Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”.
Powstańcy warszawscy w 1944 widzieli, jak po drugiej stronie Wisły stacjonujące oddziały Armii Czerwonej obserwują, jak Niemcy niszczą polską stolicę. Sowieci wspierali pro-komunistyczny Komitet Lubelski, jako nową władzę, zależną od Związku Sowieckiego.
Stalin nie przejmował się zniszczeniem Warszawy, ani porażką Armii Krajowej, polskiej armii podziemnej, która mogła przeszkodzić jego ambicjom zdominowania Europy Środkowej. Polski londyński rząd na uchodźstwie uważał się za prawowitego reprezentanta wszystkich Polaków.
Polonijni liderzy w Chicago byli zmęczeni poczynaniami komunistycznego rządu polskiego i przekonali władze USA, by nie uznawały pro-sowieckiego reżimu w Warszawie. Stosunki Stanów Zjednoczonych ze Związkiem Sowieckim były napięte, a obawa, że Polska po wyzwoleniu spod niemieckiej okupacji dostanie się do sowieckiej strefy wpływów, wywołała potrzebę utworzenia organizacji jednoczącej Polaków w USA i ich działania na rzecz wyzwolenia Ojczyzny. Wydarzenia, które miały miejsce w Europie pod koniec drugiej wojnie światowej, dobitnie pokazały potrzebę istnienia organizacji politycznej, która zajęłaby się lobbingiem w sprawach istotnych dla Polski.
Sześć milionów Polaków
4 marca 1944 roku w chicagowskiej siedzibie Związku Polek w Ameryce spotkali się liderzy wszystkich polskich organizacji. W spotkaniu, które trwało od godz. 10.30 rano do dziewiątej wieczorem, udział wzięło około 50 osób. Dyskusję prowadził ówczesny prezes Związku Narodowego Polskiego, Karol Rozmarek. Peter Yolles, polsko-żydowski dziennikarz, oraz Frank Januszewski przedstawili cele nowej organizacji, nazwanej następnie Kongresem Polonii Amerykańskiej (KPA).
Cele te dotyczyły:
– zgromadzenia 100 tys. dol. (około 1,4 mln dol. w 2017 r.) na działalność organizacji, zgromadzenie pięciu milionów podpisów pod petycją skierowaną do prezydenta Roosevelta, senatorów i kongresmenów. Petycja miała dotyczyć przywrócenia granicy Polski i Rosji w kształcie sprzed 1939 roku,
– wysłania listów do senatorów i kongresmanów, z prośbą o zadbanie o polskie interesy w razie negocjacji pokojowych,
– ocalenia polskiej wolności i niezależności.
Nowa organizacja reprezentowała sześć milionów Amerykanów polskiego pochodzenia. Wielu z nich walczyło podczas wojny w amerykańskiej armii i obsługiwało tzw. arsenał demokracji, walcząc po stronie Aliantów z niemieckim i japońskim imperializmem. Dążenia niepodległościowe szły w parze z działalnością pomocową skierowaną do Polaków rozsianych po całym świecie. Kiedy stało się jasne, że Polska może stać się pionkiem w politycznej rozgrywce mocarstw, Polonia przystąpiła do działania.
Największa konwencja w historii Polonii
Organizatorzy pierwszej konwencji KPA zdecydowali, że odbędzie się ona w Buffalo, w Stanie Nowy Jork, aby mogły w niej wziąć udział grupy Polonii zamieszkałe w dwóch największych polonijnych ośrodkach – Chicago i Nowym Jorku.
Podczas konwencji ustalono, że do KPA mogą zapisywać się organizacje, a nie osoby indywidualne. Decyzja ta spowodowała, że KPA stała się organizacją zwierzchnią, skupiającą inne polonijne organizacje, które wystawiły swoich delegatów. Na prezesa KPA wybrany został prezes Związku Narodowego Polskiego Karol Rozmarek, a 17 marca siedziba główna KPA została otwarta w budynku ZNP w Chicago.
29 maja pierwsza krajowa konwencja Kongresu Polonii Amerykańskiej przyciągnęła do Buffalo 2,2 tys. przedstawicieli ponad tysiąca polonijnych organizacji i stowarzyszeń. Ponad 800 delegatów reprezentowało polskie parafie i kościoły, w tym Polski Narodowy Kościół Katolicki. Pozostali reprezentowali instytucje edukacyjne, kulturalne, związki wyznaniowe, organizacje pracownicze, rzemieślnicze i przemysłowe. W konwencji udział wzięło także około 200 najbardziej zasłużonych polonijnych aktywistów. Według niektórych źródeł w konwencji udział wzięło nawet 3 tys. osób. Było to najliczniejsze spotkanie polonijnych liderów w historii polskiej diaspory w USA.
Konwencja w Buffalo zaowocowała stworzeniem instytucjonalnych podstaw działania nowej polonijnej organizacji. KPA zdecydował, że oprócz siedziby w Chicago otworzy też biuro w Waszyngtonie. Stała obecność w stolicy USA była konieczna, jeśli KPA chciał mieć wpływ na federalną politykę zagraniczną.
Na początku 1945 roku kierownictwo nad waszyngtońskim biurem objął Charles Burke i wkrótce stał się rozpoznawalną w stolicy polonijną postacią.
[spacer color=”000000″ icon=”fa-music” style=”2″]
POSŁUCHAJ podkastu „Polish Chicago” Radia WPNA 103.1 FM
[spacer color=”000000″ icon=”fa-music” style=”2″]
Zdrada Polski i Polonii
Wydarzenia na świecie nabrały tempa, w związku z czym w grudniu 1944 roku rada dyrektorów zdecydowała w Chicago o zwołaniu nadzwyczajnej sesji władz KPA w Waszyngtonie. Spotkanie miało miejsce w dniach 11 i 12 stycznia 1945 roku i potępiono na nim poparcie Wielkiej Brytanii dla włączenia wschodnich terenów Polski w skład terytorium Związku Sowieckiego.
Po oświadczeniu prezydenta Roosevelta, który 14 grudnia ogłosił, że Stany Zjednoczone nie mają zastrzeżeń co do nowego położenia polskich granic, prezes Rozmarek wezwał sześć milionów zamieszkałych w USA Polaków, aby „zalali” Biały Dom listami i telegramami, w proteście przeciwko sowieckiej grabieży ziem polskich.
Pro-komunistyczny rząd lubelski uznał przesunięcie granic na zachód i włączenie w skład terytorium Polski części terenów Niemiec. Kongres Polonii Amerykańskiej odebrał tajne porozumienie zawarte pomiędzy Stalinem, Rooseveltem a Churchillem jako zdradę Polski i Polonii. Rozgoryczenie Polonii było tym większe, że Rozmarek wsparł wybór Roosevelta na czwartą kadencję w 1944 roku, po jego zapewnieniach, że granice Polski nie zostaną zmienione. 90 proc. Amerykanów polskiego pochodzenia głosowało na tego demokratycznego kandydata.
Powstanie Wydziału Stanowego KPA
W Nowy Rok 1945 roku Rozmarek oświadczył, że Polska pod sowiecką okupacją nie posiada mandatu, aby wybrać rząd. Sześć dni później w Chicago zawiązany został Wydział Stanowy KPA. Organizacja podkreślała, że reprezentuje 800 tys. zamieszkujących Illinois Polaków i wydała rezolucję potępiającą rząd lubelski. Pierwszym prezesem Wydziału Stanowego KPA wybrany został sędzia Thaddeus Adesko.
W lutym 1945 r. Konferencja Jałtańska zatwierdziła postanowienia zawarte w Teheranie w 1943 r. i powojenny układ granic stał się faktem. Alianci potwierdzili, że Linia Curzona staje się wschodnią granicą Polski, jak również przesunięcie zachodniej granicy na linię Odry. Państwa zachodnie uznały komunistyczny rząd lubelski i Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, który obiecał przeprowadzenie wolnych wyborów. KPA i grupa kongresmanów polskiego pochodzenia zgodnie potępiły te poczynania. Podczas odbywających się w 1945 roku zjazdów i obrad organizacja wielokrotnie potępiała współudział aliantów w zagrabieniu przez Sowietów części ziem polskich.
W lipcu 1945 roku Stany Zjednoczone i Wielka Brytania ogłosiły, że nie uznają polskiego rządu na wygnaniu, działającego w Londynie. Roosevelt zmarł, a prezydentem USA został Harry Truman. Nadzieje Polonii na zmianę amerykańskiej polityki wobec Polski rozbudziły się, ale upadły po postanowieniach lipcowej Konferencji Poczdamskiej, która potwierdziła wcześniejsze uzgodnienia.
Zjednoczenie Polonii
To właśnie na skutek tragicznych dla Polski decyzji, jakie zapadły po drugiej wojnie światowej, powstał Kongres Polonii Amerykańskiej. Podczas kolejnych lat i dekad KPA wziął na siebie misję podtrzymywania polskiej kultury i wolności wśród polskiej diaspory. Wojenna zawierucha spowodowała, że Polonia była w stanie zjednoczyć zwalczające się nawzajem frakcje w jedną stabilną i potężną organizację, która dbała o polskie interesy, zarówno te wśród Polonii, jak i w Ojczyźnie.
Narodziny i rozwój Kongresu Polonii Amerykańskiej zostały opisane w trzech książkach historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego, Joanny Wojdon. Jej „W imieniu sześciu milionów” i „W jedności siła” są chyba najbardziej wyczerpującymi pozycjami opisującymi historię KPA. Wydana po angielsku „White and Red Umbrella” jest świetnym źródłem wiedzy dla anglojęzycznych czytelników i badaczy.
Dominik Pacyga
Tłumaczenie i opracowanie: Grzegorz Dziedzic
Dominik A. Pacyga
Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.
