Sowieci do domu – (Opuszczenie terytorium Polski przez wojska rosyjskie oraz rosyjską policje polityczną)

1 lipca 1945 roku Rada Jedności Narodowej wydała odezwę programową do narodu polskiego TESTAMENT POLSKI WALCZĄCEJ, w którym sformułowano warunki, jakie powinny zostać spełnione, by Polska stała się rzeczywiście państwem suwerennym i demokratycznym. Składało się nań szereg postulatów. Naczelnym punktem było:
1. Opuszczenie terytorium Polski przez wojska sowieckie oraz przez rosyjską policję polityczną.

Żądanie opuszczenia Polski przez wojska sowieckie zostało zrealizowane dopiero po 48 latach, w 1993 r., gdy Polskę opuściło 56 tys. żołnierzy wraz z m.in. 599 czołgami, 390 działami i moździerzami, 202 samolotami, 20 wyrzutniami rakiet operacyjno-taktycznych.

Narzucona Polsce siłą władza komunistyczna potrzebowała wsparcia. Jej panowanie zapewniał własny aparat przymusu, jak również stacjonująca Armia Czerwona. Dowódca Armii Krajowej gen. Leopold Okulicki w styczniu 1945 r. stwierdził, że sytuację polityczną w Polsce należy określić jako nową okupację. Obecność sowieckich sił zbrojnych i aparatu bezpieczeństwa w Polsce była podstawową gwarancją nienaruszalności władzy komunistów. Podstawowe instytucje, na których opierał się komunistyczny reżim w Polsce – bezpieczeństwo i armia, aż do 1956 roku były nadzorowane i kontrolowane przez Rosjan.

Postulat wycofania z Kraju Armii Czerwonej i NKWD sowieckiego aparatu bezpieczeństwa, oznaczał żądanie likwidacji stworzonego przez Rosjan aparatu terroru, na którym oparty został narzucony Polakom reżim komunistyczny. Symbolem podporządkowania Polski – a zwłaszcza polskiej armii był fakt, że polskim Ministrem Obrony Narodowej i Marszałkiem Polski został w 1949 r. naczelny dowódca wojsk sowieckich w Polsce Konstanty Rokossowski.
Komuniści mieli świadomość, że zdobycie władzy w Polsce, a przede wszystkim jej utrzymanie, nie będzie możliwe bez aparatu przemocy. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego tworzone było od lata 1944 r., jednak jego pierwsze kadry przeszkolono znacznie wcześniej w Związku Sowieckim. We wrześniu 1940 r., pięć miesięcy po zbrodni katyńskiej, w Smoleńsku powstała tak zwana aleksandrowska szkoła NKWD. W 1941 r. zaczęła działać szkoła w Gorkim, a na początku 1944 r. ruszyła szkoła kadr polskiej bezpieki w Kujbyszewie nad Wołgą (dzisiejsza Samara).

Szkołę w Smoleńsku ukończył m.in. Józef Czaplicki – dyrektor Departamentu I MBP, płk Stanisław Kończewicz – zastępca naczelnika Wydziału I Departamentu IV MBP, Władysław Sobczyński – dyrektor Biura Paszportów Zagranicznych MBP, Aleksander Kokoszyn – późniejszy szef Wojskowej Służby Wewnętrznej.
W 1941 słuchaczem kursu NKWD w Gorki był gen. Konrad Świetlik, późniejszy wiceminister bezpieczeństwa publicznego i Mieczysław Moczar – szef Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi. W 1944 r. na kursie w Kujbyszewie NKWD przygotowało do przyszłych działań w Polsce około 300 polskich „czekistów”. Wykładowcami byli m.in. Stanisław Radkiewicz, w latach 1945-1954 minister bezpieczeństwa publicznego i Leon Andrzejewski, przyszły kierownik ochrony PKWN.

Józef Światło, b. dyrektor X Departamentu MBP – bepośrednio po ucieczce z kraju w 1953 r. – pisał: Cały skład personalny Ministerstwa Bezpieczeństwa, to przede wszystkim oficerowie sowieccy i agenci sowieckiego wywiadu […].
Agentami NKWD byli: płk Anatol Fejgin – dyrektor Departamentu X, kontrolującego partię, jego zastępca płk Józef Światło, płk Julia Brystygierowa – dyrektor Departamentu V, kontrolującego organizacje masowe, płk Henryk Więckowski – dyrektor Departamentu XI odpowiedzialnego za Kościół, płk Józef Różański szef Departamentu Śledczego. Józef Różański podał we własnym życiorysie: W 1939 roku pracowałem w NKWD, powiat kostopolski […]. Przeniesiony do Lwowa, do Politycznego Wydziału NKWD, pracowałem przy obozach jeńców polskich z 1939 roku na Ukrainie.

Obywatelami sowieckimi byli m.in.: Mikołaj Orechwa, szef wydziału personalnego MBP, był Sowietem; drugi zastępca Orechwy, Romuald Jurewicz; Ludwik Sielicki dyrektor Departamentu I (kontrwywiad), Jan Śnigir szef Departamentu II, Wiktor Biełych wicedyrektor Departamentu IV był oficerem NKWD i SMIERSZA. Dyrektor Departamentu Finansowego Jan Kisielow był oficerem sowieckim, podobnie jak kierownik Biura Kontroli Jefim Arytmowicz i kierownik Departamentu Zaopatrzenia Bronisław Trochimowicz, a także jego następcy Aleksander Nikolenko i Apolinary Minecki.

Oprócz agentów NKWD i Sowietów kierujących polskim Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego w resorcie tym stale funkcjonowała liczna grupa tzw. doradców sowieckich, którymi dowodził początkowo generał Iwan Sierow. Oficjalny doradca NKWD rozpoczął działalność w marcu 1945 r. Większość doradców funkcjonowała już od 1944 r. Działali oni nie tylko na szczeblu ministra czy wiceministrów, ale również na szczeblu dyrektorów departamentów i wydziałów. Byli także obecni w terenie, przy szefach urzędów wojewódzkich i powiatowych. „Starszemu doradcy” podlegały własne siły zbrojne (64 dywizja piechoty Wojsk Wewnętrznych NKWD).

Podstawowe kierunki działania resortu, a także obsada najważniejszych stanowisk, były konsultowane w Moskwie. Siedzieli w powiatowych urzędach UB do roku 1947, w wojewódzkich – do końca istnienia MBP (grudzień 1954 r.). Po 1956 r. znikają doradcy na szczeblu centrali (w terenie kilka lat wcześniej), ale działa misja KGB. Jej funkcjonariusze do końca lat osiemdziesiątych zachowują swobodny dostęp do akt i gabinetów polskiego MSW.

Zgodnie z porozumieniem zawartym 26 lipca 1944 r. między Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a rządem sowieckim, po wkroczeniu Armii Czerwonej na terytorium Polski, za bezpieczeństwo na zapleczu operacyjnym wojsk radzieckich odpowiadała Armia Czerwona. Porozumienie to dawało niczym nieograniczoną władzę wojskom sowieckim i NKWD na całym wyzwolonym obszarze Polski. Zakres działań szeroko rozumianego NKWD był rozległy. Granic strzegły wojska pograniczne NKWD, władzę, tj. PKWN a następnie Rząd Tymczasowy, ochraniał batalion NKWD, a osobistą ochronę Bolesława Bieruta stanowili również funkcjonariusze NKWD.

Wprowadzone na terytorium Polski siły podległe sowieckiemu Ministerstwu Spraw Wewnętrznych przewyższały na przłomie lat 1944/1945 liczebnie siły bezpieczeństwa, milicji i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego razem wzięte. Na terytorium Polski (w obecnych granicach), w szczytowym okresie nasilenia obecności i działalności NKWD, tj. w drugiej połowie 1944 r. i 1945 r., liczebność jednostek Wojsk Wewnętrznych NKWD przekraczała siłę siedmiu dywizji przeliczeniowych. Były wśród nich zarówno jednostki ochrony tyłów poszczególnych frontów, jednostki inżynieryjne, jednostki łączności specjalnej, jak i jednostki sformowane specjalnie do zwalczania polskiego podziemia niepodległościowego. Liczebność wojsk NKWD na terytorium Polski w ciągu kilku miesięcy wzrosła z 14 tysięcy w grudniu 1944 r. do około 35 tysięcy w maju 1945 r. W Polsce działały trzy dywizje Wojsk Wewnętrznych NKWD: 62 – od maja do października 1945 r., 63 – luty – kwiecień 1945 r. i 64 utworzona w październiku 1944 r.

64 Dywizja WW NKWD w okresie styczeń 1945 – sierpień 1946 r. zlikwidowała na terytorium Polski 201 oddziałów zbrojnych (w tym niemieckie i ukraińskie), z tego w całości 85, a częściowo 116. W walkach tych zginęło 1975 ludzi, a zatrzymano 3370 członków AK i UPA. W ramach działań prewencyjnych aresztowano ponad 47 tysięcy osób. Gdy w październiku 1946 r. gen. Krugłow, ówczesny doradca MBP, postawił sprawę jej wycofania z Polski, Bierut poprosił o jej pozostawienie do 1 marca 1947 r.

Przez niemal 50 lat na terytorium formalnie niepodległego kraju, za jaki chciała uchodzić Polska Rzeczpospolita Ludowa, stacjonowały wojska sowieckie. Przebywały one od połowy 1944 r., a wycofane zostały w 1993 roku. Obecność wojsk sowieckich na terytorium Polski, aż do 1956 r., nie była w żaden sposób uregulowana przez polskie prawo, chyba że za taką regulację uznamy porozumienie z dnia 26 lipca 1944 r. podpisane przez PKWN, które oddawało obywateli polskich pod sowiecką jurysdykcję wojskową w nieokreślonym pasie przyfrontowym , obejmującym w zasadzie całe wyzwolone terytorium naszego kraju.

Po kapitulacji Niemiec, 29 maja 1945 r., naczelne dowództwo armii radzieckiej dokonało przeformowania podległych sobie wojsk w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Zgodnie z podjętymi wówczas decyzjami na terytorium Polski miała stacjonować Północna Grupa Wojsk Armii Czerwonej. Na jej czele stanął sowiecki marszałek Kostanty Rokossowski. Główne siły PGW skoncentrowane były w drugiej połowie lat czterdziestych w ponad 100 miejscowościach. Siedzibą dowództwa Północnej Grupy Wojsk Armii Czerwonej była od 1945 r. Legnica. W skład tej Grupy wchodziły: 43 Armia w rejonie Gdańsk – Świnoujście – Szczecinek, 5 Korpus Pancerny w Białymstoku, 65 Armia w rejonie Łódź – Poznań – Wrocław, 20. Korpus Pancerny we Wrocławiu, 10 Korpus Pancerny w Krotoszynie, 96 Korpus Strzelecki w rejonie Łomża – Mława – Pułtusk, 52 Armia w rejonie Kielce – Częstochowa – Kraków, 3 Gwardyjski Korpus Pancerny w Krakowie, 3 Gwardyjski Korpus Kawalerii w Lublinie. Siły powietrzne grupy wchodziły w skład 4 Armii Lotniczej, a podlegały jej: 8 Korpus Lotnictwa Myśliwskiego, 4 Korpus Lotnictwa Szturmowego oraz 5 Korpus Lotnictwa Bombowego. Razem Północna Grupa Wojsk liczyła cztery korpusy pancerne (od lipca 1945 r. przekształcone w dywizje pancerne), 30 dywizji strzeleckich, 12 dywizji lotniczych, 1 korpus kawalerii, 10 dywizji artylerii – łącznie ponad 300 tysięcy żołnierzy.

Obecność wojsk sowieckich w Polsce zapewniała Stalinowi bezpośredni wpływ na politykę wewnętrzną państwa. Mówi o tym raport ambasadora brytyjskiego Victora Cavendish-Bentinck&#146a z listopada 1945 r.:
[…] musimy przyjąć, że wojska sowieckie – poza tymi, które są potrzebne dla linii komunikacyjnych – będą trzymane w Polsce przez czas nieokreślony, dopóki wolne i nieskrępowane wybory, obiecane w Jałcie, Moskwie i Poczdamie, nie przyniosą takiej administracji, którą rząd sowiecki uzna za korzystną dla siebie.

Do wolnych wyborów nie doszło. Zarówno poprzedzające je referendum jak i wybory zostały sfałszowane. 22 czerwca 1946 ppłk Aron Pałkin oraz rezydent MGB w Polsce płk Siemion Dawydow przedstawili Bierutowi i Gomułce skuteczny plan wygrania referendum poprzez przeprowadzenie „korekty” wyników głosowania. W czasie referendum z 30 czerwca 1946 r. oficerowie sowieccy pod wodzą Pałkina napisali 5994 protokóły komisji obwodowych i sfałszowali pod nimi 40 tysięcy podpisów członków komisji. W czasie wyborów do Sejmu Ustawodawczego z dnia 19 stycznia 1947 r. grupa ppłk Papkina kontrolowała fałszerstwa, które tym razem dokonało MBP.

Po 1956 r. sytuacja, związana ze stacjonowaniem wojsk radzieckich na terytorium Polski, uległa jednak pewnej zmianie po podpisaniu formalnej Umowy o Statusie Prawnym Wojsk Sowieckich Stacjonujących w Polsce. Umowa przewidywała wymóg zgody rządu polskiego na ruchy oddziałów Północnej Grupy Wojsk i odpowiedzialność sowieckich żołnierzy przed polskim wymiarem sprawiedliwości, w przypadku naruszenia przez nich przepisów polskiego prawa. Zgodnie z umową w Polsce miało stacjonować od 62 do 66 tys. żołnierzy. Liczba całego personelu baz wraz z członkami ich rodzin w latach 1956-1991 była zbliżona do około 100 tys. osób.

Oficjalnie i formalnie PGW miała zabezpieczać zaplecze wojsk sowieckich stacjonujących w NRD, chronić szlaki komunikacyjne do Niemiec i system łączności. Faktyczną jej rolą było kontrolowanie terytorium państwa polskiego oraz chronienie władzy komunistów. Zagrożenie było realne. W czerwcu 1953 r. sowieckie wojska stłumiły rozruchy robotnicze w Berlinie, w październiku 1956 r. sowieckie dywizje spacyfikowały powstanie w Budapeszcie. W czasie polskiego października 1956 r. sowieckie wojska opuściły garnizony na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim i ruszyły na Warszawę. W 1968 r. uczestniczyły w stłumieniu Praskiej Wiosny. W 1980 r. istniała groźba, że m.in. przy ich pomocy dojdzie do rozprawy z ruchem „Solidarności”. Wojska GPW nie wzięły udziału we wprowadzaniu stanu wojennego w grudniu 1981 r., ale dostarczyły polskiej armii sprzęt i materiały. Na ulicach niektórych miast pojawiły się wspólne, polsko – sowieckie, patrole.

Na przełomie lat 80. i 90., wraz z rozpadaniem się bloku wschodniego, następowały zmiany w rozlokowaniu wojsk radzieckich poza granicami ZSRR. Po rozwiązaniu w 1991 r. Zjednoczonego Dowództwa Wojsk Układu Warszawskiego wyprowadzono je z Czechosłowacji i Węgier, Niemiec i krajów bałtyckich. Brak aktywności rządu w sprawie wycofania wojsk sowieckich z Polski spowodował, że sprawa stawała się publiczna. Protestowali działacze KPN, stowarzyszenia „Wolność i Pokój”, o wyjście Rosjan upominał się ówczesny przywódca „Solidarności” Lech Wałęsa.

Negocjacje podjęto 11 grudnia 1990 r. W styczniu 1991 Polacy nie przepuścili przez zachodnią granicę transportu sprzętu i uzbrojenia wycofywanego z b. NRD. 26 października 1991 roku podpisano w Moskwie układ o wycofaniu wojsk sowieckich z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z nim sowieckie jednostki bojowe miały opuścić Polskę do połowy listopada 1992 r., a wszystkie oddziały do końca 1993 r.

17 września 1993 r., data była symboliczna, trzy miesiące przed ustalonym wcześniej terminem, na dziedzińcu Belwederu dowódca PGW gen. Leonid l. Kowaliow zameldował prezydentowi Lechowi Wałęsie o zakończeniu wycofywania.

Podstawowe przesłanie Testamentu Polski Walczącej zostało spełnione.
Wojcka rosyjskie w Polsce w latach 1944-1993
Bagicz (Podczele) – lotnisko, pułk śmigłowców myśliwskich,
Białogard – pułk artylerii, dywizjony: rakietowy i artylerii przeciwpancernej, batalion rozpoznawczy,
Bolesławiec
Borne Sulinowo – poligon, dywizja oraz dwa pułki zmechanizowane, pułk oraz batalion czołgów, pułk artylerii, dywizjon artylerii przeciwlotniczej, bataliony: saperów, zaopatrzenia, medyczny, rozpoznawczy, brygada raki et operacyjno-technicznych, skład materiałów pędnych i smarów (mps),
Brochocin – lotnisko zapasowe,
Brzeg* – lotnisko (Skarbimierz), dwa pułki lotnictwa myśliwskiego oraz myśliwsko-bombowego, pododdział łączności,
Bukowiec* – pododdział łączności,
Czarna Tarnowska – stacja łączności troposferycznej (w budowie),
Czeremcha* – posterunek inspekcyjny komunikacji wojskowej,
Chocianów* – batalion łączności,
Chojna – pułk lotnictwa myśliwskiego,
Dębica – lotnisko zapasowe,
Duninów – skład amunicji i uzbrojenia,
Jankowa Żagańska – skład mps,
Jawor – batalion samochodowy,
Karczmarka – skład mps,
Kęszyca Leśna* – brygada łączności, skład mps,
Kluczewo – lotnisko, dywizja oraz pułk lotnictwa myśliwskiego, batalion łączności,
Krzywa – lotnisko, dwa pułki lotnictwa: bombowego oraz rozpoznawczego,
Kutno* – posterunek inspekcyjny komunikacji wojskowej,
Lądek Zdrój – szpital uzdrowiskowy,
Legnica* – dowództwo Północnej Grupy Wojsk (1945-1984 oraz 1991-1993), Naczelne Dowództwo Wojsk Kierunku Zachodniego, dowództwo 4. armii lotniczej, lotnisko, dwie eskadry śmigłowców, pułk i batalion łączności, batalion ochrony i zaopatrzenia, składnica sprzętu łączności, szpital,
Lubin* – stacja łączności troposferycznej,
Lubliniec – grunty,
Łowicz – batalion łączności,
Miłogostowice – zapasowe stanowisko dowodzenia,
Nadarzyce – lotnisko zapasowe (użytkowane wspólnie z Wojskiem Polskim),
Namysłów – lotnisko zapasowe,
Nowa Sól – szpital,
Nowosolna* – stacja łączności troposferycznej,
Oława – lotnisko zapasowe, pułk pontonowy, składnica sprzętu inżynieryjnego,
Poznań* – posterunek inspekcyjny komunikacji,
Przemków – poligon lotniczy, ośrodek rozpoznania radioelektronicznego,
Raszówka* – skład mps,
Rembertów* – brygada łączności,
Rudawica – obiekt w budowie,
Siedlce* – posterunek inspekcyjny komunikacji wojskowej,
Stara Kopernia – skład mps,
Strachów (Pstrąże) – pułk czołgów, pułk zmechanizowany,
Strzegom – batalion łączności,
Sypniewo (Kłomino/ Gródek) – pułk zmechanizowany,
Szczecin – dwa bataliony: saperów oraz łączności, szpital,
Szczecinek* – pułk rakiet przeciwlotniczych, skład mps, posterunek inspekcyjny komunikacji wojskowej,
Szprotawa (Wiechlice) – lotnisko, dywizja lotnictwa bombowego, pułk lotnictwa bombowego, batalion łączności,
Śniatowo – lotnisko zapasowe (użytkowane wspólnie z Wojskiem Polskim),
Świdnica – dowództwo Północnej Grupy Wojsk (1984-1991), batalion łączności, zapasowe stanowisko dowodzenia, ośrodek szkolenia,
Świętoszów – poligon, dywizja pancerna, dwa pułki czołgów, pułk artylerii, pułk artylerii przeciwlotniczej, dywizjon rakiet, bataliony: rozpoznania, saperów, łączności, zaopatrzenia, medyczny, remontowy,
Świnoujście – brygada kutrów rakietowych,
Toruń – batalion pontonowy, skład uzbrojenia lotniczego,
Trzebień – brygada rakiet przeciwlotniczych, skład amunicji,
Warszawa* – przedstawicielstwo WL Sił Zbrojnych ZSRR przy Sztabie Generalnym Wojska Polskiego, szefostwo przewozów kolejowych przy SG WR.
Wędrzyn – pułk pontonowy, batalion rurociągów, skład mps,
Wilkocin – stanowisko dowodzenia,
Wólka Kałuska* – stacja łączności troposferycznej,
Wrocław* – bataliony: łączności oraz samochodowy, samochodowe warsztaty remontowe, skład uzbrojenia, posterunek inspekcyjny, komunikacji wojskowej,
Września – batalion łączności,
Wschowa – lotnisko zapasowe,
Zbąszynek* – posterunek inspekcyjny komunikacji wojskowej,
Żagań – lotnisko (Tomaszowo), pułk lotnictwa bombowego, szpital,
Zimna Woda – obiekt w budowie.
Przedruk z albumu Mieczysława Szczepańskiego „Polska – życie po j.a.r.” za „Biuletynem Informacyjnym AK”
*Miejscowości, w których na mocy układów moskiewskich stacjonowały oddziały, pododdziały i posterunki wojsk Federacji Rosyjskiej w 1993 r. w celu zapewnienia nadzoru tranzytu z Niemiec Zachodniej Grupy Wojsk na terytorium Federacji Rosyjskiej oraz łączności. Niektóre posterunki, zwłaszcza łączności i inspekcji komunikacji wojskowej, zostały specjalnie w tym celu założone po 1991 roku.