„Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej w Polsce południowo-wschodniej w latach 1939-1945” w Muzeum Polskim w Ameryce
„Naturalnym odruchem każdego z nas jest cofnięcie ręki, kiedy znajdzie się w pobliżu płomienia. Ci, którzy odważyli się pomagać Żydom, narażając życie swoje i swoich bliskich, potrafili trzymać rękę w płomieniu i nie cofać jej.”
Za kilkanaście dni w siedzibie Muzeum Polskiego w Ameryce otwarta zostanie wystawa „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej w Polsce południowo-wschodniej w latach 1939-1945. Righteous Among the Nations. Polish help for the Jewish population in the south-eastern part of Poland in the years 1939-1945 r”.
Wystawa przygotowana została przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Rzeszowie i znalazła sie w Chicago dzięki staraniom Zrzeszenia Nauczycieli Polskich w Ameryce po spotkaniu z prezesem Instytutu Pamięci Narodowej, Łukaszem Kamińskim, w październiku zeszłego roku. Oryginalna wystawa składa się z 44 plansz, w USA prezentowane są 24 wybrane plansze. Pokazane są na nich archiwalne fotografie, dokumenty, doniesienia prasowe, a także portrety osób ratujących życie ludności żydowskiej. Zdjęcia i dokumenty opatrzone są obszernymi komentarzami historycznymi w dwóch wersjach językowych – polskiej i angielskiej.
Celem wystawy jest przybliżenie sylwetek Polaków, którzy w latach 1939–1945, ryzykując własnym życiem, pomagali ludności żydowskiej uniknąć zagłady, na którą skazali ją naziści. Wystawa ukazuje pomoc udzielaną Żydom przez osoby indywidualne, jak i grupy zorganizowane, zarówno osób świeckich, jak i duchownych. Dodatkowo zamieszczono w niej niepełny wykaz nazwisk oraz fotografie osób z terenu Rzeszowszczyzny, które Instytut Yad Vashem odznaczył medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.”
Wystawa od kilku miesięcy znajduje się w Chicago. Po raz pierwszy prezentowana była publicznie w styczniu 2008 roku, w dzień obchodów pamięci o Holokauście, na Rynku Głównym w Krakowie. Od tego czasu pokazywana była w różnych częściach Polski, następnie w siedzibie Parlamentu Europejskiego w Brukseli oraz w Izraelu. W USA po raz pierwszy zaprezentowano ją w maju br. podczas XII Zjazdu Nauczycieli Polonijnych i Komitetów Rodzicielskich, organizowanego przez Zrzeszenie Nauczycieli Polskich. Wystawie towarzyszyły warsztaty dla nauczycieli polonijnych dotyczące postaw Polaków pomagających ludności żydowskiej podczas drugiej wojny światowej. W trakcie kilkugodzinnych warsztatów pedagodzy zapoznawali się z materiałami edukacyjnymi i dowiadywali się, w jaki sposób przekazywać młodzieży szkolnej wiedzę na temat heroicznej postawy Polaków dających schronienie i opiekę ludności pochodzenia żydowskiego w czasach Zagłady.
Wystawa, której promocją w Chicago zajmuje się Konsulat Generalny RP, była kilkakrotnie eksponowana w ważnych instytucjach miejskich, ośrodkach akademickich i miejscach kultu, między innymi dwukrotnie w Thompson Center, w budynkach Northeastern Illinois University, University of Illinois at Chicago, Anshe Emet Synagogue i Holocaust Memorial Center w Farmington Hills w stanie Michigan. We wszystkich miejscach wystawa cieszyła się ogromnym zainteresowaniem. Obecnie plansze prezentowane są w Copernicus Center. Na przełomie listopada i grudnia wystawione będą w budynku Illinois State Capitol w Springfield. 4 listopada 2012 roku, wystawa trafi do Muzeum Polskiego w Ameryce z siedzibą w Chicago. Uroczyste otwarcie wystawy w Muzeum Polskim zgromadzi wielu przedstawicieli Polonii chicagowskiej oraz mediów polonijnych. 4 listopada, o godz. 1:30 po południu, przy uroczystej inauguracji obecni będą przedstawiciele rzeszowskiego oddziału Biura Edukacji Publicznej IPN: dyrektor Oddziału IPN w Rzeszowie, Ewa Leniart, Naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Rzeszowie, dr Krzysztof Kaczmarski, pracownik Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Rzeszowie oraz współautorka wystawy, dr Elżbieta Rączy.
Uroczysta inauguracja tej jakże ważnej wystawy stała się impulsem do przybliżenia poruszanych przez nią zagadnień najmłodszym pokoleniom chicagowskiej Polonii. Z tej okazji przeprowadzony został konkurs pod tytułem „Polscy Sprawiedliwi – przywracanie pamięci” przeznaczony dla młodzieży szkolnej uczęszczającej do polskich szkół sobotnich. Celem konkursu było przybliżenie uczestnikom sylwetek Polaków narażających życie swoje i swych bliskich dla ratowania prześladowanych Żydów, a także uchronienie od zapomnienia czynów polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Zadaniem uczniów biorących udział w konkursie było zaprojektowanie pojedynczej „karty z albumu,” poświęconej polskiej rodzinie lub przedstawiającej sylwetkę konkretnej osoby, która otrzymała tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Podczas uroczystej inauguracji wystawy w Muzeum Polskim prezentowane będą prace uczniów oraz wręczone zostaną nagrody, które otrzymają laureaci i nauczyciele opiekujący się nimi w czasie konkursu.
Wystawa, która w dniach 4-14 listopada prezentowana będzie w Muzeum Polskim w Ameryce, jest wydarzeniem, wobec którego nie można przejść obojętnie. Powstanie wystawy poprzedzały długie i żmudne prace badawcze. Dzięki szeroko zakrojonym poszukiwaniom w archiwach i muzeach oraz w zbiorach osób prywatnych, na wystawie zgromadzone zostały unikalne zdjęcia, dokumenty i relacje świadków. Wśród nich są np. odnalezione w archiwum rzeszowskiego oddziału IPN oryginalne wyroki śmierci wydane na Polaków przez Specjalny Sąd Niemiecki za ukrywanie Żydów, czy obwieszczenia informujące o wykonaniu kary śmierci na osobach udzielających schronienia ludności żydowskiej. Najczęściej Polacy, wraz z całymi rodzinami, nawet małymi dziećmi, rozstrzeliwani byli na miejscu. Niemcy często stosowali zasadę zbiorowej odpowiedzialności, mordując nie tylko rodzinę ukrywającą Żydów, ale także najbliższych sąsiadów. Wystawa prezentuje pomoc doraźną, polegającą na znalezieniu krótkotrwałego schronienia, dostarczeniu żywności lub wskazaniu drogi ucieczki oraz formy pomocy stałej, która polegała na wyrabianiu dla Żydów tzw. aryjskich papierów, wyszukiwaniu im odpowiednich mieszkań, staraniach o pracę czy długotrwałym ukrywaniu w przemyślnie zbudowanych kryjówkach w domach, zabudowaniach gospodarczych czy w lasach. Na planszach pokazano kilka takich kryjówek. Na szczególną uwagę zasługuje mapa Rzeszowszczyzny – sporządzona specjalnie na potrzeby tej wystawy na której zaznaczone zostały miejsca, w których ratowano Żydów.
Konsulat Generalny RP w Chicago, Zrzeszenie Nauczycieli Polskich w Ameryce, Związek Narodowy Polski oraz Instytut Pamięci Narodowej, oddział w Rzeszowie, zapraszają na wystawę, którą zobaczyć będzie można w dniach 4-14 listopada 2012 roku w Muzeum Polskim w Ameryce przy 984 N. Milwaukee Ave. w Chicago.
Anna Rosa
Zrzeszenie Nauczycieli Polskich w Ameryce
