Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”.
W roku 1929 w Chicago założony został Związek Podhalan w Północnej Ameryce – organizacja polskich imigrantów pochodzących z Podhala, czyli Górali Podhalańskich.
Starania pasjonata
Rok wcześniej, w 1928 r. dr Stefan Jarosz, polski geograf pochodzący z Podhala, wystąpił w Chicago z serią wykładów, w których zachęcał Górali do podtrzymywania i celebrowania swoich tradycji i zwyczajów. Jarosz przybył do Stanów Zjednoczonych w roku 1927 w wieku 24 lat, zaraz po studiach. Od polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych otrzymał grant na badania nad systemem Amerykańskich Parków Narodowych. Podróżując po Stanach Zjednoczonych dr Jarosz miał okazję odwiedzić wiele miejscowości, w których osiedlili się polscy Górale. Rozmawiając z nimi, zarażał ich swoją fascynacją Podhalem.
Jako członek Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego – jednego z pierwszych stowarzyszeń ekologicznych w Europie – Jarosz zabiegał także w środowisku polonijnym o środki na ochronę środowiska naturalnego w Tatrach oraz zachęcał do turystyki w rejon Podhala. Był orędownikiem Ruchu Podhalańskiego w Polsce, a w Stanach Zjednoczonych zachęcał polską diasporę, aby podtrzymywała góralskie tradycje. Jarosz potrafił swoimi wystąpieniami porwać słuchaczy, zwłaszcza w Chicago, w największym w USA skupisku polskich górali.
[spacer color=”000000″ icon=”fa-music” style=”2″]
POSŁUCHAJ podkastu „Polish Chicago” Radia WPNA 103.1 FM
[spacer color=”000000″ icon=”fa-music” style=”2″]
Góralskie organizacje i koła
Chicagowscy Górale odpowiedzieli na wezwanie młodego naukowca i utworzyli dwie istotne organizacje – Polsko-Amerykańskie Towarzystwo Tatrzańskie (Polish American Tatra Society), a rok później Związek Podhalan w Północnej Ameryce (Polish Highlanders of North America, ZPPA). Obie organizacje weszły w skład Związku Podhalan, założonego w Polsce w 1919 roku. W 1934 góralskie organizacje w Chicago połączyły się w jedną organizację – ZPPA – do dziś zrzeszającą Górali mieszkających w Ameryce Północnej.
Imigranci z Podhala, choć rozproszeni po całej polskiej diasporze w USA, osiedli głównie w Chicago. Wielu górali zamieszkało w pobliżu dystryktu mięsnego Chicago Stockyards, w dzielnicy Back of the Yards, na południu miasta, gdzie w większości należeli do Parafii Świętego Serca, znajdującej się w okolicy ulicy 46. i Wolcott Street.
Po pierwszym organizacyjnym spotkaniu ZPPA z organizacji wyłoniło się sześć kół – cztery w Chicago oraz po jednym w Detroit i w Passaic, w New Jersey. Pierwszym kołem ZPPA było chicagowskie koło im. Jana Sabały, zalożone w 1928 r. Pierwszym prezesem góralskiej organizacji był Henryk Lokański, a Józef Łopatowski – jej pierwszym sekretarzem generalnym.
Pierwszy krajowy zjazd ZPPA odbył się 8 czerwca 1930 roku. Sejm ZPPA rozpoczął się nabożeństwem w kościele Świętego Serca w Back of the Yards. Spotkanie delegatów miało miejsce w Hali Słowackiego, znajdującej się na skrzyżowaniu ulicy 48. i Paulina Street. Zjazdy organizacji odbywały się tam regularnie, a następnie przeniosły się do Domu Podhalan, który powstał w latach 50. na południu Chicago, na ulicy 51., niedaleko Kedzie, a następnie został wybudowany przy Archer Avenue.
Organizacja rozwijała się prężnie, a jej kolejne koła powstawały w góralskich społecznościach w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. Do roku 1979 zorganizowało się 21 kół ZPPA, w 2009 roku było ich już ponad 60, co było związane z nieustającym napływem mieszkańców Podhala, emigrujących do USA.
Góralszczyzna i bratnia pomoc
Związek Podhalan w Północnej Ameryce to nie tylko organizacja bratniacka, sprzedająca polisy ubezpieczeniowe i dbająca o swoich członków, wypłacając zasiłki chorobowe i pogrzebowe. ZPPA aktywnie promuje i podtrzymuje w Stanach Zjednoczonych kulturę góralską. Góralska muzyka, taniec i tradycje są obecne na wielu polonijnych obchodach i uroczystościach.
Góralskie przedstawienia teatralne powstawały i były grane na polonijnych scenach od początku istnienia ZPPA, samo tylko koło w Passaic, w New Jersey, wyprodukowało ich ponad 50. Koło w Passaic to rodzinne koło słynnej góralskiej rodziny Gromadów, której wkład w kultywowanie góralskiej kultury w Stanach Zjednoczonych jest nie do przecenienia.
Pismo „Tatrzański Orzeł”, po angielsku „Tatra Eagle” jest poświęcone folklorowi Podhala i szeroko rozumianej góralszczyźnie. Rodzina Gromadów tworzy i wydaje „Tatrzańskiego Orła”, który po raz pierwszy ukazał się w 1947 roku, a w zeszłym roku obchodził 70-lecie swojego istnienia, jako absolutnie wyjątkowy polonijny kwartalnik. Pismo zostało założone przez Jana Gromadę, a dziś dzieło kontynuują jego dzieci – Jane Gromada Kedron i Thaddeus V. Gromada. 6 czerwca bieżącego roku polskie ministerstwo kultury wyróżniło „Tatrzańskiego Orła” nagrodą Oskara Kolberga, za jego wkład w popularyzację polskiego folkloru.
ZPPA ma też ogromny wkład w zachowywaniu autentycznej góralskiej muzyki i pieśni, które nagrywane były w Stanach Zjednoczonych w wytwórni RCA Victor.
Związki z Polską
ZPPA niemal natychmiast po swoim powstaniu związał się z polskimi organizacjami góralskimi. W roku 1928 delegacja górali z USA wzięła udział w spotkaniu tych organizacji w Kościelisku, na Podhalu. Sześć lat później, pomimo Wielkiej Depresji, członkowie ZPPA zorganizowali zbiórkę na pomnik upamiętniający Władysława Orkana, który stanął w Nowym Targu. Orkan, wybitny pisarz i propagator kultury góralskiej, zmarł w roku 1930. Był jednym z twórców i założycieli Ruchu Podhalańskiego. Zarówno Władysław Orkan, jak i słynny przedstawiciel Młodej Polski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, przyczynili się w ogromnym stopniu do promowania góralszczyzny poprzez używanie gwary góralskiej w swoich dziełach.
Związki góralskiej organizacji imigracyjnej z Polską utrzymywały się przez kolejne lata i dekady, za wyjątkiem okresu stalinizmu, kiedy kontakty ZPPA z Polską zostały tymczasowo zawieszone. Po śmierci Stalina i złagodzeniu opresyjnego reżimu w Warszawie, komunikacja została przywrócona i trwa do dziś.
Współcześnie Dom Podhalan mieści się pod adresem 4808 S. Archer Avenue i jest to gmach wybudowany w stylu tradycyjnej architektury zakopiańskiej. W 2005 r. budynek przeszedł renowację, którą nadzorował słynny artysta rzeźbiarz, Jerzy Kenar. W roku 2012 Dom Podhalan został wyposażony w nowoczesny sprzęt audio-wizualny.
Dzięki ZPPA góralskie tradycje są szeroko kultywowane, zarówno w Polsce, jak i w Stanach Zjednoczonych. Ja, Dominik Pacyga, autor tego cyklu, też jestem pochodzenia góralskiego.
Dominik Pacyga
Tłumaczenie i opracowanie: Grzegorz Dziedzic
Dominik A. Pacyga
Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.
Na zdjęciu głównym: Pierwszy sejm ZPPA
fot.arch. prof. Dominika Pacygi
