Dużą część zbioru fotografii archiwalnej MPA stanowi dokumentacja działalności pomocowej Polonii dla rodzin i potrzebujących rodaków w ojczyźnie, szczególnie w czasie obu wojen światowych i w okresie powojennym.
Jednym z ciekawszych obiektów tej grupy jest album rady opiekuńczej miasta Pruszkowa prezentujący rezultaty działalności organizacji charytatywnej aktywnej w czasie I wojny światowej. Rada Główna Opiekuńcza (RGO) powstała w grudniu 1915 roku za zgodą niemieckich władz okupacyjnych na terenie Królestwa Polskiego. Stawiała sobie za cel opiekę nad dziećmi, młodzieżą i dorosłymi pozbawionymi warunków do życia na skutek działań wojennych.
Pracami RGO kierował zarząd na czele z prezesem A. Ronikierem, następnie S. Staniszewskim oraz rada nadzorcza, której przewodniczył S. Wierzbicki, później E. Sapieha. Prezesem Rady Miejskiej Opiekuńczej w Pruszkowie był Zenon Rutkowski (zdjęcie w albumie). Środki do prowadzenia działalności rada czerpała ze składek ludności, dotacji instytucji społecznych i władz okupacyjnych.
Powstanie RGO związane było, w dużej mierze, z Amerykańską Administracją Pomocy pod przewodnictwem Herberta Hoovera (1874–1964). Hoover – znany działacz humanitarny, polityk i prezydent USA (1929–1933) przez wiele lat pomagał między innymi i Polsce po odzyskaniu przez nią niepodległości. W podzięce za otrzymaną pomoc i jako dowód tego, w jaki sposób podarowane środki zostały zagospodarowane, regularnie wysyłano za ocean dokumentację fotograficzną. Tak trafił też do Ameryki wspomniany album.
Album ma 107 stron i prezentuje zdjęcia przedstawiające życie codzienne w domach dziecka, przedszkolach, żłobkach, domach starców. Fotografie szczegółowo dokumentują też urządzone pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze, zagospodarowanie terenu, wyposażenie i środki zdobyte do przetrwania instytucji: ogródki, chlewy, spiżarnie, składy drewna, mąki, węgla. Wychowankowie instytucji pracowali na jej utrzymanie, np. wyplatali obiekty ze słomy na sprzedaż, co pokazuje jedna z fotografii. Rada prowadziła również sklep w mieście. W albumie widnieją indywidualne i grupowe portrety zarządców i urzędników rady oraz grup ją wspomagających, np. Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich i Towarzystwa Niewiast Chrześcijańskich św. Wincentego à Paulo.
1 stycznia 1916 roku okupacyjne władze niemieckie przekształciły podwarszawską osadę fabryczną Pruszków w miasto. Liczyło ono wówczas 8578 mieszkańców. Sytuację w mieście dokładnie opisuje Henryk Krzyczkowski w artykule „Pruszkowskie wydawnictwa prasowe w okresie międzywojennym” w „Przeglądzie Pruszkowskim” nr 1, 31–70, 1984:
„(…) (miasto) budowane bez żadnego planu posiadało kilkanaście ulic o gęstej zabudowie. Tylko jedna ulica posiadała bruk. Ulice były nieoświetlone. W mieście nie było żadnej kanalizacji. Wzdłuż głównych ulic (…) biegł wyłożony kamieniami rów, którym do Utraty ściekały nieczystości wylewane przez fabryki i mieszkańców pobliskich domów. W nowo utworzonym mieście panował głód. Brak było opału. Ludzie nie mieli pracy”.
Po odzyskaniu niepodległości sytuacja zaczęła się poprawiać: „Uruchamiano szkoły. Z radością witano każdy przejeżdżający przez Pruszków pociąg. Przystąpiono do odbudowy fabryk. Wracali dawni mieszkańcy, rozrzuceni wojną po całej Europie. Nadchodziły pierwsze transporty pomocy amerykańskiej. Worki mąki i kasz, skrzynie smalcu, mleko skondensowane, puszki konserw, tran dla dzieci, buty i ubrania. W maju 1919 r. już 15 436 osób korzystało z kartek żywnościowych”. Ten ład, porządek i optymizm wyzierają ze stron albumu.
W „Głosie Pruszkowa” z 1919 roku można znaleźć wiele informacji na temat rady i jej działalności: Nr 13–14 z października 1919 r. obwieszcza powstanie Towarzystwa Opieki nad Dziećmi. Uruchomiono sześć ochronek (przedszkoli) dla 250 dzieci, które były bezpłatnie żywione. Z darów Polaków z Ameryki otrzymano 1000 kg mąki pszennej, konserwy mięsne i 1728 puszek mleka skondensowanego.
Nr 15 z dnia 9.11.1919 r. donosi, że „…Rada Miejska Opiekuńcza prowadzi 10 ochronek i szpitalik dla dzieci. Uruchomiono szwalnię dla robienia ubrań i bielizny dla dzieci. Rząd skierował do Pruszkowa 1000 sierot z ziem na Wschodzie. Dla tych dzieci, na schroniska „Bursy” wynajęto kilkanaście domów”. (W albumie schronisko to jest podpisane jako „schronisko wileńskie”.)
Po zakończeniu I wojny światowej RGO kontynuowała działalność charytatywną na kresach wschodnich, pomagała ludności polskiej na Litwie, Łotwie i w Estonii. Zakończyła działalność z końcem 1920 roku. RGO reaktywowano w okresie II wojny światowej, w lutym 1940 w Warszawie, a w maju tegoż roku została przeniesiona do Krakowa. Działała za zgodą władz Generalnego Gubernatorstwa.
Zapraszamy do Muzeum Polskiego w Ameryce, by osobiście obejrzeć album dokumentujący życie w Polsce na początku ubiegłego wieku.
Julita Siegel
kustosz kolekcji fotografii MPA
