Parawan nazywa się po japońsku byobu. W tłumaczeniu na angielski – screen. Japońskie parawany, ich historia i artystyczne transformacje w XX wieku, są przedmiotem otwartej w ubiegłym tygodniu w Instytucie Sztuki wystawy „Beyond Golden Clouds”.
Nie sposób oddzielić od siebie dwie tradycyjne funkcje parawanu w kulturze Japonii – użytkową i arystyczną. Lekki, składany mebel, wykonywany z papieru, jedwabiu i delikatnej konstrukcji drewnianej, służył do tymczasowego dzielenia dużych przestrzeni na dowolne pokoje, w zależności od potrzeby.
Przeważnie złożony z sześciu paneli o wysokości równej wzrostowi człowieka, parawan był zdobiony przez artystę dekoracyjnymi motywami, najczęściej pejzażem, co sprzyjało tworzeniu atmosfery spokoju i kontaktu z przyrodą. Często na całość obrazu składają się dwa parawany.
Byobu były początkowo importowane z Chin i Korei. Zanim zostały całkowicie wchłonięte przez kulturę Japonii, dominowały w nich pejzaże malowane w chińskim stylu i chińskie liternictwo; jeden z pokazanych na wystawie parawanów jest pokryty ideogramami, stanowiącymi tekst chińskiego poematu.
Na ekspozycji, zorganizowanej przez chicagowski Art Institute i Muzeum Sztuki w Saint Louis, zgromadzono parawany z okresu od II połowy XVI do końca XX wieku.
Stosownie do japońskiej tradycji, obszerną salę Regenstein Hall podzielono na mniejsze odpowiednio ustawionymi parawanami, prowadząc zwiedzających wzdłuż chronologicznie ustawionych dzieł sztuki.
Przy wejściu do Regenstein Hall mijamy intensywny i pełen mocno zarysowanych szczegółów „Pejzaż czterech pór roku”, który namalował w 1560 r. buddyjski mnich Sesson Shukei, a niedaleko od niego – „Pejzaż” Kaiho Kusho z 1602r., poetycki, z nielicznymi elementami krajobrazu, jakby wyłaniającymi się z mgły.
Są kompozycje przedstawiające kwitnące drzewa, smoki, feniksy i inne fantastyczne stwory, poetów i ich wiersze, kwiaty, ryby i… „Południowych barbarzyńców”, czyli przybywających do Japonii Portugalczyków.
Interesujące rzeczy zaczynają się dziać z parawanami w XX wieku. Artyści, zwłaszcza ci, którzy kontaktują się z zachodem, eksperymentują zarówno w dziedzinie tematyki, jak również formy i tworzywa, odchodzą też od tradycyjnej funkcji parawanu.
Dobrym przykładem tej tendencji są wykonane w 1990 roku w Virginia City „parawany” z drewna czarnego orzecha włoskiego. Każdy z paneli, abstrakcyjnie pomalowanych i luźno oklejonych płatkami złota, jest innej wysokości, a razem tworzą krajobraz wielkiego współczesnego miasta, pełnego wieżowców. Twórca pięciu czteroczęściowych „parawanów”, Okura Jiro, zakłada, że złoto, a potem farba, będą powoli odpadać i obiekt powróci do swojej drewnianej istoty, zgodnie z filozofią buddyzmu.
Wystawa „Beyond Golden Clouds” będzie czynna do 27 września.
Przy jej zwiedzaniu warto pamiętać o japońskiej zasadzie czytania od prawej do lewej strony. Ułatwia to zrozumienie treści obrazów, które przedstawiają rozwijającą się w czasie akcję.
Krystyna Cygielska
