozbierać do woli. Kilka bryk najlepszego wina węgierskiego i innych zapasów dał na drogę. Gdy Felicjan Potocki w roku 1681 poślubiał córkę Jerzego Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego, wspaniałość i dostatek w podziwienie wprawiały. Ucztę sporządzało 75 kucharzów, 6 pasztetników, 4 cukierników Francuzów, nad którymi 4 kuchmistrzów było przełożonych.
Cukry kosztowały dobrej monety 20,000 zł. Na same stoły rozchód był takowy: w dzień mięsny wołów karmnych 60, cieląt 300, baranów 500, kapłonów tucznych 3000, dwornych 3000, kur 8000, kurcząt par 1500, starych 500, kaczek swojskich 1500, gęsi karmnych 500, wieprzów karmnych 30, prosiąt 120. Ze zwierzyny jeleni 24, danielów 30, zajęcy 300, kóz dzikich 10, sarn 45, dzików 4, jarząbków par 1000, kuropatw par 1000, ptaszków różnych 3000, gęsi dzikich 100, kaczek dzikich 500, cyranek 300, dropiów 12. Legumina: słoniny połci 100, jaj kóp 300, masła fasek 75 itd. Korzenie i przyprawy: pieprzu kamieni 4 (kamień to 32 funty), imbiru 3, szafranu funtów 5, cynamonu pół kamienia, migdałów kamieni 12, goździków i kwiatu muszkatułowego po pół kamienia, ryżu kamieni 15, cukru kamieni 20, faryny (to też rodzaj cukru) kamieni 30, rozenków dużych kam. 8, tyleż małych, kminu funtów 6, kasztanów kam. 5, bronelli (gatunek śliwy) kamień, daktyli kamień, pistacji kamień. Na Wigilię postną we wtorek: szczupaków głównych 100, podgłównych 100, łokietnych (czyli długich na łokieć, około 60 cm) 200, półmiskowych 300, karpiów ćwików 100, misnych 200, półmiskowych 500, sztokfiszu (suszony dorsz bałtycki) kamieni 10, minogów barył 3, łososi gdańskich 10, fląder kamieni 3, kaparów garncy 12, limonii 3000, oliwek garncy 50, pomarańczy sztuk 500, cytryn świeżych 1000, soku z cytryn garncy 6, oliwy kamieni 6, serdeli baryłek 10, sera holenderskiego kamieni 2, makaronu włoskiego kamień, octu winnego baryłka, barszczu polskiego od pijarów beczek 8.
Wypisał szczegóły Stanisław Czerniecki, podstarości żytomirski, pod którego dyspozycyją była ta kolacja...” A tak Łukasz Gołębiowski pisał o potrawach ludu: „Lud w prostocie swej i ubóstwie dawne zachował obyczaje, czego używał przed tysiącem lat i dziś używa, nie dosięgnął go zbytek, wymysłów nie zna, potrzeby swoje zaspokaja snadnie. Tu należą gryczanek (ciasto z mąki gryczanej), z mąki tatarcznej kluski, żur na noc zakwaszony, rzadki, a kisiel, do większej gęstości przywiedziony, czasem zaziębiony, tak że się nożem kraje, pierogi ruskie okrągłe z wzniesionym brzegiem, środkiem cebulą smażoną wyłożone, gotowane lub w piecu prażone, z serem, kapustą, czernicami albo makiem, bliny hreczne na drożdżach jak naleśniki, mamałyga i kompot z suszu owocnego.
Są i potrawy żydowskie na kmiotka stole, a to: czosnek z chlebem, ryba po żydowsku z wodą, cebują i pieprzem, łokszyny (potrawa mączna uważana za przysmak), maca i różne z niej potrawy, podobnież hamonowe ucho, czyli placuszki lub pierniczki nadziewane marchwią, orzechami prostymi i włoskimi, a nawet czasem migdałami w miodzie smażonymi, przysmak dzieci, które jako podarek roznoszą...” Z tych wszystkich przekazów wynika, że nasz stół świąteczny bardziej do ludowego niż pańskiego jest podobny i że tym samym my również podtrzymujemy ponad tysiącletnie obyczaje. Życzę wszystkim naszym Czytelnikom zdrowych, pogodnych i dostatnich Świąt Bożego Narodzenia.
Piotr K. Domaradzki
