Rok 1963 obfitował w wiele znaczących wydarzeń dla historii Stanów Zjednoczonych. Wśród nich także w koniec zakładu karnego o zaostrzonym rygorze na wyspie Alcatraz. Warto zatem spróbować odpowiedzieć na podstawowe pytanie. Co przyczyniło się do porażki koncepcji więzienia idealnego?
Na zamknięcie więzienia złożyło się kilka przyczyn. Jeśli chcieć się posługiwać terminologią bliską obiektowi, to głównym winowajcą była woda. Dziś wydaje się to oczywiste, że każda wyspa położona na oceanie musi mieć stały dostęp do słodkiej wody. XIX-wieczni budowniczy pierwszych fortyfikacji nie pomyśleli zapewne o kosztach dostarczania na wyspę wody pitnej. o takich sprawach. Tymczasem w okresie funkcjonowania więzienia konieczny był transport ponad 3,5 miliona litrów wody…każdego tygodnia. Wody oceanu natomiast poprzez swoje wysokie zasolenie powodowały korozje wszelkich metalowych konstrukcji.
Czynniki te powodowały, że koszt utrzymania więźnia wynosił dziennie 10,10 dolara (niektóre źródłą mówią o 13 dolarach). Do tego dodać trzeba ponad 9 dolarów kosztów utrzymania strażnika. Dla porównania w Atlancie utrzymanie więźnia kosztowało wówczas 3 dolary. Koszt renowacji Alcatraz i poprawienia standardów (chociażby budowa oczyszczalni ścieków) według szacunków wyniósłby kolejne 5 milionów dolarów. Pewnym kłopotem była też lokalizacja wymuszająca kosztowne transportowanie więźniów często przez cały kraj. Nic więc dziwnego, że jeden z kongresmenów miał stwierdzić, że dla podatników taniej byłoby utrzymać więźniów w luksusowym hotelu Waldorf Astoria niż na wyspie.
Co ciekawe, na stronie internetowej biura więzień federalnych wyraźnie podkreślony został fakt, iż zamknięcie Alcatraz nie miało nic wspólnego z najsłynniejszą ucieczka. Nie da się jednak ukryć, że częste próby podejmowane przez osadzonych także miały pewien wpływ na policzone dni zakładu. Architektura tego miejsca stwarzała szereg okazji do wymknięcia się spod ścisłej kontroli, m.in za sprawą niedociągnięć budowlano-konstrukcyjnych.
Ostatecznie, pierwszego dnia wiosny 1963 ku niezadowoleniu ówczesnego szefa FBI Johna Edgara Hoovera, a radości mieszkańców San Francisco, prokurator generalny Robert Keenedy zdecydował o zamknięciu więzienia federalnego o zaostrzonym rygorze na wyspie Alcatraz. Keenedy podkreślał, że Alcatraz jest przykładem tego, jak nie powinno traktować się ludzi. Jest to związane z pewną zmianą postrzegania tego typu kwestii przez polityczny establiszment w tamtych latach.
Jednak sława Alcatraz zaczęła wychodzić poza więzienne mury jeszcze zanim zamknięto więzienie. Już wówczas przy pomocy książek i filmów przekroczono mur oddzielający dwa światy. Wszystko za sprawą kolejnej wyjątkowej osobistości. Robert Stroud znany jako „Ptasznik z Alcatraz” to w pewnym sensie przykład więziennego celebryty. Stroud skazany za zabójstwa – także popełnione już w więzieniu, odsiadywał wyrok w Leavenworth. Tam zainteresował się ptakami, stając się prawdziwym ekspertem w tej dziedzinie. Jego hodowla liczyła kilkaset sztuk. Napisał poważna pracę naukową na ten temat stając się cenionym znawcą ptasiej anatomii i chorób. Ilość ptaków i sława Strouda przerosły zarządców więzienia. Liczba listów jakie otrzymywał w związku ze swoją popularnością wymagała zatrudniania dodatkowych osób. Sam Stroud miał pretensję do władz więziennych z powodu nie otrzymywania wynagrodzeń za swoje popularne publikacje. Konflikt narastał a zarządcy Leavenworth wprost zaczęli szukać sposobu jak pozbyć się niewygodnego ornitologa. W końcu odkryto, że niezbędny do prac naukowych sprzęt wykorzystywał przede wszystkim do destylacji alkoholu. W efekcie w 1942 roku został przeniesiony do Alcatraz, gdzie o trzymaniu ptaków nie mogło być mowy. Tam także publikował. Wydał swoją autobiografię i historię więziennictwa amerykańskiego, których publikację wstrzymywano. Na wyspie 11 z 17 lat przeleżał w więziennym szpitalu, a przez pozostałe był odizolowany od innyh więźniów.Wzmacnia to jednak z pewnością odbiór jego osoby i buduje historię niezwykłości miejsca.
W filmie „Ptasznik z Alcatraz” Stroud został pokazany, jako stłamszony przez bezwzględny system człowiek o dużej mądrości i inteligencji. Choć Stroud był człowiekiem o nieprzeciętnym ilorazie inteligencji, to jednak przede wszystkim był niebezpiecznym psychopatą.
Jednak takie nakreślenie sylwetki służyło założonem celowi: demaskacji złego systemu więziennictwa. Dzieło z 1962 roku jest zbyt jednostronne, by móc uznać je za uczciwą biografię Strouda. Jest charakterystycznym dla przełomu lat 50. i 60. oskarżeniem amerykańskiego sposobu traktowania ludzi, bez poszanowania ich praw. Relacje współwięźniów mówią raczej o zimnym wyrachowanym mordercy, a nie łagodnej ofierze więziennej niesprawiedliwości. Mroczna osobowość Stroud kryła o wiele więcej niż zostało to pokazane w obrazie Johna Frankheimera.
Maciej Głaczyński
Maciej Głaczyński – student Instytutu Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W latach 2007-2010 relacjonował przebieg najważniejszych wydarzeń siatkarskich w kraju. (spotkania ligowe, mecze reprezentacji, europejskie puchary). Pasjonat historii polityki zagranicznej USA.
Zobacz także: Przetrwać Alcatraz: słynne ucieczki. Odc. 3
Przetrwać Alcatraz: słynni więźniowie. Odc.2
Przetrwać Alcatraz: życie za kratami. Odc.1
