Profesor Dominik Pacyga opowiada historię chicagowskiej Polonii. Poznaj fascynujących ludzi, niezwykłe miejsca i wydarzenia związane z polskim Chicago. Co tydzień nowy odcinek – w poniedziałek jako podcast w radiu WPNA 103.1 FM, a w piątek – w weekendowym wydaniu „Dziennika Związkowego”.
Jan Kikulski urodził się w zaborze pruskim 29 sierpnia 1876 roku. Do Stanów Zjednoczonych przybył w roku 1891, a siedem lat później otrzymał amerykańskie obywatelstwo.
W 1903 roku Kikulski startował w wyborach na radnego w 16. okręgu wyborczym, jako kandydat niezależny, ale przegrał. W 1904 r. zapisał się do Związku Narodowego Polskiego, gdzie na rok objął stanowisko dyrektora. W latach 1910-12 był prezesem Związku Sokolstwa Polskiego „Sokół” – grupy Sokolstwa związanej ze Związkiem Narodowym Polskim. Latem 1912 roku Jan Kikulski poparł połączenie dwóch konkurujących ze sobą grup Sokolstwa – związkowej oraz Wolnych Sokołów (Free Falcons). Następnie ustąpił ze stanowiska prezesa organizacji.
Związkowiec i mówca
Pod koniec XIX w. Jan Kikulski rozpoczął swoją działalność w związkach zawodowych. W 1908 r. został wybrany prezesem związku zawodowego nr 14 – cieśli i stolarzy meblowych w Chicago. W czasach pierwszej wojny światowej Kikulski był już jednym z najbardziej wpływowych działaczy związkowych w Wietrznym Mieście.
Organizował strajki pracownicze w zakładach zatrudniających wielu imigrantów z Polski – w fabryce International Harvester i Crane Company, znajdujących się na południu Chicago. Kikulski zdobył uznanie jako zdolny mówca, potrafiący przemawiać po polsku, litewsku i angielsku. Zaangażował się w działalność związków zawodowych w wieloetnicznym chicagowskim zagłębiu mięsnym – Union Stock Yards. W styczniu 1818 roku został wybrany prezesem zjednoczonego związku wędliniarzy i rzeźników, Local 554 – najbardziej polskiego związku zawodowego w dystrykcie mięsnym, zrzeszającego 16 tysięcy pracowników. Był również sekretarzem rady pracowniczej Union Stockyards, a następnie sekretarzem rady dystryktu 9. zjednoczonego związku wędliniarzy.
W 1919 roku John Kikulski wystartował z ramienia Partii Rolniczo-Robotniczej (Farmer-Labor Party) w wyścigu na stanowisko skarbnika miasta Chicago, ale przegrał wybory.
Ponad podziałami rasowymi
Kikulski zachęcał białych robotników-imigrantów, aby działali wspólnie z robotnikami afroamerykańskimi i razem tworzyli ruch związkowy. Po zamieszkach rasowych, które w 1919 roku wstrząsnęły Chicago i zakończyły się tragicznym bilansem 38 zabitych i 500 rannych, Kikulski apelował o związkową jedność i zgodę rasową, ale jego wysiłki nie zdołały poprawić nadszarpniętych przez krwawe zamieszki stosunków między pracownikami różnych ras.
Oskarżony o defraudacje finansowe przez J.J. Johnstone’a z rady pracowniczej Union Stockyards, Kikulski opuścił związek zrzeszający polskich robotników i i dołączył do rady dystryktu 9. zjednoczonego związku wędliniarzy, który odłączył się od rady pracowniczej Union Stockyards. Wkrótce potem został wybrany prezesem tego związku.
Tajemnicze morderstwo
W nocy 17 maja 1920 roku, po związkowym zebraniu, które odbyło się u zbiegu ulic 48. i Hermitage, w Columbia Hall, Kikulski został zaatakowany przez dwóch mężczyzn, którzy wyskoczyli z taksówki, pobili go pałkami i postrzelili przed jego domem w dzielnicy Avondale, na północy miasta. Jan Kikulski zmarł cztery dni później w Norwegian Deaconess Hospital na skutek odniesionych obrażeń.
Polska prasa o atak i zamordowanie polskiego aktywisty otwarcie oskarżyła liderów rady pracowniczej Union Stockyards, J.J. Johnstone’a i Martina Murphy’ego. Policja przesłuchała w związku z zabójstwem Kikulskiego wiele osób, w tym Johnstone’a. Niestety, mordercy Polaka nie zostali nigdy ujęci.
10 tys. osób na pogrzebie
25 maja 1920 roku o świcie przed domem Kikulskiego, przy 2650 North Central Park, zebrał się tłum ludzi. Procesja pogrzebowa przeszła do Bazyliki św. Jacka. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczyło 10 tys. osób. Księża – Louis Grudzinski, D.F. Tyrcha i Stephen A. Bubacz z parafii St. John of God w dzielnicy Back of the Yards szli w orszaku pogrzebowym. Wśród żałobników było wielu robotników i związkowców, także przedstawiciele związków zrzeszających Afroamerykanów.
Straż honorowa Sokołów Polskich maszerowała za trumną Kikulskiego, a orkiestra grała marsza pogrzebowego Fryderyka Chopina. W pogrzebie uczestniczyli przedstawiciele wielu związków zawodowych. W kondukcie pogrzebowym na cmentarz św. Wojciecha w Niles jechało ponad 200 samochodów. Według polskiej prasy, aż 150 z nich przyjechało z Back of the Yards.
Proboszcz Grudziński, sprawujący ceremonię pogrzebową, przedstawił dokonania Jana Kikulskiego i zwrócił się do zebranych, w szczególności do polskich robotników, aby kontynuowali jego dzieło. Następnie przemawiał Stanley Rokosz, który po śmierci Kikulskiego zastąpił go na stanowisku prezesa rady dystryktu 9., a następnie, kilka miesięcy później, zginął w niewyjaśnionych okolicznościach z rąk zamachowców.
Rzeźnie bez związków
Ruch związkowy w dystrykcie mięsnym nigdy nie odzyskał swojej dawnej świetności po zamieszkach rasowych i w obliczu otwartej wojny pomiędzy radą pracowniczą Union Stockyards a zjednoczonym związkiem wędliniarzy i rzeźników. Zimą, na przełomie 1921 i 1922 roku związek wędliniarzy i rzeźników w akcie desperacji zorganizował strajk pracowniczy, rezultatem którego było usunięcie związków zawodowych z dystryktu mięsnego i ich nieobecność w chicagowskich rzeźniach przez blisko 16 lat. Historię tego strajku opowiem w jednym z kolejnych odcinków cyklu „Polskie Chicago”.
Dominik Pacyga
Opracowanie i tłumaczenie: Grzegorz Dziedzic
Zdjęcia pochodzą z archiwum prof. Dominika Pacygi
Dominik A. Pacyga
Imigrant w trzecim pokoleniu, urodził się w Chicago w 1949 roku. Profesor historii (emerytowany w 2017 r.) w Columbia College w Chicago. Studia doktorskie ukończył w 1981 roku na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Jest autorem i współautorem sześciu książek poświęconych historii Chicago i chicagowskiej Polonii, m.in. “Slaughterhouse: Chicago’s Union Stock Yard and the World It Made” (2015), “Chicago: A Biography” (2009) i “Polish Immigrants and Industrial Chicago” (1991, 2001). Obecnie pracuje nad książką “Polish Chicago”. Laureat nagród Oskara Haleckiego i Mieczysława Haimana przyznawanej przez Polish American Historical Association oraz nagrody Catholic Book Award. Profesor wizytujący na uniwersytetach: Chicagowskim, Illinois i Oksfordzkim. W latach 2013-14 wykładał w Instytucie Studiów Amerykańskich i Polskiej Diaspory na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Współpracuje z wieloma muzeami, instytucjami pomocowymi i organizacjami etnicznymi w celu zachowania i prezentowania historii.
